Integratie
Creatieve ideeën tegen clichés

Duits-Turkse jongeren in de creatieve sector vinden nieuwe wegen om bruggen te slaan tussen Duitsland en hun land van herkomst: op digitale platformen, in de boekenwereld én in de keuken.

Een ‘voorbeeld-turk’ wil Melisa Karakuş (1989) niet zijn. Ze is tenslotte ‘niets bijzonders’ en voor haar is identiteit iets wat verder gaat dan etniciteit – zonder haar afkomst te verloochenen. Maar door alle media-aandacht voor Karakuş als de uitgever van het online tijdschrift renk valt ze toch op. ‘Renk’ is Turks voor ‘kleur’. En kleur in de symbolische betekenis is waar het om gaat in het digitale medium, dat grafisch ontwerpster Karakuş als eindopdracht voor haar bachelor aan de hogeschool van Dortmund heeft ontwikkeld. Haar concept van het online tijdschrift werd niet alleen door haar vrienden, maar ook door vreemden zo enthousiast ontvangen dat het niet bleef bij een ontwerp: in de zomer van 2013 ging renk online en sindsdien brengt het nieuws over Duitse Turken die opvallen in de kunst en cultuur en over projecten en evenementen.

‘Creativiteit niet meteen iets waarmee wij Turken in Duitsland worden geassocieerd,’ zegt Karakuş, zelf dochter van een Turkse migrant. Renk, dat zichzelf omschrijft als ‘een platform voor de veelkleurige Duits-Turkse creatieve scene’, bestrijdt optisch en inhoudelijk de bestaande clichés. De formulering in het voorwoord van de uitgever dat  renk een medium is ‘om de staat van oorlog tussen de Duitsers en de Turken aan de kaak te stellen', moet volgens Melisa Karakuş ironisch moet worden opgevat. Duitse Turken komen in de mainstream-media meestal in het nieuws in verband met achterstand. Daar wil de grafisch ontwerpster iets positiefs tegenover stellen.

Actuele literatuur uit Turkije

Selma Wels en Inci Bürhaniye hebben de uitgeverij Binooki opgericht | © Stephan Pramme Achterstand prikkelde ook de creativiteit bij Selma Wels en Inci Bürhaniye. De beide zussen (1967 en 1979) constateerden keer op keer tot hun spijt dat er maar weinig Turkse literatuur in het Duits verscheen. Vijf jaar geleden kwamen ze na een bezoek aan de boekenbeurs in Instanbul ‘bij een maaltijd met köfte en pilaf’ op het idee een uitgeverij te beginnen, om zo een brug te slaan tussen ‘hun beide vaderlanden’. Met in het achterhoofd hun persoonlijke ervaring dat literatuur een verbindende factor tussen culturen kan zijn en veel informatie over een samenleving geeft, waagden ze in 2011 de sprong in het diepe in een voor hen onbekende branche en richtten ze in Berlijn de Binooki-Verlag op. Inmiddels hebben directeur Selma Wels en haar oudere zus Inci, die eigenlijk advocate is, meer dan twintig boeken uitgegeven en verschillende prijzen in de wacht gesleept, waaronder de Kurt-Wolff-stimuleringsprijs, voor hun ‘grote inzet voor de Turkse literatuur, waarbij ze blijk geven van een fijne neus voor de vele facetten ervan en voor nieuwe ontdekkingen’. Het fonds van Binooki omvat titels van moderne Turkse auteurs die in hun romans, thrillers en korte verhalen een beeld geven van de veelvoud van de Turkse samenleving.

‚Integratie gaat door de maag‘

Orhan en Orkide Tançgil | © privé Ook Orhan en Orkide Tançgil (1973 en 1974) willen iets tegenover de ‘Turken-clichés’ stellen. Orhan Tançgil realiseerde zich een jaar of tien geleden in zijn studentenkamer, ver van zijn ouderlijk huis, dat hij geen idee had hoe je typisch Turkse gerechten zoals köfte en börek maakt. Dat bracht hem op het idee om de gerechten onder leiding van zijn moeder te bereiden, alles met de camera te documenteren en de video’s vervolgens op YouTube te publiceren. Inmiddels heeft de mediaontwerper samen met zijn vrouw Orkide het kookblog KochDichTürkisch gelanceerd, waar niet alleen video-instructies en recepten te vinden zijn, maar ook teksten over de bijzonderheden van de Turkse eetcultuur. Daarnaast publiceert het echtpaar Tançgil boeken over de Turkse keuken in hun speciaal daarvoor opgerichte uitgeverij Doytç (spreek uit als ‘Deutsch’) en runnen ze een Turkse kookstudio in Düsseldorf en een online-shop. Ze zien KochDichTürkisch ook als een politiek statement. ‘We willen onze ervaringen, emoties en achtergronden delen en mensen uit verschillende etnische groepen en religies samenbrengen – via de Turkse eet- en keukencultuur’, aldus Orhan Tançgil. Zijn vrouw drukt het nog bondiger uit: ‘Integratie gaat door de maag.’

Wat Melisa Karakuş, de zussen Selma Wels en Inci Bürhaniye en Orhan en Orkide Tançgil verbindt, is dat ze zichzelf niet herkennen in het gangbare beeld dat in de samenleving van hen bestaat. Ze stellen zich ten doel het imago van de Duitse Turken, maar ook dat van hun land van herkomst bij te stellen. Bij Binooki en KochDichTürkisch is het engagement inmiddels ook omgezet in een zakelijke component, maar bij renk is dat niet het geval. De circa twintig journalisten, fotografen, filmers en ontwerpsters die voor renk werken, doen het allemaal voor niets. Melisa Karakuş kan weliswaar niet van haar internettijdschrift leven, maar toch investeert ze er veel tijd in. Ze wil er graag
aan bijdragen dat mensen zoals zij – kinderen van Turkse gastarbeiders – in de creatieve scene niet meer als uitzondering worden beschouwd.