Duits-Duitse grens
“Een plaats van herinnering en van hoop”

Waar ooit de grens tussen West-Duitsland (de Bondsrepubliek) en Oost-Duitsland (de DDR) liep, vinden we vandaag de zogenoemde ‘Groene Strook’, dwars door het verenigde Duitsland. Deze unieke biotoop biedt een nieuwe thuis aan flora en fauna. Tegelijk getuigt ze van een verleden met veel conflicten.

Vandaag staat de Groene Strook ook symbool voor een grensoverschrijdende samenwerking tussen regio’s en landen die ooit door het IJzeren Gordijn van elkaar gescheiden waren. Zo werkt Beieren op het vlak van natuurbehoud nauw samen met buurland Tsjechië. “De Groene Strook is voor ons een plaats van herinnering én van hoop”, zegt de Beierse minister voor Milieu Thorsten Glauber. “Ze biedt een unieke kans om de biologische diversiteit in Europa te beschermen.” De grens tussen Beieren en Tsjechië is 346 kilometer lang. De volgende zes jaar zullen beide zijden samenwerken om het veengebied en het klimaat te beschermen, en dit onder leiding van het Nationaal Park Šumava,” aldus Tsjechisch viceminister Vladimir Mana. 
Langzaam bolt het treintje door het groene landschap, op weg naar de oude papierfabriek in Blankenberg (Thüringen). Het smalle spoor loopt vlak naast de voormalige Duits-Duitse grens. Zo vredig en idyllisch als het vandaag is, was het niet toen er nog twee Duitslanden bestonden. De machinist herinnert het zich nog goed: “Destijds moest ik hier op mijn knieën en met behulp van een lange staaf naar mijnen zoeken.” Hij heeft het over de jaren 80, toen hij in de DDR zijn legerdienst deed. 
 
Het IJzeren Gordijn liep dwars door Duitsland, van de Oostzee tot in het zuiden richting Beieren. De grensstrook was versterkt met metalen hekken, mijnen en later ook automatische schietinstallaties. In 1989 werd Duitsland herenigd, maar in de periode daarvoor zijn hier naar schatting honderden mensen omgekomen toen ze van de DDR naar het westen probeerden te vluchten.

Vandaag heeft de natuur het voormalige grensgebied heroverd en loopt er een groene strook van noord naar zuid, over een afstand van 1393 kilometer. Decennialang mocht men dit gebied niet betreden zonder officiële toestemming. Zo kon het zich ontwikkelen tot een toevluchtsoord voor tal van zeldzame en bedreigde dier- en plantensoorten. Grote delen van deze strook zijn vandaag beschermd natuurgebied. Ze bieden een unieke mix van natuur, geschiedenis en cultuur.
- Een oude wachttoren van de Oost-Duitse grenssoldaten staat nu te midden van de Groene Strook in Marienborn. Deze grensovergang was de grootste en belangrijkste controlepost aan de Duits-Duitse grens en werd vooral gebruikt voor transitverkeer naar West-Berlijn. | Photo (fragment): © picture alliance/ Frank May

Vroege contacten tussen natuurbeschermers

- De Groene Strook in Thüringen-Beieren nabij Mitwitz, waar het idee voor dit beschermde natuurgebied ontstond. | Foto (fragment): © Otmar Fugmann Dat alles is onder meer te danken aan Hubert Weiger, voorzitter van de Federatie voor Milieu- en natuurbehoud (BUND: Bund für Umwelt- und Naturschutz). Die organisatie werkte het idee voor de groene strook uit en verwerft en verruilt ook vandaag nog stukken grond in het voormalige grensgebied, die vervolgens tot biotopen worden omgevormd.

Het idee om de grensstrook van weleer als beschermd natuurgebied te bewaren, ontstond al meteen na de val van de Berlijnse Muur in 1989. Weiger, zelf afkomstig uit West-Duitsland, had daarvoor al contacten gelegd met natuurbeschermers in Oost-Duitsland. Vier weken nadat de grens was geopend, organiseerde BUND een gezamenlijke bijeenkomst. 400 deelnemers zakten af naar Hof in Beieren. “Daar werd voor het eerst over de ‘groene strook’ gesproken”, zegt Weiger.   

De realisatie van het plan bleek echter niet zo simpel: “Een grens optrekken is blijkbaar veel eenvoudiger dan een grens opheffen.” Een ander plan, om in de grensstrook een snelweg aan te leggen, werd al snel van tafel geveegd. In plaats daarvan worden de milieubeschermers al jaren gesteund door de Federale Dienst voor Natuurbehoud (BfN of Bundesamt für Naturschutz). Het BfN, dat in een studie het unieke karakter van het voormalige grensgebied als een aaneenschakeling van waardevolle biotopen bevestigde, investeerde tot 2019 zo’n 56 miljoen euro in een groot aantal projecten in de verschillende regio’s. Daarnaast waren er giften en subsidies van de deelstaten.

Een idylle vol conflicten

- Het paapje, waarvan er hier een exemplaar zit te zingen op een grenspaal van de DDR, is een typische vogelsoort voor de Groene Strook. | Foto (fragment): Thomas Stephan ​De oude grensstrook is tot 200 m breed. Er leven tot 5200 dier- en plantensoorten, waarvan er minstens 1200 met uitsterven zijn bedreigd. De voormalige ‘Kolonnenweg’ duidt het traject aan. Hier is het donkere verleden nog zichtbaar: een aantal van de bijna 600 wachttorens is bewaard gebleven; ze herinneren aan het strenge grensregime. Maar waar ooit grenssoldaten patrouilleerden, ziet men vandaag toeristen wandelen of fietsen.
 
Hoe idyllisch het er ook uit mag zien, het is niet al pais en vree. Er ontstaan nu en dan conflicten omdat plaatselijke politici of boeren geen afstand willen doen van waardevolle grond. Immers, nog lang niet alle stukken grond zijn al beschermd natuurgebied: 170 kilometer van de voormalige grens is vandaag niet meer als dusdanig te herkennen, bijvoorbeeld omdat de grond er voor akkerbouw gebruikt wordt. “Die gaten dichten blijft een van de grootste uitdagingen”, zegt Uwe Rieken, hoofd van de BfN-afdeling die voor de Groene Strook verantwoordelijk is.

Maar ook kleine dingen kunnen tot onenigheid leiden. Peter Ebertsch, burgemeester van de gemeente Tettau in Thüringen, weet er alles van. Hij wou op de grensstrook een fietspad aanleggen, maar dat lukte pas na lange discussies met natuuractivisten, die vreesden dat het pad hun biotoop drastisch in tweeën zou delen. Uiteindelijk wist Ebertsch hen toch van zijn plan te overtuigen.

Grensoverschrijdend natuurbehouD

Vandaag staat de Groene Strook ook symbool voor een grensoverschrijdende samenwerking tussen regio’s en landen die ooit door het IJzeren Gordijn van elkaar gescheiden waren. Zo werkt Beieren op het vlak van natuurbehoud nauw samen met buurland Tsjechië. “De Groene Strook is voor ons een plaats van herinnering én van hoop”, zegt de Beierse minister voor Milieu Thorsten Glauber. “Ze biedt een unieke kans om de biologische diversiteit in Europa te beschermen.” De grens tussen Beieren en Tsjechië is 346 kilometer lang. De volgende zes jaar zullen beide zijden samenwerken om het veengebied en het klimaat te beschermen, en dit onder leiding van het Nationaal Park Šumava,” aldus Tsjechisch viceminister Vladimir Mana. 
Hubert Weiger was er vanaf het begin bij: op 9 december 1989 vond in Hof in Opper-Franken de eerste bijeenkomst van zo’n 400 Oost- en West-Duitse natuuractivisten plaats. Bij die gelegenheid werd het initiatief voor het behoud van de Groene Strook in het leven geroepen (v.l.n.r.: Walter Hiekel, Kai Frobel, Werner Westhus, Nanne Wienands, Udo Benker-Wienands, Hubert Weiger, Rainer Haupt). | Foto: © Ernst Sammer