Duitse les op YouTube
Een vriend voor de lens

Uitspraakoefeningen met dierengeluiden? Grammatica in de slaapkamer? Jeugdtaal in concrete situaties? Wat bij een gewone Duitse les moeilijk voorstelbaar is, is bij niet-institutionele DaF-kanalen op YouTube heel goed mogelijk. De producenten ervan, onder andere moedertaalsprekers en leraren Duits, voegen regelmatig nieuwe lesvideo’s aan hun kanaal toe. Deze bekijkt en becommentarieert het publiek graag. Deze video’s zijn niet-institutioneel, omdat ze privé, zonder redactionele voorschriften en commerciële belangen geproduceerd en gepubliceerd worden.

Sinds de oprichting van het platform YouTube zijn meer dan 100 dergelijke kanalen geopend. Meer dan 20 aanbieders houden zich momenteel actief bezig met het overbrengen van de Duitse taal in het Duits en Engels. Er zijn meerdere duizenden mensen van over de hele wereld geabonneerd.

EIGENSCHAPPEN VAN LEERVIDEO’S

Behalve de gratis ontvangst onderscheiden deze lessen zich door een ontspannen atmosfeer. De meeste lesvideo’s zijn zelfgemaakt, niet alleen wat betreft de productie. Als leslokaal worden de woonkamer, de slaapkamer of de keuken van de producenten gebruikt: Geen bord en geen bureau, alleen een sofa en een lege wand. Als toeschouwer is het dan alsof een goede vriendin of vriend je thuis Duits aan het leren is. Deze ontspannen sfeer komt ook terug in de inhoud van de lessen. Er worden onderwerpen besproken die voor leerlingen interessant zijn maar, die in de officiële lessituaties moeilijk aan bod kunnen worden gebracht. Dit zijn bijvoorbeeld jeugdtaal en scheldwoorden. Ook bij de traditionele lesonderwerpen, bijvoorbeeld uitspraak, zijn grappige verklaringen en voorbeelden te vinden: in plaats van een fonologische beschrijving van de Umlaut Ä laat de producente Ania een video van blatende schapen zien, die een dergelijk geluid maken. Jenny gorgelt in haar video water voor de camera, om te demonstreren hoe je de uitspraak van de R oefent.

DaF-kanalen op YouTube zijn bovendien altijd actueel: Zonder bureaucratische beperkingen of beleidslijnen van uitgevers kan snel op de actualiteit worden ingegaan. Kort na de publicatie van het spel Pokémon Go in 2016 werd bijvoorbeeld een lesvideo over de woordenschat van dit spel gepubliceerd.

Bovendien blijven de gebruikers op zulke kanalen meestal niet passief, want ze communiceren via de commentaarfunctie met de producent. Deze verheugen zich over feedback en geven het publiek vaak huiswerk. Omdat de leerlingen hun huiswerk in de commentaren schrijven, worden ze grotendeels gecontroleerd. Dit kan gedaan worden door de beheerders van de kanalen of door andere gebruikers. De interactie kan zelfs synchroon plaatsvinden als de lesvideo’s via de live-functie overgedragen worden en tegelijkertijd door het publiek becommentarieerd worden.

Karakteristiek voor de lesvideo’s zijn verder metatalige uitspraken die bij het publiek na afloop tot discussies over de aspecten van het Duits kunnen leiden. De producenten uiten zich in hun video’s over bepaalde lesonderwerpen of over de taal in zijn geheel: Katja legt in een van haar video’s uit, dat Duits geen moeilijke taal is. Ania ziet daarentegen overeenkomsten tussen de Duitse grammatica en het weer: erover klagen heeft geen zin. Daarna discussieert het publiek didactisch-reflecterend, wat bij het Duits leren moeilijk is of waarom bepaalde lesonderwerpen bijzonder moeilijk voor een bepaalde groep leerlingen zijn. Vaak worden stereotypes over taal en taalgebruik kritisch belicht. In sommige lesvideo’s en de bijbehorende commentaren wordt bijvoorbeeld ingegaan op de vragen waarom de Duitse taal een agressiever karakter toegeschreven wordt, of over de vraag over maar één goede uitspraak van de letter R is. Opmerkelijk is ook de actieve deelname van moedertaalsprekers, die vrijwillig in het commentaarveld meediscussiëren en andere leerlingen Duits motiveren.

Niet-institutionele lesvideo’s hebben dus een ontspannen sfeer, actualiteit, interacties tussen de producenten en leerlingen en niet in de laatste plaats door de mogelijkheid van meertalige reflectie. Deze eigenschappen zijn redenen voor hun populariteit.

DIVERSITEIT VAN LESVIDEO'S

Ondanks gezamenlijke basiseigenschappen vertonen de lesvideo’s een behoorlijk grote diversiteit. Afhankelijk van de aanbieder zijn er verschillende leerniveaus, leermethodes en inhoudelijke accenten, die geschikt voor verschillende leertypes zijn. Zo zijn de lesvideo’s van Jenny aan voorbeelden georiënteerd: Na precieze verklaringen geeft zij steeds talloze voorbeeldzinnen, bijvoorbeeld bij het werkword hebben. Bij het kanaal Deutsch für Euch zijn daarentegen vaak complexe grammaticale uiteenzettingen te zien, bijvoorbeeld met de modale hulpwerkwoordstructuur van de zin „Der Apfel muss gegessen werden wollen können“. 

De lesinhoud varieert van uitleg over de woordenschat en grammatica, luisteroefeningen, het voorlezen van literaire teksten tot aan voorbereidingen op taalexamens en onderwerpen op het gebied van land en volk. De weergaveformaten zijn heel uiteenlopend: sommige producenten zitten achter een microfoon en geven uitleg, anderen voeren liever een toneelstukje op. Af en toe ontstaan door samenwerking van meerdere kanalen coöperatieve lesvideo’s. Een voorbeeld is een video over het onderwerp „slangs“, waarbij Dominik (Get Germanized) als vertegenwoordiger van het Noordduitse taalgebied en Katja (Deutsch für Euch) als vertegenwoordiger van het Zuidduitse taalgebied het publiek slangs en hun betekenis in de vorm van een raadspel verklaren.
 

In het kader van mijn promotieonderzoek aan de Universiteit van Hamburg onderzoek ik de volgende niet-institutionele DaF-kanalen met het oog op de manier waarop de producenten zich als bevoegde taalleraren of -leraressen positioneren, hoe de Duitse taal en de lesonderwerpen weergegeven worden en hoe het publiek op deze weergave reageert. Deze zeven kanalen berichten over actuele onderwerpen, publiceren regelmatig bijdragen en hebben een behoorlijk groot stampubliek. In de video’s wordt afwisselend Duits en Engels gesproken.

Het is de moeite waard een kijkje te nemen in de collectie lesvideo’s. U vindt vast een video die u in uw lessen kunt integreren of die u voor huiswerk kan gebruiken:

TOEPASSINGS- EN UITVOERINGSMOGELIJKHEDEN

Lessen van dergelijke vrije aanbieders kunnen als informeel leermateriaal buiten de les gebruikt worden. Zo kunnen leerlingen een bepaald lesonderwerp zelfstandig inhalen of verdiepen. Maar is onzeker en nog niet wetenschappelijk onderzocht of alleen met deze lesvideo’s een bepaald taalniveau bereikt kan worden. Deskundige controles en individuele feedback ontbreken.

Voor de leerkracht is het de vraag, of en hoe deze lessen in het aanwezigheidsonderwijs geïntegreerd kunnen worden. De lesvideo’s zijn geschikt als leuke en afwisselende aanvulling op het reguliere lesmateriaal. Hierdoor kunnen leerlingen andere stemmen horen, nieuwe gezichten zien en soms om een video lachen. Nemen we een lesvideo over het onderwerp voorzetsels van EasyGerman als voorbeeld: De op echte locaties en door echte mensen gedemonstreerde, deels overdreven voorbeelden kunnen als herhaling van de inhoud en voor het creëren van een luchtiger stemming het aanwezigheidsonderwijs verrijken.

Bij Easy German worden de voorzetsels gevisualiseerd. Bij Easy German worden de voorzetsels gevisualiseerd. | Foto (detail): © Easy German/Easy Languages Ook kunnen de lesvideo’s nuttig zijn bij het voorbereiden van de lessen. Ze bevatten veel geheugensteuntjes en ezelsbruggetjes die in de les doorgegeven kunnen worden. Bij online-lessen zijn ze geschikt als alternatief of aanvullend lesmateriaal.

Bij niet-institutionele lesvideo’s moet u echter ook voorzichtig zijn. Omdat de producenten hun video’s meestal in hun vrije tijd produceren, kan het gebeuren dat sommige kanalen in de loop van de tijd minder vaak of helemaal niet meer worden bijgehouden. Het ontbreken van een kwaliteitscontrole zorgt hier en daar voor typefouten, in enkele gevallen zelfs voor problematische inhoud. In één video wordt de „ß“ bijvoorbeeld tot de Umlauten gerekend. Maar zulke fouten zijn zeldzaam.

Omdat de niet-institutionele DaF-kanalen op YouTube heel populair zijn, moeten de traditionele onderwijsinstellingen zulke lesvideo’s niet als concurrentie beschouwen. Bij het gezamenlijke doel van het leren van vreemde talen kunnen beide partijen elkaar eerder aanvullen: De DaF-kanalen bieden veel inspiratie voor creatieve ideeën voor de les. De instellingen kunnen deze dan opnemen, vakinhoudelijk en technisch doorontwikkelen. Het resultaat zijn gekwalificeerde, afwisselende lessen.
 

24H DEUTSCH – NIEUW FORMAAT OM DUITS TE LEREN OP YOUTUBE

Het nieuwe YouTube-kanaal 24h Deutsch neemt de kijkers mee op reis door een typische dag in Duitsland. Aan elk uur van de dag is een aflevering gewijd, waarin de users door de jonge lerares Duits Ida begeleid worden. Behalve een authentiek kijkje in het jonge Duitsland besteedt elke aflevering aandacht aan een aspect van het Duits leren: van grammatica tot leuke wetenswaardigheden en leerstrategieën, van tongbrekers tot scheldwoorden en de Konjunktiv II.

Tot de doelgroep behoren jongen mensen tussen 12 en 25 jaar met kennis van het Duits op A2-niveau. 24h Deutsch is vanaf 9-11-2017 online. Nieuwe afleveringen worden wekelijks gepubliceerd. 24h Deutsch is de winnaar van het door het Goethe-Institut uitgevoerde prijsvraag Deutsch lernen auf YouTube? - Zeig uns wie das geht!
De afleveringen zijn te zien op https://www.youtube.com/channel/UCHpnIL-1QIUyVhdGVJ6rW3A