App-boeken
Interactief lezen op tabletcomputers

Geboeid volgen we de reeks zwarte tekentjes, we voelen het papier van de bladzijden en horen ze ritselen – zo zag en ziet lezen eruit sinds er gedrukte boeken zijn. Wat zal daarvan overblijven?

Er waren veel geschrokken reacties toen in 2010 Alice for the iPad verscheen, een van de eerste app-boeken voor mobiele apparaten. Toch had Atomic Antelope een gigantisch succes met de app-adaptatie van de kinderboekklassieker van Lewis Carroll: door te typen, te swipen of met de iPad te schudden of te draaien, komen de bekende illustraties van John Tenniel tot leven. Chris Stevens, de directeur van deze jonge Britse uitgeverij, deed de kritiek af als aartsconservatief: in de klassieke boekenbranche zou niemand begrijpen dat er al lang een nieuwe tijd is aangebroken en dat het juist zaak is de ongekende technische mogelijkheden uit te buiten in plaats van ze te verketteren. Een kind dat nooit een gedrukt boek ter hand zou nemen, zou misschien via een app enthousiast kunnen raken over literatuur.

Verleidelijke tijddieven

In elk geval sinds de eerste iPad op de markt kwam is duidelijk geworden dat het nieuwe concept van het boek door digitale technologieën veel verder gaat dan het e-boek. Anders dan het e-boek, waarbij het gaat om een dataformat voor elektronische boeken – waarvan de leesbaarheid momenteel meestal nog afhankelijk is van het leesapparaat – wordt een app-boek geprogrammeerd voor een bepaald besturingssysteem. Het kan via app-stores gedownload worden op mobiele apparaten met het betreffende systeem. Nu al worden er in Duitse gezinnen tienmaal meer tablets dan e-readers gebruikt en steeds meer mensen lezen boeken op mobiele apparaten. Kinderen groeien tegenwoordig vanzelfsprekend met deze apparaten op. Door de eenvoudige bediening en de hoge amusementswaarde zijn het verleidelijke tijddieven, die niet ten onrechte worden beschouwd als een gevaar voor het lezen van boeken. Maar tegelijk bieden ze grote kansen om op een gemakkelijke, aantrekkelijke en speelse manier verhalen over te brengen – bijvoorbeeld in de vorm van een app-boek.

In de grote online winkels zijn veel apps te krijgen met het woord ‘boek’ of ‘book’ in hun benaming. Het begrip ‘app-boek’ is niet eenduidig. Als je een ‘boek’ definieert als een mediaformat waarbij het gaat om het vertellen van verhalen door middel van een professionele esthetische vormgeving, dan blijven er in de categorie ‘boeken’ in app-stores maar weinig toepassingen over. Een groot deel van het aanbod voor kinderen blijkt spelletjes te zijn. Daar komt bij dat de grafische vormgeving vaak ver beneden het niveau van gedrukte boeken blijft. Dergelijke toepassingen zijn echter vaak wel gratis – in tegenstelling tot de goede, hoogwaardig vormgegeven app-boeken. Producten die deze benaming verdienen, bieden een geraffineerd ontwerp en een verhaal waarvan de beleving extra dimensies krijgt door middel van fysieke interactie en features zoals voice-over, soundeffecten, muziek, animaties en spelletjes. Programmeurs, schrijvers, redacteurs, vertalers en illustratoren werken als een team samen met componisten, musici, sprekers, grafisch ontwerpers en ontwerpers van user experience en games.

Hoge kosten, hoog risico

De productie van een app-boek is na de release niet afgesloten. In nauwe samenwerking met de klanten wordt de app verbeterd en vaak met nieuwe features opgewaardeerd. App-boekprojecten breken de grenzen van het klassieke werkterrein van de uitgeverij open. Ze zijn arbeidsintensief en erg duur. Daarom zijn het meestal niet de klassieke uitgeverijen die zich ermee bezighouden, maar vaak bedrijven uit de communicatie- en amusementsbranche, die in opdracht werken en over een hoog marketingbudget beschikken. Het risico dat na de release van een app-boek de productiekosten – die gemiddeld in de vijf cijfers lopen – er niet eens uit worden gehaald, is hoog.

App-boeken: pionierswerk in Duitsland

In Duitsland is Oetinger Verlag een van de weinige uitgeverijen die zich aan de ontwikkeling van eigen app-boeken hebben gewaagd. Oetinger heeft met het Tigerbooks-format een app-format ontwikkeld waarmee ze langzamerhand hun succestitels, zoals Der Regenbogenfisch en Der kleine Eisbär omzetten in interactieve beleefboeken. Die kunnen via een speciaal daarvoor ontwikkelde Tigerbooks-app-store gedownload en gelezen worden. Met de geplande release van TigerCreate-software in het voorjaar van 2014 wilde Oetinger Verlag in samenwerking met de Tigerbooks Media GmbH de oplossing leveren die het mogelijk moet maken app-boeken te exporteren voor alle relevante mobiele besturingssystemen.

Een app-boek is voor de klassieke uitgeversbranche een relatief nieuw productconcept, dat moet worden onderzocht en uitgeprobeerd. Om een boek ook als app voor het lezen en beleven van verhalen te laten aanslaan en beklijven zijn creatieve en originele concepten nodig. Maar naar het zich laat aanzien zullen app-boeken de klassieke boeken voor de lezers niet vervangen maar eerder aanvullen. De vraag naar app-boeken met een kwalitatief hoogwaardige inhoud zal in de komende jaren zeer waarschijnlijk stijgen – zeker wanneer een tablet in elk gezin even vanzelfsprekend is als een mobieltje.