Autonoom leren en leerstrategieën
Met strategieën beter leren

Leerstrategieën zijn belangrijke instrumenten voor het optimaliseren van het leren en het gebruik van een vreemde taal. Regelmatige strategietraining zorgt voor meer zelfstandigheid van de leerling. Met behulp van concrete tips en de didactisering kunt dit ook zelf uitproberen.

Het bevorderen van zelfstandig leren is een centrale doelstelling van het (school)onderwijs in vreemde talen. Het onderwijzen van leerstrategieën kan de zelfstandigheid van de leerling bevorderen. Leerstrategieën zijn hulpmiddelen waarmee leerlingen zowel kennis verzamelen als receptieve en productieve taalverwerkingsprocessen kunnen sturen en verbeteren. Met behulp van deze strategieën kunnen ze ook problemen oplossen die optreden bij het leren en toepassen van de vreemde taal. Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van leerstrategieën een significante invloed op de leer- en werkprestaties van de leerlingen kan hebben. Beslissend is hierbij echter dat de leerlingen niet alleen een breed repertoire aan leerstrategieën hebben, maar deze ook competent en op de situatie toegesneden toepassen.

Voorbeelden van leerstrategieën

Bij het lezen van een onbekende tekst staan de leerlingen voor individuele uitdagingen. Een daarvan is het omgaan met onbekende woorden. Leerlingen kunnen in zo’n geval het onbekende woord uit de context waarin het staat afleiden, het opzoeken in een (tweetalig) woordenboek of samenwerken met andere leerlingen. Deze leerstrategieën worden samen of apart van elkaar gebruikt als oplossing voor een woordenschatprobleem tijdens het lezen. Het succes van deze leerstrategieën hangt wel van een aantal voorwaarden af.

Het afleiden van de betekenis uit de context vereist dat de context voldoende informatie bevat waarmee de betekenis van het onbekende woord kan worden afgeleid. Verder moeten de leerlingen over voldoende taalkennis beschikken om de context van het woord te begrijpen. Ook moeten ze hun oplossingen aan de hand van de tekst kunnen controleren. Het gebruik van een woordenboek vereist dat de leerlingen vertrouwd zijn met het gebruik van het woordenboek. Bovendien moeten ze het gezochte woord hierin ook kunnen vinden en de voor de context passende betekenis kunnen kiezen. Samenwerking tussen leerlingen is zinvol en van voordeel als de leerlingen elkaar willen helpen en de nodige vaardigheden zoals taalvaardigheid hebben. 

Twee vrouwen met een woordenboek | Foto (detail): © Bernhard Ludewig - Goethe-Institut

Classificatie van leerstrategieën

Uit het bovengenoemde voorbeeld zijn drie soorten leerstrategieën af te leiden. Meta-cognitieve leerstrategieën dienen voor de planning, ter controle en als evaluatie. Plannen betekent bijvoorbeeld het kiezen van geschikte leerstrategieën. Controle kan nodig zijn om na te gaan of een in het woordenboek gevonden woord bij de tekst past. Met de evaluatie wordt het leer- of werkproces beoordeeld - hierbij is te denken aan de afsluitende evaluatie en aanpassing van het werkresultaat. Strategieën die leerlingen direct tijdens het werken met lesmateriaal toepassen, worden cognitieve strategieën genoemd. Voorbeelden hiervan zijn het afleiden van betekenissen, het onderstrepen van belangrijke aspecten van een tekst, het terugkoppelen naar de algemene en gespecialiseerde kennis, het gebruik van een woordenboek of het schrijven van een samenvatting. Sociaal-emotionele leerstrategieën gebruiken leerlingen om samen een taak of een begripprobleem op te lossen (sociale strategieën) of eigen gevoelens zoals angst, frustratie en demotivatie te controleren (emotionele strategieën).

4 stappen voor het strategie-onderwijs

Het doel van het onderwijzen van leerstrategieën is dat de leerlingen een zo breed mogelijk repertoire aan leerstrategieën verwerven en in staat worden gesteld, deze passend bij het te leren onderwerp toe te passen. Voor de leerkracht is het noodzakelijk om behalve cognitieve en sociaal-emotionele vooral ook meta-cognitieve leerstrategieën te stimuleren. Hiermee kunnen de leerlingen hun leerproces en het toepassen van strategieën plannen, reflecteren en flexibel aanpassen. Leerkrachten moeten de strategietraining regelmatig en systematisch in het onderwijs integreren en zich bij het overdragen concentreren op specifieke vaardigheden, bijvoorbeeld leesstrategieën of woordenschatstrategieën.
Voor het overdragen van leerstrategieën hebben vier opeenvolgende stappen hun nut bewezen.

• Bewustmaking: Aan de hand van een concreet leeronderwerp, bijvoorbeeld het omgaan met onbekende woorden bij het lezen, worden al bekende leerstrategieën bewust gemaakt. Geschikt hiervoor zijn discussies, gerichte vragen of partnerinterviews na de uitvoering van de taak.
• Presentatie en modellering: Nadat de leerkracht heeft gekozen voor een of twee te bevorderen leerstrategieën, presenteert en modelleert hij deze door de afzonderlijke plannings-, uitvoerings- en controlestappen- te verbaliseren.
• Oefenen: Met behulp van veeleisende taken brengen de leerlingen hun strategiekennis in de praktijk en reflecteren ze over het gebruik hiervan.
• Transfer en evaluatie: De leerlingen passen de strategieën in andere taken toe en reflecteren het gebruik hiervan met behulp van portfolio’s, evaluatieformulieren of een regelmatige zelfevaluatie waarbij ervaringen worden uitgewisseld.

Als u in uw onderwijs leerstrategie-training wilt toepassen, dan kunt u zich aan dit onderwijs-stappenplan oriënteren: Het is de moeite waard, want een regelmatige strategietraining zorgt voor meer zelfstandigheid en plezier bij het leren.