Veel scholieren hebben problemen met het schrijven, volwassenen typen meestal op toetsenborden en Finland schaft het schrijven met de hand af. Maar als het handmatig schrijven goed wordt aangeleerd, heeft het veel voordelen. Ook voor het vreemdetalenonderwijs, zegt schrijfmotoriek-expert Christian Marquardt.
Dr. Marquardt, ondanks de digitale mogelijkheden wordt op scholen nog steeds het schrijven met de hand onderwezen. Waarom?
Het schrijven met de hand is een heel complexe activiteit waarbij meerdere gebieden in de hersenen geactiveerd worden: het bevordert de spelling, het woordgeheugen en de vaardigheid te formuleren. Daarom is het schrijven met de hand van groot belang bij het leren van de schriftelijke taal. Wie suggereert het schrijven door typen te vervangen, moet wel bedenken welke verregaande consequenties dit voor andere leerprocessen heeft. Alleen omdat er problemen mee zijn mag het schrijven met de hand nog niet ter discussie worden gesteld.
Welke problemen zijn dat?
Volgens een enquête onder leraren, in 2015 uitgevoerd door het Schreibmotorik-Institut (schrijfmotoriek instituut) en het Deutsche Lehrerverband (Duitse vereniging van leraren), hebben de helft van de jongens en een derde van de meisjes grote problemen met het schrijven. De kinderen en tieners schrijven krampachtig, onleesbaar, te langzaam en worden snel moe. Het in het leerplan geformuleerde doel, het verwerven van een leesbaar en vloeiend handschrift, wordt niet bereikt.
Waarom hebben veel kinderen moeilijkheden leesbaar en vloeiend te schrijven?
Dr. Christian Marquardt
| foto (detail): © Schreibmotorik Institut
Schrijfproblemen zijn meestal problemen met de schrijfmotoriek. Daarom moet deze van begin af aan meer aandacht krijgen. Tot dusver richten de schrijfvoorbeelden zich vooral op de vorm en de precisie van de letters. Dit is in strijd met de principes van het motorisch leren, want in het begin kunnen kinderen de bewegingen nog niet exact uitvoeren. Ook kinderen die leren lopen, vallen in het begin vaak. Tegelijk verwachten we van de kinderen dat ze goed leren schrijven door langzaam letters te kopiëren. Dat kan zo niet werken, want hierbij worden belangrijke motorische aspecten van het schrijven zoals het ritme en een vloeiende schrijfbeweging verwaarloosd.
Waarom krijgt de schrijfmotoriek tot dusver dan zo weinig aandacht in het onderwijs?
Wij van het Schreibmotorik Institut geloven dat dit ook te maken heeft met het feit dat leren schrijven een opvoedkundig aspect heeft. Men geeft de kinderen regels waaraan ze zich moeten houden. Veel ouders en leerkrachten fronsen de wenkbrauwen als hun wordt uitgelegd dat de schrijfmotoriek vrijer moet worden geleerd, dat we kinderen moeten toestaan zelf uit te proberen wat het beste werkt. Schrijven is ook een cultuurgoed. Er zijn vele traditionalisten die vrezen dat het handschrift verdwijnt als we het moderniseren. Maar het tegendeel is waar.
Wat is het verschil tussen een met het toetsenbord ingetypte of met de hand geschreven zin?
Het typen is een mechanisch proces om informatie op te slaan. Het schrijven is daarentegen een individueel proces, dat de schrijver sterker bij de formulering van de inhoud betrekt. Onderzoek toont aan dat er een wisselwerking plaatsvindt tussen cognitieve en motorische processen. Hierdoor wordt de informatie bij het handmatig schrijven beter verwerkt. Het waarom is een vraag die verder moet worden onderzocht.
Is dat niet ook een interessant punt voor Duits als vreemde taal en Duits als tweede taal, of voor het vreemdetalenonderwijs in het algemeen?
Natuurlijk. Wij geloven dat door het schrijven veel positieve transfereffecten op dit gebied mogelijk zijn. Als scholieren nieuwe woorden met de hand opschrijven, dan onthouden ze deze beter. Hoe intensiever de leerlingen zich met de hand schrijvend met formuleringen en de grammatica bezighouden, hoe beter de nieuwe taal in de hersenen wordt verankerd.
In Duitsland wordt vaak bekritiseerd dat er te weinig digitale media in het onderwijs worden gebruikt, en dat de kinderen ook moeten leren om met een toetsenbord te schrijven. Wat vindt u hiervan?
Het schrijven met de hand heeft op veel gebieden grote voordelen, het digitale schrijven biedt op andere gebieden voordelen. Bij het leren van de geschreven taal moet het schrijven met de hand centraal staan. In een later stadium, als het schrijven en alles wat daar bij hoort – het lezen, de grammatica, de formulering, het woordgeheugen – goed ontwikkeld zijn, dan moet heel gestructureerd het omgaan met digitale media worden geïntroduceerd.
Handlettering is momenteel een trend in Duitsland: volwassenen oefenen schoonschrijven en kalligrafie. Maar afgezien hiervan: welk nut heeft het handmatig schrijven in het dagelijks leven?
Het schrijven met de hand is de perfecte manier om feiten en ideeën te structureren, notities te maken, dingen persoonlijk vorm te geven. Hiervoor heb je geen elektronisch apparaat nodig, je hoeft niets aan te zetten en geen accu op te laden. Maar het heeft ook te maken met de filosofische vraag hoe we ons leven willen vormgeven: Willen we afscheid nemen van al onze vaardigheden die ons maken tot wie we zijn, alleen maar omdat het ook elektronisch of automatisch mogelijk is?
Dr. Christian Marquardt is motoriek- en handschriftexpert en onderzoekt sinds ruim 25 jaar de motorische principes van het schrijven. Sinds de oprichting van het Schreibmotorik Institut in 2012 is hij hier werkzaam als wetenschappelijk adviseur voor motoriek.
