Deutscher Buchpreis 2015
Frank Witzel: een man die in zijn eigen wereld leeft

De verhalen van Frank Witzel zijn onconventioneel en hebben een eigen geluid. Nu heeft hij de Deutsche Buchpreis 2015 gewonnen. Een van zijn succesrecepten: hij is zichzelf altijd trouw gebleven.

Frank Witzel had er niet op gerekend. De Duitse schrijver zat in oktober 2015 met talloze andere gasten in het Römer, het stadhuis van Frankfurt am Main te wachten op de bekendmaking van de Buchpreis. Hij wist zeker dat hij hem in elk geval niet zou krijgen. Maar toen klonk zijn naam. Ongelovig stond Frank Witzel op. Hij wist niet waar hij moest kijken en richt zijn blik op de grond.

Niet gewend aan aandacht

Een typische reactie van iemand die totaal niet gewend is aan lopende camera’s en klikkende fototoestellen. ‘Ik ging ernaartoe in de volle overtuiging dat ik de prijs niet zou krijgen. Ik was gewoon de kansloze Witzel,’ vertelt de prijswinnaar later.
Frank Witzel is zonder twijfel een verrassende winnaar – en toch is hij geen nieuwkomer in het vak. Hij is tenslotte al zestig en heeft meerdere romans en ook gedichten gepubliceerd. Wie de Duitse literatuur een beetje volgt, weet dat zijn grote doorbraak zich drie jaar geleden al aankondigde. Toen kreeg hij in Frankfurt am Main de Robert-Gernhardtprijs, waaraan een flink geldbedrag is verbonden en die schrijvers in staat stelt om begonnen projecten af te ronden. De prijs werd hem toegekend voor de toen nog onvoltooide versie van het werk waarmee hij in 2015 de Deutsche Buchpreis zou winnen: Die Erfindung der Roten Armee-Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969 (de Nederlandse vertaling van José Rijnaarts verschijnt in het najaar van 2016 bij uitgeverij Lebowski: Hoe een manisch-depressieve tiener in de zomer van 1969 de Rote Armee Fraktion bedacht). Dat kwam precies op het goede moment, want Witzel had al een paar keer serieus met de gedachte gespeeld om zijn mammoetproject op te geven. Bij die gelegenheid merkte de jury ook al op dat Witzel ‘voorbij alle conventies’ schrijft.

Impulsen uit kunst en muziek

Dat kan alleen iemand zich permitteren die heel zeker is van zijn succes of iemand die toch niets te verliezen heeft. Witzel hoort bij de tweede categorie, want hij had zich ‘al neergelegd bij een leven dat je misschien niet echt succesvol zou kunnen noemen.’ Frank Witzel woont al 25 jaar in Offenbach vlak bij Frankfurt am Main, niet bepaald een glamoureuze stad. Zij woonplaats past bij hem: hij is geen man voor metropolen, voor de wereld van de glamour.
 
Witzel werd geboren op in een vredige omgeving in de buurt van Wiesbaden, de hoofdstad van Hessen. ‘Alles was er heel geordend en overzichtelijk,’ zegt hij. Hij had een nauwe band met zijn vader, die organist was. De boekprijswinnaar speelt zelf orgel. ‘Dat instrument heeft me gevormd.’ Muziek was zeker belangrijk in zijn jeugd: de latere auteur leerde piano, cello en klassiek gitaar spelen.
 
Frank Witzel is een kind van de naoorlogse periode, toen er nog een streng conservatieve wind waaide. Op zijn website is te lezen hoe hij als jongen vaak te vinden was in het Museum Wiesbaden, waar hij gefascineerd was door de schilderijen van de expressionistische kunstenaar Alexej von Jawlensky. Het inspireerde hem om zelf te gaan schilderen en tekenen. Door een vriend kwam hij in aanraking met het surrealisme, dat een drijvende kracht voor hem werd. ‘Daar ging het om: de ontbinding van onze starre, kleinburgerlijke wereld. En dat kon alleen de kunst,’ schrijft Frank Witzel terugblikkend op zijn jeugd.
Een belangrijke invloed op zijn artistieke werk vormde ook de popmuziek, vooral de Beatles, die voor Witzel symbool stonden voor de tegencultuur van de jaren zestig.

Een tijdreis door Duitsland

Veel van die invloeden zijn ook terug te vinden in Die Erfindung der Roten Armee-Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969. Dat is niet erg verwonderlijk, de roman is tenslotte een tijdreis door de Bondsrepubliek van de jaren zestig en zeventig. Witzel maakt er geen geheim van dat hij er veel autobiografisch materiaal in heeft verweven. ‘Voor mij is de realiteit vaak absurder dan wat ik kan verzinnen,’ aldus Witzel. Toch heeft hij ook veel gewaagde dingen verzonnen, die hij in de roman combineert met de reële gebeurtenissen van die periode. De jonge verteller wekt in zijn verhalen de wereld van de toenmalige Bondsrepubliek Duitsland tot leven. Een periode waarin de politieke gebeurtenissen ademloos werden gevolgd. Zoals bijvoorbeeld de brandstichting in een warenhuis in Frankfurt am Main in april 1968, waaraan de latere medeoprichters van de links-extremistische terroristische organisatie de Rote Armee Fraktion (raf), Andreas Baader en Gudrun Ensslin meededen. De jonge verteller probeert dergelijke gebeurtenissen op zijn eigen manier te rijmen. Gudrun Ensslin is bij hem een Indiaanse squaw van bruin plastic en Andreas Baader een ridder in een glimmend zwarte wapenrusting. De meest uiteenlopende elementen voegen zich tot een fantastische patchworkroman over terrorisme en popcultuur. Anekdotes en filosofische verhandelingen wisselen elkaar in een razend tempo af, net als in een muzikale compositie.

Het geluid van de auteur

Deze speciale ‚sound‘ is ook kenmerkend voor de eerder verschenen boeken van Frank Witzel: Bluemoon Baby, Revolution und Heimarbeitof Vondenloh. Ze zijn gepubliceerd in het eerste decennium van het nieuwe millennium, allemaal met een soortgelijke toon en dezelfde mix van bizarre verhalen, complottheorieën en groteske personages. Maar toen was de tijd nog niet rijp om er de gunst van zowel de literaire bijlagen als het publiek mee te winnen. Dat maakte Frank Witzel niets uit. Hij leefde gewoon in zijn eigen wereld als musicus, kunstenaar en schrijver. Niettemin geniet hij van de onverwachte roem die hem ten deel valt. Hij wil zich er nog een tijdje in koesteren, voordat hij zich aan zijn nieuwe project gaat wijden. In 2016 wordt Erfindung der Roten Armee-Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969 als hoorspel geproduceerd, met door hem gecomponeerde muziek. En er staat ook een nieuwe roman op stapel. Maar in één ding blijft de schrijver zichzelf in elk geval trouw: ‘Met geld dat ik verdien met het boek en van de prijs, kan ik in alle rust werken. Ik wil dan ook niets liever dan dat mijn leven weer aan mijn schrijftafel en het normale leven dan weer achter mijn bureau gaan zitten en de draad van mijn normale leven oppakken.’ Je twijfelt er geen moment aan.