Nieuwe landbouw
Agroforestry: een utopie?

Erosie, overstromingen, droogte: steeds extremere weersomstandigheden maken het de conventionele landbouw lastig. Hoe kunnen we voedsel op een milieuvriendelijkere manier produceren? Een mogelijke oplossing wordt momenteel in Nederland getest.
 

Von Annabella Stieren

Op een zwoele middag in juli zit Christine Ornetsmüller op een akker onkruid te plukken. Om haar heen groeien hoge struiken en aardappelen, en op sommige plaatsen steken rode klaprozen door het groene struikgewas. Wat een idyllische scène op een boerderij lijkt, speelt zich in werkelijkheid af in hartje Almere. Ornetsmüller is een van de 18 vrijwilligers die deze vrijdag helpen met de aanleg van de ‚Agroforestry Experience‘ van Stichting Weerwoud, een project dat in het kader van de internationale tuinbouwtentoonstelling Floriade in april 2022 wordt gerealiseerd.
 
‚Ik besefte dat het heel moeilijk is om in de stad iets aan klimaatverandering te doen‘, zegt de in Oostenrijk geboren Ornetsmüller. Ze woont nu in Amsterdam, 30 kilometer hiervandaan, en komt al twee jaar elke vrijdag het team van Stichting Weerwoud versterken.



Christine woont in Amsterdam en komt al twee jaar elke vrijdag naar Utopia om te helpen op de akker. | Photo: © Springroll Media

Het bijzondere van agroforestry
 

In het voorjaar van 2019 is Xavie San Giorgi, die is opgeleid tot architect en agroforestry-expert, met zijn Stichting Weerwoud begonnen een eiland in het centrum van Almere aan te leggen. Hun doel is te laten zien hoe de ondernemers en landbouwers van de toekomst met agroforestry kunnen bijdragen aan het herstel van ecosystemen. Daarom draagt het eiland de naam Utopia.
 
‚Utopia is een plek waar ik een manier laat zien om ecosystemen te herstellen en tegelijkertijd voedsel te verbouwen voor onze dagelijkse behoeften‘, legt San Giorgi uit. 

Maar wat is agroforestry en waarom moeten ecosystemen in Nederland worden hersteld?



Utopia is een eiland in Almere, dat via dit pad te bereiken is. | © Springroll Media Na de Tweede Wereldoorlog, toen de hongersnood van 1944/45 nog vers in het geheugen lag, vond over de hele wereld een ongekende landbouwhervorming plaats: de groene revolutie. In de loop der jaren is door landwinning, mechanisering en technologische innovatie een landbouwsector ontstaan die miljoenen mensen over de hele wereld voedt.
 
‚Maar de manier waarop wij vandaag de dag landbouw bedrijven, verstoort over het algemeen de natuurlijke processen van ecosystemen. Omdat er minder bomen zijn, veroorzaakt hevige regenval bijvoorbeeld aanzienlijke erosie‘, legt San Giorgi uit.
 
In het agroforestry-systeem worden bomen daarentegen in de landbouw geïntegreerd. Tussen de bomenrijen groeien dan bijvoorbeeld aardappelen, uien of gras voor het vee. De bomen zelf dragen niet alleen vruchten, maar zorgen ook voor schaduw en bescherming voor de groentesoorten die eronder groeien, vooral bij extreme weersomstandigheden zoals perioden van droogte. 



Xavier San Giorgi helpt een handje mee, maar zonder de vrijwilligers zou het werk niet gedaan kunnen worden | © Springroll Media Xavier San Giorgi helpt een handje mee, maar zonder de vrijwilligers zou het werk niet gedaan kunnen worden | © Springroll Media In samenwerking met industrie en wetenschap willen San Giorgi en zijn team nu landbouwers helpen bij het opzetten van agroforestry-systemen om zo de biodiversiteit te herstellen, de bodemkwaliteit te verbeteren en een mooier landschap voor mens en dier te creëren.

Tot dusver hebben ze acht stroken landbouwgrond aangelegd, omringd door verschillende soorten bomen en struiken. Ze hebben hun eerste successen geboekt met bijvoorbeeld de aardappelteelt. Ondanks de natte zomer werden de aardappelen niet aangetast door de gevreesde phytophthora-ziekteverwekker, de veroorzaker van de aardappelziekte. San Giorgi ziet dit als een teken dat de biodiversiteit, die door de combinatie van verschillende ecologische systemen ontstaat, beter bestand kan zijn tegen schadelijke organismen.

Ook de steeds vaker voorkomende hevige regenval, die veel Nederlandse boeren zorgen baart, lijkt het agroforestry-systeem op het eiland Utopia niet erg te deren. ‚We hebben veel meerjarige planten en bomenrijen die als het ware een bufferzone voor het water vormen en erosie voorkomen‘, aldus San Giorgi.




Ondanks de natte zomer is de aardappeloogst gezond – Xavier schrijft dit toe aan de biodiversiteit die de agroforestry mogelijk maakt. | © Springroll Media Voor San Giorgi en zijn team is Utopia een experimenteerterrein waar ze in de open lucht en onder echte weersomstandigheden verschillende combinaties van gewassen kunnen verbouwen. Ze documenteren de verschillende ontwikkelingen en hopen dat hun succes in de toekomst ook grotere landbouwbedrijven zal overtuigen van de voordelen van agroforestry.

Zijn er mogelijkheden tot uitbreiding?

Hoewel agroforestry veel voordelen biedt en volgens onderzoek zelfs een hogere productie per oppervlakte-eenheid zou kunnen opleveren dan monoculturen, zijn Stichting Weerwoud en enkele andere organisaties in Nederland nog maar pioniers op dit gebied.
 
Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft echter grote plannen.
 
Volgens het nationale “Masterplan Agroforestry” moet in uiterlijk 2030 ten minste 25.000 hectare agroforestry in Nederland zijn gerealiseerd. Toch is er nog een lange weg te gaan. Het is lastig voor landbouwers om hun systeem fundamenteel te veranderen. San Giorgi en zijn team organiseren daarom workshops voor geïnteresseerden. Hoewel de boeren vaak enthousiast zijn over de ecologische diversiteit die ze op het Utopia-eiland zien, hebben ze ook veel vragen, vooral over de haalbaarheid en financiering.

 ‚We hebben hier te maken met een generatieprobleem. Wanneer je bomen plant, kun je niet zo snel (financieel) succes boeken als met landbouw op jaarbasis‘, legt San Giorgi uit. Hij vindt het streven van de regering dan ook ambitieus, vooral omdat er voor de landbouwers nog veel bureaucratische hindernissen zijn.
 
‚Hier in Nederland zijn we gewend aan een zeer hoge economische opbrengst van onze landbouw. Daar kunnen we moeilijk tegenop‘, vervolgt San Giorgi. ‚Andere landen met een lagere productiviteit in de landbouw zien ongetwijfeld sneller resultaten. Er is daar veel potentie.‘

 

Een culturele kwestie
 

Moeten we dan tijdelijk afzien van economisch succes om onze ecosystemen te herstellen?
 
San Giorgi ziet dit vooral als een culturele kwestie: ‚Vanuit technisch perspectief beschikken we al over alles wat nodig is om ecosystemen te herstellen. Maar we moeten ook de relatie tussen mens en natuur herstellen.‘


Volgens Xavier San Giorgi is het succes van agroforestry een generatieprobleem. | © Springroll Media Veel van de vrijwilligers werken ook om deze reden elke vrijdag op de velden van Stichting Weerwoud. Ze houden van het fysieke werk, de pragmatische aanpak, de nieuwe kennis over inheemse planten en – niet in de laatste plaats – de gemeenschapszin.
 
Als San Giorgi aan het einde van een lange werkdag om zich heen kijkt en vrijwilligers ontdekt die op dat moment nog tussen de struiken onkruid aan het wieden zijn, weet hij waarom hij nog steeds zo enthousiast is: ‚De meeste mensen denken dat we alleen in onze behoeften kunnen voorzien door iets van de natuur weg te nemen, maar als we onszelf als deel van de natuur zien, kunnen we automatisch een regenererende kracht worden.‘