Rozmowy z tłumaczami

„Tłumacząc, nie czuję żadnego dystansu kulturowego, ponieważ jestem zadomowiona w obu językach i w obu kulturach. Własne teksty literackie oraz naukowe piszę zarówno po polsku jak i po niemiecku.“

„Jako tłumacz pośredniczę między dwiema mniej lub bardziej różnymi kulturami. Pośredniczenie oznacza zaś dla mnie popularyzowanie, oswajanie tego, co inne, obce, nieznane, niekiedy budzące nieufność, a może nawet lęk.“

„Jeśli widać, że przetłumaczony tekst jest tłumaczeniem, nie jest on dobry. Tłumacz powinien jednak mieć możliwość pozostawienia w tekście pewnego elementu obcości, gdyż przecież jest to tekst, który pochodzi z innej kultury, z kraju o innej historii.“

„Tłumaczę głównie i najchętniej sztuki teatralne. (...) Biorę też na warsztat chętnie teksty o ważnej problematyce (...)“

„Zawsze traktowałem przekład jako hobby, nigdy nie mogłem z niego żyć.“

„Wolę książki trudniejsze, a za to głębsze i ciekawsze stylistycznie. Przy tzw. 'łatwych' pozycjach muszę bardzo uważać, żeby książki nie lekceważyć i przekładać ją tak samo starannie jak utwory 'lepszych' autorów.“

„Sztuka przekładu polega na tym, by udzielić autorowi głosu w języku docelowym. Tłumaczenie to sztuka odbioru i przyjęcia brzmienia języka, specyfiki tekstu. Niekiedy myślę o tym jak o rozwiązywaniu krzyżówek: trzeba w obrębie ustalonych z góry ram znaleźć odpowiednie wyrażenie…“

„Jako tłumacze ocieramy się o artyzm, czerpiemy z pierwiastka kreatywnego, ale jednak to autor jest twórczym duchem, a tłumacz (..) kryje się w jego cieniu.“

„Tłumaczenie to zajęcie dla pasjonatów, którym czysta radość z uprawiania tego zawodu jest w stanie wynagrodzić nieuchronne rozczarowania finansowe, niedostatek publicznego uznania i rezonansu, wieczne pozostawanie w cieniu autorów.“

„Sądzę, że trzeba się po prostu czuć zadomowionym w obu kulturach (...). Tylko wtedy można próbować udostępniać tę drugą kulturę ludziom ze swojego kraju.“

„Literatura jest jednym z wytworów kultury danego społeczeństwa (...) i odzwierciedla specyfikę społeczeństwa, w którym powstaje, więc w tym sensie oczywiście tłumacz pośredniczy między dwoma kulturami.“

„Dla autora i tłumacza nigdy nie wysycha tryskające źródło myśli i uczuć, przed tłumaczami i autorami, stoją otworem niezliczone możliwości, jeśli tylko znajdą oni ochotę i cierpliwość na poszukiwanie własnych źródeł.“

„Dla mnie literackie tłumaczenie jest oczywistą częścią szerzej pojmowanego pośrednictwa i łączenia różnych egzystencji. Całe moje życie jest nieustającym przekładem.“

„Tłumaczenie ma dla mnie coś z magii – przenoszenie całych światów z języka do języka i poszerzanie w ten sposób granic rodzimej kultury, zarażanie innych własnymi fascynacjami."

„Przekład arcydzieła literackiego określiłabym w najlepszym razie jako Kunst.Werk, co przy takiej pisowni oznaczałoby, że miano artyzmu, wielkiej sztuki zostaje przy oryginale, tłumacz zaś zachowuje dla siebie pracę nad rozszyfrowaniem oryginału.“

„W przypadku Polski i Niemiec nie da się właściwie mówić o jakimkolwiek dystansie. Przeważa to, co nas historycznie łączy, także oba języki są w swej strukturze do siebie podobne, łącznie z figurami retorycznymi i sposobem myślenia.“

„Tam, gdzie się nie da ocalić błyskotliwości oryginału, trzeba się pogodzić ze stratą, ale trzeba i można to nadrobić w innych miejscach, tam, gdzie polszczyzna daje więcej możliowści.“

„Przekład jest rodzajem sztuki lektury, sztuki interpretacji. Pewnie najbliżej mu do sztuk takich jak aktorstwo i wykonawstwo muzyczne. Dla praktykującego tłumacza same etykietki nie mają chyba większego znaczenia.“

„Sztuka przekładu polega na odczytaniu i przełożeniu tekstu z zachowaniem formy wszystkich płaszczyzn dzieła – jak na mój gust jest to wystarczającą sztuką.“

„Ja mam pilnować, żeby nie uciec za daleko od oryginału, ale też jak najbardziej przybliżyć go nowemu odbiorcy, który obraca się w innym środowisku niż odbiorca oryginału. A dzielą tych dwóch odbiorców nie tylko języki czy miejsce, ale nierzadko i czas.“

„Jako tłumacz muszę pozostawać w cieniu, nie wolno mi się wysuwać na pierwszy plan, bo przecież autor, którego tłumaczę, już tam stoi. Muszę być świadomy, że chodzi o to, bym na niemiecki przełożył obce dzieło, obce myśli.“

„Bardzo mnie interesuje, jakimi ludźmi są moi autorzy, czytam wywiady, śledzę ich oficjalne wypowiedzi. Zawsze, o ile to możliwe, staram się nawiązać bezpośredni kontakt z autorem tłumaczonej przeze mnie aktualnie książki.“

„Teksty literackie to takie, w których do akcji wkraczają postępowania artystyczne. (...) To, czy określiłbym dany przekład jako „dzieło sztuki”, zależy jednak od tego, czym się charakteryzuje pod względem estetycznym.“

Interpretacja, jak w muzyce klasycznej, czy raczej autorskie działanie? O zagwozdkach przekładu z języka na język opowiada Ryszard Turczyn.

„Trudności są na porządku dziennym i ich pokonywanie, rozwiązywanie problemów językowych na różnych płaszczyznach, stanowi o specyfice tego zawodu. Zwłaszcza w parze tak nieprzystających do siebie języków jak polski i niemiecki.“

„Raczej ześlizgnąłem się w tę sferę działalności, ale odbierałem tę jazdę na ślizgawce jako bardzo podniecającą i dlatego postanowiłem tam zostać.“

„Jako tłumaczka przede wszystkim sztuk teatralnych udostępniam polskiemu widzowi teksty napisane dla – pod względem kulturowym – zupełnie innego „targetu”. I chodzi mi nie tylko o widzów, ale też o twórców teatralnych: aktorów, reżyserów, scenografów.“

„Tłumaczenia powinny być odrębnymi utworami. Z pewnością tkwi w tym pierwiastek sztuki. W każdym razie jakoś się nie martwię, że komputerowe programy tłumaczeniowe mogłyby uczynić tłumaczy literatury zbędnymi.“

„W przekładzie literackim nie chodzi przecież wyłącznie o to, żeby zrozumieć i znaleźć optymalny językowy odpowiednik. Warto pokusić się o stworzenie czytelnikowi iluzji, że tłumaczenie jest tekstem oryginalnym.“

„Przekład jest takim samym dziełem sztuki, co oryginał. A jeśli nim nie jest, to nie jest dobrym przekładem. Tłumaczenie jest działalnością na pograniczu rzemiosła i sztuki. Znajomość rzemiosła konieczna jest do tego, by stworzyć dzieło sztuki.“

„To dzięki tłumaczom te odrębne światy, jakimi są literatury różnych krajów, stają się czymś w rodzaju naczyń połączonych, zaczynają do siebie przylegać i łączyć się w rodzaj jednego wielkiego tekstu.“

„Najtrudniejszym autorem był Białoszewski. To wyłamywanie, wypaczanie, tworzenie języka na nowo, ten niesamowity kosmos słów spisany ze wszystkiego co zobaczone, zasłyszane, wiadome, wyczytane jest niemal nieprzetłumaczalny.“

„Kiedyś myślałam, że jestem rzemieślnikiem i właśnie porządnym, rzetelnym rzemieślnikiem być powinnam. Nie powiedziałabym o sobie nigdy 'ja artystka' – 'ja tłumaczka' brzmi dużo lepiej.“

„Pierwszorzędny jest twórczy wkład, jaki tłumacz wnosi do własnego języka. Tłumaczem był Luter, Goethe również tłumaczył, i Mickiewicz też. Ale przecież i mniej spektakularne przekłady często są cennymi pracami, które bardzo wzbogacają naszą kulturę.“

„Tak, jak tłumaczona przeze mnie literatura rości pretensje do bycia sztuką, tak i ja domagam się dla moich tłumaczeń statusu dzieła sztuki. Jako tłumacz odpłacam tym samym za to samo.“

„Decydująca jest warstwa językowa utworu, gdyż to język jest nośnikiem emocji, dzięki niemu książka potrafi rzucić urok, zafascynować poruszyć, rozbawić czy wstrząsnąć.“

„Komunikacja z autorem jest dla mnie bardzo ważna i zwykle staram się nawiązać kontakt... prezentuję także swój odbiór tekstu i podejście do procesu translacji, wyjaśniam, na czym zamierzam położyć główny nacisk.“

„Tłumacz pełni rolę tak samo odpowiedzialną jak język w porozumieniu między ludźmi. Może albo coś zafałszować, albo stać się posłusznym narzędziem komunikacji“.

„Tekst literacki jest dziełem sztuki, więc i jego dobry przekład powinien być samoistnym dziełem“ – twierdzi Bernhard Hartmann.