De telescoop
Een geschenk uit de hemel
© Public Domain
Dit icoon van de wetenschap heeft onze kijk op de wereld doen opschudden: de telescoop. Ongeveer 400 jaar geleden werd deze in Nederland uitgevonden. Terwijl het zijn uitvinder te doen was om de verre zicht in het landschap, richtten wetenschappers en ontdekkers uit Italië en Engeland hun blik al gauw naar de hemel.
Von Myriam Beeckman
-
Al sinds het begin der tijden is de mens gefascineerd door alles wat fonkelt en beweegt aan het firmament. Niet zo gek, want zowel ons verleden, heden als onze toekomst staan in de sterren geschreven. Niet? Maar de wetenschap is nog steeds op zoek naar het grootste mysterie van allemaal: zijn we dan echt alleen in dit hele universum? Dat we de ruimte zo nauwkeurig kunnen onderzoeken, danken we aan een uitvinding zo’n 400 jaar geleden: de telescoop. Sindsdien bracht hij heel wat spectaculaire inzichten aan het licht en gooide ons wereldbeeld meermaals om. Helemaal terecht is de telescoop dan ook hét icoon van de wetenschap.
Afbeelding: Galileo Galilei met zijn telescoop op het Piazza San Marco, Venetië. Houtsnede. © Wellcome Collection. CC-BY-4.0 -
Van brillenatelier tot slagveld
Hans Lipperhey, een brillenslijper uit het Nederlandse Middelburg, diende in 1608 een patent in voor zijn versie van de telescoop. Dat was toen nog een eenvoudige buis met daarin twee lenzen achter elkaar. Daarmee kon hij objecten in de verte vele malen vergroten. De eerste telescopen ontketenden een ware revolutie in de oorlogsvoering, omdat de vijand al van ver kon worden gezien.
Afbeelding: Vroege voorstelling van een 'Nederlandse telescoop' uit de 'Emblemata van zinne-werck' (Middelburg, 1624) van de dichter en staatsman Johan de Brune (1588-1658). © Adriaen van de Venne. Public domain. -
Baanbrekende observaties
Amper een jaar later, in 1609, kreeg de Italiaanse natuurkundige Galileo Galilei lucht van de Hollandse lenzenkijker. Hij bouwde zijn eigen, verbeterde versie om hemellichamen te bestuderen. Galilei zag als eerste de maan, de zon, Venus en de hele Melkweg van dichtbij. Hij deed een reeks baanbrekende ontdekkingen en is daarmee de grondlegger van de moderne sterrenkunde.
Foto: Een replica van de allereerste telescoop van Galileo Galilei © Museo della Scienza e della Tecnologia "Leonardo da Vinci". CC-BY-4.0. -
Lenzenkijkers: eenvoudig maar beperkt
Lenzentelescopen werken volgens een eenvoudig systeem, maar zijn niet geschikt voor zeer grote vergrotingen. Daar is een dikke lens voor nodig. Maar hoe dikker de lens, hoe meer het beeld wordt vervormd. Bovendien geven lenzenkijkers vaak kleurfouten, omdat de lens het licht opbreekt, net als bij een regenboog. Lenzentelescopen worden nu vooral nog gebruikt door amateurastronomen.
Foto: Een lenzentelescoop uit de 18de eeuw – bibliotheek Vilnius Universiteit, Litouwen. © Alma Pater. CC BY-SA 3.0. -
Een spiegelkijker voor de meester
Al in 1668 ontwierp de Engelse natuurkundige Isaac Newton zijn eerste spiegeltelescoop. Een spiegel reflecteert het beeld nauwkeurig en zonder kleurfouten. Zo kon Newton zijn meesterlijke ontdekkingen nog meer kracht bijzetten. En hij effende het pad naar steeds grotere en betere telescopen.
Afbeelding: De eerste spiegeltelescoop van de Britse wetenschapper Isaac Newton uit het jaar 1668. © David Brewster. Public domain. -
De meest geavanceerde
In de volgende 350 jaar zijn telescopen steeds beter en groter geworden. Want hoe groter het spiegeloppervlak, hoe meer licht de telescoop opvangt. Zo kan een beeld maximaal uitvergroot worden en toch haarscherp blijven. De grootste spiegeltelescoop ter wereld is op dit moment de Gran Telescopio Canarias op La Palma met 10,4 meter diameter. De spiegelsegmenten zijn flinterdun en worden met geavanceerde computertechnieken apart aangestuurd voor een uiterst nauwkeurige beeldvorming.
Foto: De grootste operationele spiegeltelescoop ter wereld: de Gran Telescopio Canarias (GTC) , La Palma. © Pachango. CC-BY-SA-3.0.
-
’s Werelds grootste oog
Maar de allergrootste spiegeltelescoop komt eraan en is van Europese makelij. De European Extremely Large Telescope (E-ELT) is nu nog in opbouw en zou in 2024 klaar zijn. Met een diameter van maar liefst 39,3 meter is hij ’s werelds grootste oog op de ruimte. Hij zal zelfs verder kunnen kijken dan de Hubble ruimtetelescoop.
Foto: Een ontwerp van de E-ELT op de Cerro Armazones in Chili, hier voorgesteld door een kunstenaar. © ESO/L. Calçada. CC-BY-4.0.
