Mobiel leren in het DAF-onderwijs
Smartphones en tablets

Mobiele telefoons op school – Veel leerkrachten en ouders hebben hierbij vooral negatieve associaties. Maar mobiele apparatuur biedt ook een kans voor het onderwijs en kan het DaF-onderwijs verrijken. Praktische voorbeelden en scenario’s voor het gebruik.

Het mobiele leren wordt steeds belangrijker. Een van de oorzaken van deze ontwikkeling is de meestal snelle en goedkope internettoegang, vooral in Midden-Europa en de Verenigde Staten. Leerlingen hebben met hun smartphones of tablets continu en overal toegang tot hun gegevens, die ze kunnen gebruiken, bewerken of archiveren. Met een dienst als Google Maps kan online een restaurant worden gezocht, ook kunnen audio en video worden gestreamd en elektronische portfolio’s worden aangelegd. Mobiele telefoons zijn een modern en alomtegenwoordig hulpmiddel voor scholieren. Bovendien zijn in vrijwel alle gezinnen mobiele telefoons en een internetaansluiting aanwezig, zoals de JIM-studie aantoont (Feierabend, Plankenhorn, Rathgeb 2014).

Mobiele telefoons en tablets zijn niet weg te denken uit het leven van de meeste jongeren. En daarom moeten leerkrachten en ouders het mobiele leren in een onderwijscontext een kans geven. Vooral met het motiverende aspect, bijvoorbeeld met populaire media, kan veel worden bereikt. Het gebruik van de apparaten is niet alleen meer beperkt tot het leslokaal of de computerruimte. Hiermee kunnen de leerlingen zich losmaken van starre, gebonden contexten en profiteren van mobiele leerruimtes en -contexten (vgl. Wiley 2009). Bovendien biedt cloud computing een snelle, mobiele, overal toegankelijke en aan de behoefte aangepaste toegang tot uiteenlopende informatie.

Dit heeft de mobiele telefoon te bieden: Persoonlijke en continue bereikbaarheid, grote opslagcapaciteit voor diverse bestandsformaten, actieve mediafuncties voor video’s, foto’s, muziek en audio, programma’s voor de dagelijkse organisatie zoals een kalender, wekker en navigatie, toegang tot veelzijdige persoonlijke communicatiemiddelen (Whatsapp, Facebook, telefoon) en een interface en toegang tot het internet met de bijbehorende communicatie en informatie- en media-archieven, een interfacefunctie via Bluetooth of wifi en een verbinding met een interactief whiteboard (Friedrich/Bachmair/Risch 2011, 11).

DIDACTISCHE HOOFDPUNTEN VOOR HET PLANNEN EN ANALYSEREN VAN LESSEN

Voor het plannen en analyseren van lessen met mobiele apparaten zijn de volgende zes didactische hoofdpunten naar Bachmair (ibid., 9) geschikt.

Informeel leren in de school integreren: Dankzij de mobiele telefoon kan informeel leren en kennis over de leefwereld in de school worden geïntegreerd. Het mobiele apparaat kan dienen als verbindingsstuk tussen de jeugdcultuur, het dagelijks leven en het doelgerichte leren in het onderwijs.

Episoden van gesitueerd leren creëren: de mobiele telefoon met zijn toepassingen kan het gesitueerd leren ondersteunen. Zo kan bijvoorbeeld de les van de leerkracht worden gecombineerd met episodes waarin scholieren hun mobiele telefoon gebruiken.

Leer- en mediacontexten genereren: de mobiele telefoon maakt het voor leerlingen en leerkrachten mogelijk om nieuwe leercontexten te creëren. De leercontexten worden gegenereerd in situaties waar de media van het internet, de amusementsmedia van de leefwereld en de school samenkomen. Dit kunnen ook situaties buiten de school zijn.

Communicatiebruggen en communicatieketens creëren: de mobiele telefoon kan communicatiebruggen tussen het dagelijks leven en de school slaan.

Scholieren als experts van hun dagelijks leven in de school individueel actief laten worden: veel scholieren zijn inmiddels experts op het gebied van mobiele telefoons. Ze weten hoe ze hun mobiele apparaat voor het leren binnen en buiten de school kunnen gebruiken.

Sensibele ontwikkelings- en leercontexten creëren: de door kinderen gemaakte mobiele artefacten zoals video’s, chatberichten of foto’s “staan in nauwe samenhang met de onderwerpen van hun persoonlijke ontwikkeling en kunnen nuttig in de leersituatie worden geïntegreerd” (ibid., 9).

PRAKTISCHE GEBRUIKSCENARIO'S VAN MOBIELE APPARATUUR IN HET DAF-ONDERWIJS

Gebaseerd op deze aanknopingspunten volgt nu een overzicht van vier basistypes van praktische gebruiksscenario’s van mobiele apparatuur in het DaF-onderwijs. Het samenspel van formeel leren, bijvoorbeeld op school, en informeel leren zoals thuis of onderweg, krijgt in de mobiele context een grote betekenis. In deze samenhang definiëren Specht/Ebner/Löcker (2013) (verwijzend naar So/Kim/Looi, 2008) vier basistypes:

Type I: Geplande leersituatie binnen het leslokaal
Hierbij gaat het om klassieke mobiele leer-arrangements in het leslokaal.
Mindmap van een scholier | © Thomas Strasser
Mogelijk didactisch scenario: Scholieren maken samen met een app een mindmap over het onderwerp “Leven in de stad” in het lesuur.








Algemeen didactisch potentieel voor het leren van vreemde talen (voorbeelden):       

• Maken van leerplan-gebaseerde mindmaps over een specifiek thema
• Uitwerking en herhaling van bekende of nieuwe betekenisvelden (transportmiddelen, gebouwen, enz.)
• Mindmap als methode van inleiding op een onderwerp resp. herhaling van een onderwerp (bijv. consolidatie/herhaling/visualisering van betekenisvelden) 

Type II: Geplande leersituaties buiten het leslokaal
Dit zijn bijvoorbeeld de documentatie van een leerresultaat met een mobiel apparaat (met camerafunctie), of met andere apps zoals Evernote, om digitale artefacten op te slaan en opnieuw te gebruiken. Scholierendocumentatie van een museumbezoek | © Thomas Strasser

Mogelijk didactisch scenario: Scholieren bezoeken een museum en moeten de objecten documenteren die ze mooi of interessant vinden. De opgeslagen foto’s en video’s worden vervolgens in het onderwijs op het mobiele apparaat gepresenteerd en in een vrije verbale uitwisseling besproken. Leerkrachten en leerlingen kunnen vragen over de objecten stellen.

Algemeen didactisch potentieel voor het leren van vreemde talen:

• Documentatie van objecten die de leerling interessant vindt en daarom ook graag beschrijft
• Leren kennen en herhalen van lexicale gebieden (vormen, afmetingen, kleuren, esthetische aspecten)
• Objecten leren beschrijven, vrij presenteren (o.a. voorzetsels)
• Vragen en antwoorden oefenen en herhalen

Type III: Spontane leersituaties buiten het klaslokaal
Foto met commentaren van de scholier | © Thomas Strasser Een voorbeeld: leerlingen bezoeken op eigen initiatief in hun vrije tijd, gewapend met een mobiele telefoon, een natuurhistorisch museum.

Mogelijk didactisch scenario: Ze fotograferen of filmen met behulp van hun mobiele apparaat de tentoonstelling uit eigen belangstelling becommentariëren en delen de foto’s via Facebook of WhatsApp met hun vrienden uit de DaF-leergroep.








Algemeen didactisch potentieel voor het leren van vreemde talen:

• Documentatie van artefacten die de scholieren leuk vinden en dus graag delen, in het beste geval ook in het Duits, beschrijven.
• Omdat ze het object zelf hebben uitgezocht en met de DaF-leergroep delen, is er in principe interesse om dit object kort te beschrijven en van commentaar te voorzien (intrinsieke/extrinsieke motivatie).
• Productie van korte statements in de vreemde taal (focus op de betreffende lexicale gebieden)

Type IV: Niet geplande leersituaties binnen het leslokaal
Door scholiere van commentaar voorziene foto van een whiteboard | © Thomas Strasser De scholiere fotografeert met mobiel apparaat het schoolbord of het whiteboard van de lerares en stuurt het via WhatsApp naar een zieke klasgenoot.

Mogelijk didactisch scenario: Ze fotografeert of neemt een tekst op die door de lerares op de wand wordt geprojecteerd. De lerares noemt details die niet direct in de tekst staan. De scholier neemt dit met haar smartphone op (foto, audio of video, onder voorwaarde van de toestemming van de lerares) en voorziet de opname van eigen commentaren of leertips (gebruik van een annotatie-app). Vervolgens wordt de foto met schriftelijke commentaren naar de zieke klasgenoot gestuurd.

Algemeen didactisch potentieel voor het leren van vreemde talen:

• Opnieuw samenvatten en zelf becommentariëren en interpreteren van bepaalde tekstsoorten in vreemde talen.
• Ondersteuning van de algemene en gedetailleerde lees- en luistervaardigheid (bijvoorbeeld begrijpend of gedetailleerd lezen), oefenen van de receptieve vaardigheden.
• Ondersteuning van de productieve vaardigheden, de scholiere moet het gelezene en gehoorde in eigen woorden in de vreemde taal voor de zieke klasgenoot formuleren.

De uitvoerige praktische gebruiksscenario’s voor mobiele apparatuur in het DaF-onderwijs kunt u ook hier als pdf-bestand (Praktische Einsatzszenarien) downloaden.

VOORUITBLIK

Door diverse wetten op het gebied van de bescherming van persoonlijke gegevens wordt het gebruik van smartphones in het onderwijs vaak bemoeilijkt. Een aan de technologische realiteit aangepaste wetgeving is wenselijk. Deze moet het gebruik van leertechnologieën kritisch reflecteren maar dit niet blokkeren door deze technologieën te verbieden. Om (aankomende) leraren zo snel mogelijk op doelgerichte, gedigitaliseerde mobiele leerprocessen voor te bereiden, is een positieve vreemdetalendidactiek belangrijk, die de potentiële meerwaarde van mobiele leerhulpen vooral geïntegreerd met het traditionele klassikale onderwijs onderstreept. Hiervoor zijn vaak geen complexe technologische processen nodig. Belangrijker is het vormgeven en het toelaten van eenvoudige mobiele micro-learning-sequenties.