Niemiecki jako drugi język po angielskim
Ilość ma znaczenie

Na lekcjach fizyki wymagana jest znajomość matematyki, aby grać w koszykówkę na WF-ie, trzeba umieć rzucać piłkę, a na lekcjach WOS-u wykorzystuje się wiedzę z zakresu historii. Tylko lekcje języków obcych zdają się przebiegać w oderwaniu od innych przedmiotów. To sprawia, że marnuje się wielki potencjał nauczania niemieckiego jako języka obcego.

Niechęć nauczycieli do wykorzystywania na lekcji innych języków obcych wynika przede wszystkim z dwóch czynników. Po pierwsze, nauczyciele języków obcych obawiają się, że uczniowie będą robić błędy wynikające z pomieszania dwóch języków, co nie odgrywa żadnej roli na przykład w przypadku fizyki i matematyki. Taki sposób myślenia to relikt z okresu lingwistyki kontrastywnej, pokutuje on jednak wśród nauczycieli aż do dziś. Jako dowód wciąż podaje się przykłady typowych błędów popełnianych przez uczniów niemieckiego jako drugiego języka obcego po angielskim, takich jak „Es war *auf einmal“ (ang. „once upon a time“) czy „*Ich“ (w języku angielskim „I“ pisze się dużą literą) (źródło przykładów: Marx 2000). Nauczyciele obawiają się, że na naukę niemieckiego wpłynie nie tylko język ojczysty, ale także już opanowane języki obce.

Po drugie, nawet nauczyciele, którzy chętnie odwołaliby się do języka angielskiego, czasem mają wątpliwości. Wielu z nich czuje się niepewnie, używając innych języków obcych – nauczyciele niemieckiego nie chcą przecież popełnić błędu w języku angielskim.

Zalety znajomości angielskiego

Gdy spojrzymy na wyniki badań przeprowadzonych na przestrzeni kilku ostatnich dekad, przekonamy się, że korzystanie ze znajomości innych języków, w tym języków obcych, jest bardzo pomocne w nauce. Wciąż pojawiają się dowody na to, że osoby, które nauczyły się lub wciąż uczą się angielskiego jako pierwszego języka obcego, łatwiej przyswajają sobie język niemiecki. Dzieje się tak nie tylko ze względu na podobieństwo obu języków, ale także dlatego, że uczniowie już wypracowali sobie strategie i techniki uczenia się.

Podobieństwa językowe

Podobieństwa leksykalne widać na pierwszy rzut oka. Oba języki dzielą pokaźny zasób słownictwa, od internacjonalizmów pochodzących z łaciny (Universität, informieren), przez słowa pochodzenia germańskiego (Haus, Apfel) po anglicyzmy (cool, City). Takie wyrazy są zrozumiałe nawet dla uczniów zaczynających naukę od zera. Zazwyczaj podaje się je jako koronny przykład na to, jak dużą rolę odgrywa znajomość języka angielskiego w nauce niemieckiego. Na przykład według badań, które przeprowadzili Lay i Merkelbach (2011), większość ankietowanych Tajwańczyków uczących się języka niemieckiego uważa znajomość angielskiego jako pierwszego języka obcego za bardzo pomocną, zwłaszcza przy nauce słownictwa. Odwoływanie się do podobieństw leksykalnych to najszybszy, najprostszy i najbardziej efektywny sposób wykorzystywania znajomości angielskiego podczas nauki.
  
Pomocne mogą się jednak okazać także podobieństwa strukturalne. Dotyczy to zwłaszcza rodzimych użytkowników języków takich jak chiński, arabski czy rosyjski, które nie są spokrewnione z językiem niemieckim tak blisko jak angielski. Oba te języki łączy kolejność wyrazów w pytaniach otwartych (Wer kennt die Geschichte? / Who knows the story?: zaimek pytający – orzeczenie – pozostałe informacje) oraz w pytaniach zamkniętych (Beginnt die Geburtstagfeier um 15 Uhr? / Does the birthday party begin at 3 pm?: orzeczenie – podmiot – pozostałe informacje). Kolejne podobieństwa gramatyczne to na przykład stopniowanie przymiotników (schnell – schneller; fast – faster) czy zmiana samogłoski w czasownikach nieregularnych (singen – sang – gesungen; sing – sang – sung). Podczas nauki gramatyki przydatna okaże się nawet znajomość terminów takich jak „Verb“ czy „Artikel“, które w języku angielskim są bardzo podobne, nie trzeba więc wyjaśniać ich od początku. Ważną rolę odgrywają też aspekty tekstualne – uczeń, który wcześniej, na lekcji angielskiego zetknął się z opisem postaci, zna już strukturę i treść tej formy wypowiedzi pisemnej.

Doświadczenie w nauce języków obcych

Kolejnym ułatwieniem przy nauce kolejnego języka obcego są doświadczenia zebrane podczas nauki poprzednich języków. Udowodniono na przykład, że przy nauce każdego kolejnego języka stosujemy coraz więcej strategii nauki i są one coraz bardziej efektywne. Ta zasada przestaje obowiązywać dopiero przy ósmym lub dziewiątym języku, którego się uczymy (Mißler 1999). Ponadto uczniowie stają się coraz bardziej świadomi języka jako takiego i potrafią coraz lepiej rozpoznawać rządzące nim mechanizmy oraz pragmatyczne niuanse, dzięki czemu szybciej przyswajają sobie nowe struktury (Jessner 2006).

Oczywiście mogą pojawić się także problemy – uczeń, który nie wspomina dobrze lekcji angielskiego, może rozpocząć naukę niemieckiego z negatywnym nastawieniem. Wówczas nauczyciel niemieckiego musi wykazać się wrażliwością i pokazać uczniowi, że może on osiągnąć dobre wyniki w nauce niemieckiego.

Metodyka nauczania kolejnego języka obcego

Aby uczniowie mogli podczas nauki niemieckiego wykorzystać znajomość innych języków obcych, muszą być świadomi istnienia takiej możliwości. Często znają już jeden język obcy, ale nie zdają sobie sprawy, że to może pomóc im w nauce kolejnego (De Angelis 2011). Aby tak się stało, uczniowie, jak się okazuje, potrzebują lekcji jednoznacznie ukierunkowanej na nauczanie kolejnego języka obcego, na przykład niemieckiego jako języka drugiego po angielskim – Deutsch als Fremdsprache nach Englisch, w skrócie DaFnE (Marx 2005). Lekcje DaFnE powinny opierać się na dwóch filarach. Po pierwsze, uczniowie muszą zostać uwrażliwieni na podobieństwa między językami, tak, by mogli samodzielnie je rozpoznawać i systematyzować. Po drugie, powinni być świadomi tego, jak przebiega proces nauki języka, aby przyswajać sobie i wykorzystywać nowe strategie nauki. Zespół badawczy, którym kierowali Neuner i Hufeisen (2009), podaje następujące wytyczne do wykorzystania w praktyce na lekcji:

1. Tam, gdzie to możliwe, nauka powinna obejmować więcej niż jeden język lub więcej niż jeden przedmiot. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do kreatywnego odkrywania podobieństw między językami. Dzięki temu będą oni zdolni do samodzielnej refleksji na temat własnej znajomości pierwszego języka obcego.
2. Struktury językowe powinny być omawiane w kontekście treści i aspektów tekstualnych. Uczący się niemieckiego jako języka drugiego po angielskim już znają jeden język obcy, dlatego nie ma potrzeby upraszczania materiału.
3. Na początku nauki należy ćwiczyć przede wszystkim umiejętności bierne. Dzięki temu uczniowie będą mogli bardzo szybko zacząć czytać teksty, które teoretycznie są na ich poziomie o wiele za trudne, co znacznie zwiększa motywację (Kursiša 2014).
4. Nauka z zegarkiem w ręku – ponieważ na lekcje niemieckiego przeznacza się mniej czasu niż na naukę pierwszego języka obcego, z materiałem do omówienia należy uporać się stosunkowo szybko, zwłaszcza na zajęciach dla początkujących. Wówczas znajomość angielskiego może znacznie przyspieszyć cały proces.

Wykorzystanie potencjału nauczania

Obszerne badania i doświadczenia w zakresie nauki i nauczania niemieckiego jako drugiego języka obcego, z których możemy dziś czerpać, pokazują, że dostrzeżenie już zdobytych umiejętności i doświadczeń może okazać się pomocne w nauce nowych języków. Ważne zadanie ma tu nauczyciel, który powinien pomóc uczniowi postrzegać materiał przez pryzmat innych języków obcych, a także samemu nie bać się mówić o wpływie języka angielskiego. Lekcje prowadzone z uwzględnieniem tych zasad przygotują ucznia nie tylko do nauki niemieckiego, ale także kolejnych języków obcych.