Αλυσιδωτή Αντίδραση
Μπορούν να συμφιλιωθούν και πάλι η ελευθερία και η ισότητα στην Ευρώπη;

Η ελευθερία και η ισότητα έχουν να κάνουν με την οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Για μια θετική οικονομική εξέλιξη, τα ευρωπαϊκά κράτη θα έπρεπε να επικεντρωθούν στους τομείς στους οποίους έχουν επιδόσεις, όπως ο πολιτισμός, η επιστήμη, η έρευνα, η οικολογία και η κοινωνική ένταξη.

Μιχάλη Ατταλίδη

Το αν η ελευθερία και η ισότητα μπορούν να συμφιλιωθούν και πάλι είναι ένα πολύ σημαντικό ερώτημα για τη σημερινή Ευρώπη. Ειδικά το ερώτημα της ισότητας –και σε ποιο βαθμό μπορεί να κατακτηθεί– τίθεται και πάλι ως επείγον ζήτημα. Η ισότητα βέβαια όχι με την απόλυτη έννοιά της, αφού ήδη ο Αριστοτέλης επεσήμανε πόσο άδικο είναι οι ίδιες επιδόσεις να αμείβονται διαφορετικά – απλώς είναι ακόμη πιο άδικο να αμείβονται το ίδιο διαφορετικές επιδόσεις.

Πρέπει λοιπόν να βρεθούν απαντήσεις σε  πιεστικά,  συγκεκριμένα ερωτήματα. Κατ’ αρχάς: Πώς θα καταφέρουμε να παρεμποδίσουμε την ακραία ανισότητα, που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα τόσο για τη δημοκρατία όσο και για την οικονομία; Και, ένα ερώτημα ακόμη πιο επιτακτικό: Πώς μπορούμε να εγγυηθούμε στους ανθρώπους τα πιο θεμελιώδη κοινωνικά τους δικαιώματα, που τους ανήκουν ως Ευρωπαίοι πολίτες: το δικαίωμα στην εργασία, το δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή ζωή και ένα εισόδημα που να τους την εξασφαλίζει, το δικαίωμα στη μόρφωση και στην ιατρική περίθαλψη; Σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης, αυτά τα αυτονόητα δικαιώματα κάποιοι άνθρωποι τα στερούνται εξαιτίας της τρέχουσας ασταθούς οικονομικής κατάστασης. Προφανώς το πρόβλημα αυτό έχει μια αιτία, και η αιτία αυτή ονομάζεται παγκοσμιοποιημένη οικονομία και ο επακόλουθος ανταγωνισμός. Γιατί παγκόσμιος ανταγωνισμός σημαίνει ότι γίνεται ολοένα πιο δύσκολο για τις εθνικές κυβερνήσεις να βάλουν τέλος στην ακραία ανισότητα, ασκώντας μια πολιτική φορολόγησης που να εγγυάται τις βασικές κοινωνικές παροχές.
 
Σίγουρα θα ήταν λάθος να απορρίψει κανείς την παγκοσμιοποίηση συλλήβδην, γιατί έχει αριθμό θετικών  πτυχών, μεταξύ των οποίων και οι προοπτικές εξέλιξης για περιοχές του κόσμου που άλλοτε ζούσαν σε καθεστώς ένδειας. Για αυτό το δίλημμα της παγκοσμιοποίησης έχουν προταθεί από καιρό μια σειρά από λύσεις. Η Ευρώπη όμως θα μπορούσε να έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, αν έδινε περισσότερη έμφαση στην εξέλιξη του δημιουργικού τομέα και του πολιτισμικού πεδίου: παιδεία, επιστήμη, έρευνα και πολιτισμός. Μέσω αυτών των τομέων θα μπορούσε η Ευρώπη να συμμετέχει με επιτυχία στην παγκόσμια οικονομία. Οι εθνικές οικονομίες θα μπορούσαν να εξελιχθούν επιτυχώς, εάν περιλάμβαναν και επιπρόσθετους τομείς έναντι στους συνήθεις δείκτες οικονομικής ανάπτυξης. Εν πάσει περιπτώσει, για να διατηρήσουμε μια οικονομία υψηλής τεχνολογικής ανάπτυξης,  δεν πρέπει να αμελήσουμε τη φροντίδα των εξής πτυχών: υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, προστασία του περιβάλλοντος, ποιότητα της εκπαίδευσης και κοινωνική συνοχή. Ο πολιτικός διάλογος, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενδοευρωπαϊκό επίπεδο, θα έπρεπε να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα σε αυτές τις πτυχές – παράλληλα με το ζήτημα του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Axel Honneth, The Pathologies of Individual Freedom, Princeton University Press, 2001 [γερμανική έκδοση: Leiden an Unbestimmtheit. Eine Reaktualisierung der Hegelschen Rechtsphilosophie, Reclam, Stuttgart 2001].
Jürgen Habermas, Europe: The Faltering Project, Polity, 2008 [γερμανική έκδοση: Ach, Europa. Kleine politische Schriften XI. Suhrkamp, Frankfurt am Main 2008].
 
Ερώτημα που προκύπτει:
«Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα από την πολιτική στα κοινωνικά, πολιτιστικά και οικολογικά θέματα σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο;»