Prawda i fikcja. Rozpoznawanie fałszywych wiadomości w internecie. Wprowadzenie

Czy nam się to podoba, czy nie, jesteśmy otoczeni fake newsami. Czasem w mediach tradycyjnych, ale przede wszystkim w mediach elektronicznych, internecie, w serwisach społecznościowych, na forach dyskusyjnych, w grupach, ale też w rozmowach ze znajomymi, rodziną, bliskimi - pojawiają się informacje nieprawdziwe, czasem wymyślone od zera, czasem bazujące na prawdziwych informacjach, ale zmanipulowane, a czasem tak przedstawione prawdziwe informacje, że pojawia nam się inny obraz świata niż naprawdę jest.

Piotr Henzler

Transkrypcja video

I na tę obecność fake newsów wiele nie poradzimy. Natomiast to, co możemy zrobić, to pomyśleć nad tym, co zrobić, żeby nie wierzyć w informacji nieprawdziwe, co zrobić, żeby ustrzec się przed szkodami, jakie może wywołać uwierzenie w informacje, która została stworzona nie po to, żeby nas rozbawić, nie po to, żeby wprowadzić delikatne zamieszanie w to, jak postrzegamy świat, ale jak nie ponieść szkód w wyniku działań świadomie wymierzonych przeciwko nam.

Różne skutki wywołuje kontakt z fake newsami, różne cele stawiają sobie ich twórcy. Czasem to są cele, które mają nas ograbić materialnie z naszych dóbr, a czasem są to cele, które mają spowodować, że dokonamy takiego czy innego wyboru politycznego, że podejmiemy taką czy inną terapię w przypadku choroby, że będziemy w taki czy inny sposób postrzegać państwo sąsiedzkie albo działające na zupełnie innym obszarze globu. Czasami będzie to dotyczyło naszych światopoglądów. Cele oszustów, manipulatorów i twórców fake newsów są różne, natomiast to, co je łączy, to jest to, że wpływając na nas chcą osiągać swoje cele, a nie nasze. W związku z tym trudno sobie sytuację, żeby jakaś osoba skorzystała z tego, że uwierzy w fake newsa.

Co z tym można zrobić? Nie ograniczymy dostępu do fake newsów, raczej. Ale możemy ograniczyć naszą „wpadalność” w pułapki. Możemy zmniejszyć ryzyko, że uwierzymy w nieprawdziwą informację, no i możemy zminimalizować koszty ewentualnego uwierzenia w informację, która powstała po to, żeby nam zaszkodzić.

Jak to zrobić? No przede wszystkim używając mózgu. To jest nasze najpotężniejsze narzędzie i nic nie może się z nim mierzyć. Ale mózg lepiej będzie działał, jak dostanie konkretne podpowiedzi, jak dostanie konkretną strukturę bądź narzędzia, które pomogą mu lepiej sobie radzić z tymi fake newsami. I dlatego zapraszam was do skorzystania z 3 artykułów i jednego nagrania, które mogą wam w tym pomóc. Materiały te powstały w ramach projektu „Perspectives – One Europe, Many Stories”, koordynowanego przez Goethe Institut i wspieranego przez Unię Europejską.

W pierwszym artykule poznacie podstawowe zagadnienia związane z fake newsami, skalę tego zjawiska, rodzaje fake newsów i sposoby, w jakie te informacje docierają do nas. I tu delikatnie zasugeruję pewną informację, która może być intrygująca i zaskakująca. Otóż z badania prowadzonego w Polsce w tym roku wynika, że media społecznościowe wcale nie są podstawowym miejscem, gdzie spotykamy się z fake newsami. A jakie to miejsce? Przeczytajcie.

Drugi artykuł pokazuje, dlaczego wierzymy w fake newsy. Jakie elementy informacji powodują, że wydaje nam się ona bardziej wiarygodna? Co sprawia, że nawet nieprawdziwa informacja sprawia wrażenie, że jest prawdziwą? Artykuł ten, mam nadzieję, uczuli was na to, że nie zawsze coś, co wygląda na wiarygodne, wiarygodne jest.

No i w końcu trzeci artykuł, który ma charakter bardziej narzędziowy. Główną jego częścią jest prezentacja modelu CRAAP. Modelu, który pomaga analizować informacje, sprawdzać, czy są one prawdziwe, czy nieprawdziwe. Oczywiście, na ogół nie ma sensu analizować każdej informacji, która do nas dociera, jest to praktycznie niemożliwe, ale jeśli informacja jest dla was ważna i myślicie, że uwierzenie w nią wiąże się z pewnymi kosztami, decyzjami, istotnymi ewentualnymi zmianami w waszym życiu, warto ją przeanalizować. I model CRAAP pomoże wam stwierdzić, czy jest prawdziwa, fałszywa, czy może niejednoznaczna i warto jeszcze dokładnie ją przeanalizować.

Zapraszam też do wysłuchania nagrania rozmowy z Beatą Frankiewicz, specjalistką do spraw budowania świadomości cyberbezpieczeństwa, pracującej w Państwowym Instytucie Badawczym działającym przy NASK - potężnej agencji dbającej o różne kwestie technologiczne w Polsce, w tym właśnie o cyberbezpieczeństwo. Beata w czasie tej rozmowy opowiada, w jaki sposób oszuści internetowi próbują dostać się do naszych zasobów, próbują nas oszukać i co my możemy zrobić, żeby temu zapobiec. Warto zwrócić uwagę, że wbrew temu, co się może wydawać, te oszustwa internetowe rzadziej mają charakter technologiczny, rzadziej polegają na tym, że ktoś nam się włamie na komputer, złamie hasło do poczty, częściej ma charakter psychologiczny, czyli oszuści docierają do naszych umysłów, do naszych serc, grają na naszych emocjach.

Zapoznanie się z tymi materiałami nie da nam gwarancji, że nigdy nie uwierzycie w fake newsa. Ale po pierwsze zmniejszy ryzyko uwierzenia w fałszywą informację, a po drugie może ograniczyć koszty, jakie poniesiecie, jeśli już w nie uwierzycie. Tak, że zachęcam do lektury, zachęcam do słuchania i zachęcam do bezpiecznego funkcjonowania w świecie pełnym fake newsów.

Powodzenia!