Ankara Zafer Anıtı

Ankara Zafer Anıtı, Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel’in Türkiye’deki sipariş edilen en kapsamlı çalışması olmuştur. 1925 yılında yayınlanan yarışma şartnamesinde, anıtın başat teması olarak Kurtuluş Savaşı geniş şekilde açıklanmış, tarihsel verilerden ve olaylardan bahsedilmiş ve asıl figür olarak Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri ayrıntılı olarak tasvir edilmiştir. Yarışmanın galibi Krippel, savaş önderi Mustafa Kemal’in tam ortada, yüksek bir mermer kaide üzerinde, ata binmiş halde yer aldığı kompleks bir heykel grubu tasarlamıştır. Programlı olarak daha üstte yer alan süvari anıtına gönderim yapan kaide, anıtın tamamının görsel ve simgesel altyapısını oluşturmaktadır. Zafer kazanılan meydan muharebesinin yapıldığı aynı adlı yerden adını alan Atatürk’ün atı Sakarya, dört ayağı üzerinde sağlam ve sakin bir şekilde durmaktadır. Krippel, başkumandanı at üzerinde hücuma geçmiş bir asker olarak geleneksel pozuyla değil, aksine ileriyi gören bir önder olarak göstermiştir.

Her şeyi kuşbakışı gören, askeri üniforma içerisindeki Atatürk’ün altına bazı figürler yerleştirilmiştir: „Mehmetçik“ diye adlandırılan iki asker, düşmanı gözetlemekte ve arkadaşlarını savaşa çağırmakta, arka tarafta ise bir kadın sırtında top mermisi taşımaktadır. Bu kadın, uygun nakil araçlarının yokluğu nedeniyle silahları kendi eliyle muharebe alanına taşıyan halkı temsil etmektedir. Dramaturjik bir şekilde tanzim edilmiş ikincil karakterler, halkın Kurtuluş Savaşı sırasındaki milli birliğini ve dayanışmasını temsil etmektedir.

Serbest duran plastik sanat ürünü yardımcı figürler izleyenlere hitap etmekte, programın girişi ve temel ilkeleri olarak hizmet etmektedirler. Kaide üzerinde yer alan ve anıtı izah eden dört kitabe de bu işleve sahiptir. Bunlar, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna ilişkin askeri ve siyasi koşulları hatırlatmaktadırlar.

Bu yazılarda, Kurtuluş Savaşı’nın asıl ve merkezi figürü ve 1919 yılında Erzurum Kongresi’nde seçilen milli önder sıfatıyla, özellikle Mustafa Kemal’in payı vurgulanmıştır. Mermer blok üzerinde, kaideyi çevreleyen kuşakta Atatürk’ün bir vecizesinden alıntı yapılmıştır: „Türk Milleti, muzaffer istihlâs [bulmak, ayırmak, edinmek] ve istiklâl cidalini [kavga – savaş] ve muazzam asrî inkılâplarını, en mânidar bir remz ile, en iyi ifade edebilecek şekli, yukarki hakiki timsalde bulur. Başkumandan Gazi Mustafa Kemal.“ Diğer yazılarda Atatürk ile bağlantılı olarak, üç tarihi olay hatırlatılmaktadır. Kaidenin ön cephesinde: „Artık bademâ, sine-i millette bir ferdi mücahit olarak çalışacağım. 8 Temmuz 1919, Erzurum.“ „Bulunur kurtaracak bahtı kara maderini.“ Kaidenin sağ tarafında: „Düşman ordusunu vatanın harimi ismetinde boğarak, behemahal naili halâs ve istiklâl olacağız. 6 Ağustos 1919.“ Kaidenin sol tarafında: „Düşmanın anâsırı asliyesi imha edilmiştir. Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri. 1 Eylül 1922.“

Atatürk’ün 1922 yazında söylediği, meşhur olan ve kaide üzerinde yazıya dökülen „Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!“ şeklindeki savaş nidası, Sakarya ve Dumlupınar meydan muharebelerine ithaf edilen dört adet kabartma ile görselleştirilmiştir. Anıt, Ankara’nın en merkezi kavşak noktasına dikilmiştir; Ulus Meydanı’nın hemen yanı başında, hükümet ve eğitim binalarının yakınında, bir bankalar semti şeklindeki ekonomi merkezi bulunmaktadır. 24 Kasım 1927 tarihinde, Avusturya elçisinin de hazır bulunduğu bir törenle Zafer Anıtı‘nın açılışı yapılmıştır.

Zafer Anıtı, anıt kabir inşa edilinceye kadar, Ankara’nın devlet merasimlerinin yapıldığı resmi olmayan simgesi olarak işlev görmüştür. Krippel’in eseri olan anıt, ülkenin tamamında kartpostallar, mecmualar, gezi kılavuzları ve afişler üzerinde yaygınlaşan ulusal bir simgeydi. Krippel’in İstanbul, Ankara ve Samsun şehirleri için inşa etmiş olduğu anıt heykeller, on yıllar boyunca ve günümüze kadar bu Türk şehirlerinin kimliğine damgasını vurmuş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ulusal simgelerinin ayrılmaz bir parçası olmuştur.