Open kunstruimtes
Kunst zonder commercie

Berlijn is een aaneenschakeling van musea, theaters, galerijen, clubs en bioscopen. Maar in dit culturele walhalla verschijnen ook steeds meer zogeheten offspaces: open kunstruimtes, die zich vrij van commerciële beperkingen aan de kunst willen wijden. 

Von Romy König

Berlijn staat bekend om zijn bonte en vrije kunstscene. En dan gaat het niet alleen over de gevestigde musea en galerijen; ook open kunstruimtes, vaak ‘offspaces’ genoemd, trekken kunstenaars en kunstliefhebbers aan. Naast initiatieven zoals Kunsthaus Tacheles gaat het vaak om kleine, minder bekende locaties. De offspaces streven niet in de eerste plaats naar commercieel succes, maar willen plaatselijke kunstenaars promoten. 

TIJD VOOR KUNST IN PLAATS VAN ‘LOCATION HOPPING’

Kunstraum District Berlin organiseert sinds 2010 tentoonstellingen, performances en workshops waarin kunstenaars, onderzoekers en het publiek met elkaar kunnen praten over maatschappelijk-politieke kwesties. Suza Husse, die hier al zeven jaar de artistieke leiding heeft, hecht veel belang aan pluraliteit. Het doel, zo zegt ze, is verschillende stemmen te laten horen en een plek te creëren waar ze met elkaar in interactie kunnen treden. “Dankzij samenwerking en wederzijdse beïnvloeding kunnen we onopgeloste tegenstellingen en lacunes aankaarten en verschillende gemeenschapsvormen uitproberen. Dat is de drijfveer achter onze projecten.”

District Berlin heeft zijn thuis gevonden in een historische mouterij in Tempelhof-Schöneberg. De curatrice vindt het zeer fijn dat dit karakteristieke bakstenen gebouw, met de bijnaam “Große Rote”, buiten het centrum en toch in de stedelijke omgeving gelegen is. Per slot van rekening houden ze zich bezig “met onze stad, met haar conflicten, haar maatschappelijke denkbeelden en haar geesten, en met de vraag hoe we in deze stad willen leven.” Maar wie hiernaartoe komt, in het industriegebied weg van de vertrouwde hipsterbuurt van Berlijn, moet bereid zijn de omweg te maken. Mensen die snel even langslopen om zomaar een kijkje te nemen en die meteen weer doorlopen naar het volgende evenement, zie je hier maar zelden. “Bij ons blijven de mensen soms drie, vijf of zeven uur. Ze verdiepen zich in de kunst en in de vragen die worden opgeroepen; ze praten met andere mensen.” 

ProjeCtmanagement EN Kunst

Zeven kilometer verder richting centrum gaat het er enigszins anders aan toe: hier, in het grensgebied tussen de wijken Neukölln en Kreuzberg, ligt cultuurcentrum Spektrum. Vrijwel dagelijks vinden hier concerten, performances, filmvertoningen of tentoonstellingen plaats. Initiatiefnemers Lieke Ploeger en Alfredo Ciannameo zijn bijna vier jaar geleden met deze offspace begonnen om verschillende doelgroepen samen te brengen. “Wij vonden dat zoiets destijds in Berlijn ontbrak: plekken waar kunstenaars in contact konden komen met kunstwetenschappers, hackers of netactivisten. Wij zien deze plek niet alleen als een evenementenruimte, maar ook als een creatief laboratorium waartoe iedereen zijn steentje kan bijdragen.” Iedereen, dat zijn in dit geval niet alleen kunstenaars, maar ook architecten en wetenschappers, of mensen uit de buurt die toevallig voorbijkomen, door het venster kijken en nieuwsgierig worden. 

Hoewel beide Berlijnse kunstruimtes zowel een wetenschappelijke als een educatieve bedoeling hebben, leggen ze verschillende klemtonen. Bij Spektrum nemen ze het begrip “laboratorium” zeer ernstig: “Hier wordt bijvoorbeeld onderzoek verricht naar de rol van reukzin in kunst of naar digitalisering”, zegt Ploeger. Bij District ligt de nadruk meer op politiek. Geïnteresseerden debatteren hier bijvoorbeeld met filmmaakster Karina Griffith over de vraag “hoe de Duitse studentenbeweging van de jaren 1960 – en vooral het heden – gedekoloniseerd kan worden”, verduidelijkt Husse. “Of ze tonen archiefmateriaal en voeren artistieke onderzoeken en gesprekken over de feministische bewegingen binnen de oppositie in de DDR.” 

inkomsten dankzij de bar

Nog een gemeenschappelijk doel van beide ruimtes is dat ze kunst mogelijk willen maken zonder afhankelijk te zijn van geld en commercie. Maar vrije kunst alleen dekt de kosten niet. Tot nog toe kon District bestaan dankzij een soort publiek-private samenwerking: de mouterij nam de huur en een deel van de vaste kosten voor haar rekening; voor de projecten zelf werden overheidssubsidies aangevraagd. Toch zijn ze volgens Husse vaak “op de grenzen van het haalbare gestoten”. Bij Spektrum is de situatie niet veel makkelijker: hoewel zij hun kunstruimte voornamelijk financieren met entreegelden en inkomsten uit de bar, heeft ook Lieke Ploeger het voorbije jaar diverse projectaanvragen ingediend.

De mensen van District willen dan ook graag hun financieringsstructuur veranderen. Voortdurend in pitchmodus moeten zijn, de ene projectaanvraag na de andere moeten indienen: het knaagt aan de groep. “Het laat weinig ruimte over om sensitief en diepgaand te werken of minder platgetreden paden te verkennen.” Suza Husse ijvert daarom voor een andere manier: “District, maar ook andere ruimtes en initiatieven in de stad, die al jarenlang uiteenlopende en toekomstgerichte culturele en maatschappelijke realiteiten onderzoeken en scheppen, hebben een duurzamere vorm van overheidsfinanciering nodig.” Zij en haar collega’s onderhandelen met de Berlijnse Senaat, waar de begroting voor de volgende jaren wordt uitgewerkt. De vooruitzichten? Husse is onverschrokken: “Allianties aangaan en strijden.”

De Berlijnse kunstruimte Spektrum verenigt verschillende groepen in de hippe wijk Kreuzberg: kunstenaars, wetenschappers, maar ook hackers of activisten.

Vrijwel dagelijks vinden hier concerten, performances, filmvertoningen of tentoonstellingen plaats.

Op enige afstand van de trendy Berlijnse hipsterbuurten ligt het gebouw van District Berlin. Mensen met interesse voor kunst komen hier samen om zich in kunst te verdiepen en over maatschappelijk-politieke thema‘s van gedachten te wisselen. Foto: project “wildes wiederholen. material von unten: Künstlerische Forschung im Archiv der DDR-Opposition”, District Berlin 2018

De evenementen en tentoonstellingen hebben vaak een politieke inslag, zo ook deze lezing en performance uit de reeks “Revolt She Said: Dekoloniale und feministische Perspektiven auf 68”.