Τιμητική Χρυσή Άρκτος για τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, στον οποίο με αυτή την αφορμή η Berlinale αφιερώνει και μια ρετροσπεκτίβα.
Carlo Giuliano
Το The Fabelmans είναι μια από τις ωραιότερες ωδές στην αγάπη για τον κινηματογράφο του πρόσφατου παρελθόντος. Όταν η ταινία βγήκε στις αίθουσες, ο κριτικός και ιδρυτής του διαδικτυακού περιοδικού I 400 calci, Nanni Cobretti, έγραψε ότι μία από τις δύο καλύτερες σκηνές της ταινίας είναι όταν ο νεαρός Στίβεν Σπίλμπεργκ «ανακαλύπτει ότι το μόνο πραγματικά κρίσιμο για έναν κινηματογραφιστή είναι να γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στο ανιαρό και στο ενδιαφέρον». Στο ίδιο πλαίσιο, εγώ έγραψα για τον «λόγο για τον οποίο αγαπάμε το σινεμά». Γιατί ο κινηματογράφος «πρέπει να γκρεμίζει τα τείχη που ορθώνουμε για να αμυνθούμε και να κρυφτούμε, ενώ ταυτοχρόνως πρέπει να σηκώσει νέα τείχη προκειμένου να δημιουργήσει ένα ασφαλές καταφύγιο, στο οποίο θα νιώθουμε προστατευμένοι». Και ακριβώς αυτό κάνουν οι ταινίες του Στίβεν Σπίλμπεργκ εδώ και 50 (συν ένα) χρόνια.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ της 73ης BERLINALE
Δεν αποτελεί, επομένως, έκπληξη ότι η 73η Berlinale –ένα από τα διεθνή φεστιβάλ με το υψηλότερο κύρος στον κόσμο, αλλά και εκείνο που εστιάζει περισσότερο απ’ όλα στις arthouse ταινίες– απονέμει σε έναν mainstream σκηνοθέτη, όπως είναι ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, την τιμητική Χρυσή Άρκτο για το σύνολο του έργου του. Γιατί είτε το θέλουμε είτε όχι, τα τελευταία 50 χρόνια το όνομα Στίβεν Σπίλμπεργκ έχει σφραγίσει την ιστορία του κινηματογράφου όσο κανένα άλλο, στην Ευρώπη, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και σε όλο τον κόσμο. Η Berlinale, ωστόσο, δεν τιμά τον κορυφαίο δημιουργό, αλλά το έργο του, το οποίο καταλαμβάνει ολόκληρη την κατηγορία του Αφιερώματος: Θα προβληθούν οκτώ ταινίες, (τουλάχιστον) μία από κάθε δεκαετία.
από «ΤΑ ΣΑΓΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΧΑΡΙΑ» ΩΣ ΤΟΝ «ΙΝΤΙΑΝΑ ΤΖΟΟΥΝΣ»
Για τη δεκαετία του ’70 επιλέχθηκαν
«Τα Σαγόνια του Καρχαρία» (1975), μια ταινία αξιοσημείωτη για πολλούς λόγους, η οποία επιπλέον έφερε την επανάσταση στο σύστημα προώθησης του Χόλιγουντ και παγίωσε το «New Hollywood» ως τη νέα μέθοδο που θα έφερνε το κοινό πίσω στις κινηματογραφικές αίθουσες. Χάρη σε αυτή τη μέθοδο και αυτές τις ιδέες, επιβιώνουν οι κινηματογράφοι ως τις μέρες μας. Από τη δεκαετία του ’80 προβάλλονται οι ταινίες
E.T. – Ο Εξωγήινος (1982) και
Ο Ιντιάνα Τζόουνς και οι Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού (1981). Στο αρχέτυπο του αρχαιολόγου που αγαπά την περιπέτεια Ιντιάνα Τζόουνς βασίζεται σήμερα πλήθος αντίστοιχων παραγωγών, στη βιομηχανία του κινηματογράφου αλλά και σ’ εκείνη των βιντεοπαιχνιδιών. Πριν από τη συγκεκριμένη ταινία, απλώς δεν υπήρχε κάτι παρόμοιο.
ΜΙΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Αντιθέτως, οι τρεις ταινίες που θα παρουσιαστούν στην Berlinale και αφορούν τα χρόνια μετά το 1990 δεν είναι αμιγώς μυθοπλασία. Γιατί ο Σπίλμπεργκ ήταν εξαρχής ένας σκηνοθέτης που ήξερε να αφηγηθεί ιστορίες τόσο για δεινόσαυρους που βγαίνουν από τον δοκιμαστικό σωλήνα όσο και για τη Σφαγή του Μονάχου στους Ολυμπιακούς του 1972. Και παράλληλα να μετατρέπει καθεμιά από αυτές τις αφηγήσεις είτε –όπως στις περισσότερες περιπτώσεις– σε αριστουργήματα είτε, αν μη τι άλλο, σε αξέχαστα ορόσημα της Ιστορίας και, πλέον, και της ιστορίας του κινηματογράφου. Το ενδιαφέρον στην επιλογή για την Berlinale είναι ότι δίνεται χώρος σε τρεις ταινίες που σκιαγραφούν συνάμα και την ιστορία της Γερμανίας – ή τις ιστορίες τις οποίες οι Γερμανοί βίωσαν περισσότερο απ’ όλους τους άλλους μέσα σε σχεδόν μισό αιώνα. Το μαυρόασπρο αριστούργημα
Η Λίστα του Σίντλερ (1993) έχει θέμα τον Β΄ Π.Π., το
Μόναχο (2005) την τρομοκρατική ενέργεια στους Ολυμπιακούς του Μονάχου το 1972 και το
Η Γέφυρα των Κατασκόπων (2015) δείχνει ένα Βερολίνο διχοτομημένο από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, τους τοίχους και τις γέφυρες.
απο ΤΗ «ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ» ΩΣ τους «FABELMANS»
Για να δει κανείς πώς θα συνεχίσει, πρέπει να θυμηθεί από πού ξεκίνησε και πόσα έχει καταφέρει. Ο Σπίλμπεργκ, πάντως, δεν έχει φτάσει ακόμα στο τέλος του ταξιδιού του, γιατί ευτυχώς έχει αποδείξει ότι μπορούμε να μάθουμε πολλά, πάρα πολλά ακόμη από εκείνον. Ωστόσο, προκειμένου να τιμηθούν τα τελευταία 50 (συν ένα) χρόνια του έργου του, θα προβληθούν στην Berlinale η πρώτη του και η μέχρι τώρα πιο πρόσφατη ταινία του, με τη δεύτερη να έχει σαφώς εντονότερα τον χαρακτήρα μιας παρακαταθήκης. Τον χαρακτήρα μιας ταινίας, δηλαδή, μετά την οποία ένας σκηνοθέτης μπορεί να ισχυριστεί πως τα έχει πει όλα ‒ ακόμη κι αν μπορεί να πει πολλά ακόμη (και θα το κάνει). Πρόκειται για τις ταινίες
Μονομαχία (1971) και
The Fabelmans (2022). Δυο αριστουργήματα που δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο μεταξύ τους κι ωστόσο ξεπήδησαν από την ίδια αντίληψη για τον κινηματογράφο στην οποία ο δημιουργός παρέμεινε πιστός μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια της διαρκούς εξέλιξης και αλλαγής.
Ο ΣΤΙΒΕΝ ΣΠΙΛΜΠΕΡΓΚ ΚΑΙ Ο ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ
Η αρχική σκηνή της
Μονομαχίας είναι ευφυέστατη, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πως πρόκειται για την πρώτη ταινία του Σπίλμπεργκ. Και είναι επίσης επικίνδυνα συνηθισμένη: Ένας οδηγός αυτοκινήτου προσπερνά ένα βυτιοφόρο, η εξάτμιση του οποίου χρειάζεται επειγόντως επισκευή. Το βυτιοφόρο επιταχύνει με τη σειρά του για να προσπεράσει τον αυτοκινητιστή, ο οποίος επιμένει, πατάει την κόρνα και προσπερνά εκ νέου το βυτιοφόρο. Κάτι που δεν έπρεπε να κάνει. Γιατί τώρα ξεκινά μια θανάσιμη καταδίωξη, κατά την οποία το πρόσωπο του φορτηγατζή δεν θα αποκαλυφθεί ποτέ (ούτε μία φορά). Είναι το πρόσωπο του επαπειλούμενου θανάτου, από τον οποίο ο οδηγός του αυτοκινήτου προσπαθεί να ξεφύγει επί αμέτρητα χιλιόμετρα ασφάλτου στις αχανείς εκτάσεις των αμερικανικών μεσοδυτικών πολιτειών. Αυτό που κάνει ενδιαφέρουσα και όχι πληκτική την ιστορία επί της οθόνης είναι ο ορίζοντας – όπως πάντα είναι ο ορίζοντας στον Στίβεν Σπίλμπεργκ. «Όταν ο ορίζοντας βρίσκεται στην επάνω περιοχή του κάδρου έχει ενδιαφέρον. Όταν ο ορίζοντας βρίσκεται στην κάτω περιοχή του κάδρου έχει ενδιαφέρον. Αν ο ορίζοντας βρίσκεται στο κέντρο του κάδρου τότε είναι πληκτικός μέχρι θανάτου», μαθαίνουμε 50 χρόνια μετά στην ταινία
The Fabelmans. Κι έτσι, δεν μπορούμε να περιμένουμε να τον δούμε άλλη μια φορά στην 73η Berlinale.
