მედიცინა

13 მილიონი მსხვერპლი წელიწადში - ისეთი ინფექციური დაავადებები, როგორიცაა ტუბერკულოზი, შიდსი, მალარია და გრიპი დღესდღეობითაც სიცოცხლისთვის საშიშია. მათი გამომწვევია მცირე მიკროსკოპული ორგანიზმები, პირველ ყოვლისა ბაქტერიები და ვირუსები. მათი მოძებნა, იდენტიფიცირება და მათ წინააღმდეგ ეფექტური მედიკამენტისა თუ ვაქცინის შემუშავება, ხშირად არ არის მარტივი.

ერთ-ერთი პიონერი გახლავთ გერმანელი ექიმი და მიკრობიოლოგი რობერტ კოხი, რომელიც პირველი შეძლებს უცილოდ დაამტკიცოს, რომ დაავადებას იწვევს ბაქტერია. 1882 წელს კოხი აღმოაჩენს ტუბერკულოზის გამომწვევს, რისთვისაც 1905 წელს მას ნობელის პრემია გადაეცემა მედიცინის დარგში.

არავის ძალუძს ადამიანის დაუზიანებლად მისი გაშუქება და ჩონჩხის დანახვა, ყოველ შემთხვევაში 1895 წლის 8 ნოემბრამდე. ამ დღეს ფიზიკოსი ვილჰელმ კონრად რენტგენი შემთხვევით აღმოაჩენს ახლებურ გამოსხივებას, რომელსაც „X-სხივებს“ („X-Strahlen“) უწოდებს.

მედიცინისთვის ეს რევოლუციური აღმოჩენაა: სხივები, რომლებსაც მოგვიანებით გერმანულად რენტგენის სხივები ეწოდა, დიაგნოზის დასმის სრულიად ახალ შესაძებლობებს უდებს საწყისს.

1901 წელს რენტგენი პირველია, ვინც ნობელის პრემიას იღებს ფიზიკის დარგში. პატენტზე იგი უარს ამბობს იმ მოტივით, რომ მისი აღმოჩენა კაცობრიობის სამსახურში უნდა იყოს.

რატომ ავადდება ზოგიერთი ადამიანი და ზოგიერთი - არა? ამაში იმუნური სისტემა თამაშობს მნიშვნელოვან როლს. სხეულის დაცვის პირველ ხაზს ქმნის სისხლის თეთრი უჯრედები - თავდაცვაზე სპეციალიზებული უჯრედები, რომლებიც ამოიცნობს ბაქტერიებს და აუვნებელყოფებს მათ. გამომწვევების ალყაში მოქცევითა და მონელებით, მათ შეუძლია, პირდაპირი გაგებით, შთანთქონ ისინი. ეს დიდი ხანია ცნობილია.

თუმცა იმუნური სისტემა დღესაც გვაოცებს: 2003 წელს მაქს პლანკის საზოგადოების მკვლევარები აღმოაჩენენ თავდაცვაზე პასუხისმგებელი უჯრედების განსაკუთრებულ ხრიკს: მათ შეუძლია მათი შიდა ნაწილის გარეთ გამოტანა და ბადესავით გადაგდება, რომელიც იჭერს და კლავს ბაქტერიებს.

დღესაც მსოფლიოს მესამედი ინფიცირებულია ტუბერკულოზის გამომწვევებით. მათ რიცხვს, პირველ რიგში, ღარიბი ქვეყნების მოსახლეობა მიეკუთვნება. აქ განსაკუთრებით ხშირია ტუბერკულოზის აფეთქება, ვინაიდან მათი იმუნური სისტემა ცუდი კვებით ან სხვა დაავადებებითაა დასუსტებული. მკურნალობა ხშირად ხანგრძლივი და რთულია, ვინაიდან მრავალი გამომწვევი რეზისტენტულია მედიკამენტების მიმართ.

შტეფან კაუფმანი და მისი გუნდი მაქს პლანკის სახელობის ინფექციური ბიოლოგიის ინსტიტუტიდან ამჟამად ახალ ვაქცინაზე მუშაობს. სამხრეთ აფრიკაში მათ საკუთარი კვლევითი ცენტრი დააარსეს, რომელიც აივ და ტუბერკულოზის წინააღმდეგ სტრატეგიებზე მუშაობს.

უხსოვარი დროიდან ადამიანები ტირიფის ქერქის ნახარშს ტკივილგამაყუჩებლად და სიცხის დამწევად იყენებენ. ეფექტურ ნივთიერებას შემთხვევით აღმოაჩენს ფირმა Bayer 1897-ის ქიმიკოსი ფელიქს ჰოფმანი (Felix Hoffmann) : სალიცილმჟავისა და ძმრისგან ის იღებს აცეტილსალიცილის მჟავას (ASS).

1899 წელს ბავარიას ბაზარზე ახალი მედიკამენტი - ასპირინი გამოაქვს, თავდაპირველად ფხვნილის, მალევე ტაბლეტის სახით. ASS მოქმედებს არა მარტო ტკივილის, სიცხისა და ანთების საწინააღმდეგოდ, ის აგრეთვე სისხლძარღვების თრომბოზის და, შესაბამისად, მიოკარდის ინფარქტის და ინსულტის პრევენციასაც ახდენს.

ასპირინი მსოფლიოში ყველაზე განთქმული მედიკამენტი ხდება; ყოველწლიურად მილიარდობით ტაბლეტი ასპირინი იყიდება.

ქარხნული კანი! სამეცნიერო ფანტასტიკასავით ჟღერს, თუმცა არ გახლავთ. ფრაუნჰოფერის საზოგადოების ინჟინრებისა და ბიოლოგების მიერ შემუშავებულ სრულად ავტომატიზებულ მოწყობილობაში კანი მექანიკურად მზადდება: რობოტები მასში ათავსებენ კანის მცირე ნიმუშებს, ანაწევრებენ მას და ზრუნავენ მათ გამრავლებაზე.

მრეწველობა ამ „ხელოვნურ კანს“ კოსმეტიკური საშუალებების და ქიმიკატების ტესტირებისთვის იყენებს, რაც საშუალებას გვაძლევს, შევამციროთ ცდები ცხოველებზე. მომდევნო მიზანია ქსოვილის შექმნა რეგენერაციული მედისცინისთვის: პაციენტების კანისა და ხრტილის უმცირესი ნაწილაკებისგან „კანის“ ქარხანამ’ უნდა დაამზაროს ინდივიდულური ტრანსპლანტატები, მაგალითად, ხანძრის მსხვერპლთათვის.