Niemiecki ma klasę
Opinia naukowa

Jak realizować zajęcia języka niemieckiego w projekcie „Niemiecki ma klasę“?

Popularność projektu „Deutsch hat Klasse” oraz jego nowatorski charakter skłaniają do refleksji na temat sposobu organizacji i realizacji zajęć języka niemieckiego w klasach biorących udział w tym przedsięwzięciu. Nauczyciele często zastanawiają się, czy przystąpienie do projektu nie wiąże się ze zbyt dalekim odejściem od realizacji założeń podstawy programowej kształcenia ogólnego. Dysponując niewielką liczbą godzin języka niemieckiego obawiają się, iż nie zdążą zrealizować wymaganego w dokumentach programowych materiału.
Jakie konkretne korzyści przyniesie zatem udział w projekcie „Deutsch hat Klasse?“. W jaki sposób wpisuje się on w realizację założeń podstawy programowej? Jak wykorzystać tkwiący w nim potencjał dydaktyczny i przekuć go w zintensyfikowany rozwój językowy i osobowościowy uczniów? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym tekście. Na początku pragniemy jednak zaznaczyć, iż samo sięgniecie po niego świadczy już o rzetelnym podejściu Państwa zarówno do kwestii realizacji założeń podstawy programowej, jak i popularyzacji nowoczesnych technik nauczania języków obcych.
 

Podstawa programowa a założenia nowoczesnej dydaktyki języków obcych

 
Funkcjonująca w systemie szkolnym podstawa programowa odzwierciedla współczesne tendencje w nauczaniu języków obcych. Wykracza zatem daleko poza tradycyjnie pojmowane kompetencje stricte językowe, zwracając uwagę na sensowność rozwijania szeregu tzw. umiejętności miękkich, przygotowujących uczących się do autonomicznego funkcjonowania w społeczeństwie demokratycznym. Odnosi się do założeń sformułowanych w Europejskim systemie opisu kształcenia językowego i obliguje nauczających do przeprowadzania zajęć zorientowanych na podejmowanie działań językowych w szerokim kontekście społecznym. Komunikowanie się i proces rozwoju językowego oznaczają w myśl tej koncepcji wykonywanie zadań, które w przeciwieństwie do klasycznych ćwiczeń gramatycznych i leksykalnych wiążą się każdorazowo ze stosowaniem określonych strategii komunikacyjnych i strategii uczenia się. Ich wyznaczanie i weryfikowanie w praktyce stanowi mechanizm rozwoju poszczególnych uczących się. Wymiana nabywanych doświadczeń i wzajemne wspieranie się w trakcie pracy grupowej nadają szkolnym zajęciom językowym format bardziej społeczny, zachęcając uczniów do współdziałania z innymi.

Prezentowane założenia dydaktyczne są obecne we wszystkich punktach podstawy programowej dla zajęć językowych. Stanowią także jedno z kluczowych filarów ogólnej koncepcji współczesnej polskiej edukacji szkolnej. Widać je szczególnie w obszarach szkolnego curriculum językowego opisujących sposoby rozwijania umiejętności językowych w zakresie interakcji pisemnej i ustnej oraz mediacji (punkty 6-8 podstawy programowej dla III etapu edukacyjnego w wariantach III.0 oraz III.1).

Realizacja otwartych form nauczania w formie projektów edukacyjnych pojawia się w sposób eksplicytny w punkcie 10. tego samego dokumentu. W jego myśl uczący się języków obcych winni realizować lekcyjne i pozalekcyjne językowe prace projektowe, których zasadniczym celem dydaktycznym jest rozwijanie tzw. umiejętności miękkich, niezbędnych do współdziałania w grupie. Powiązane z tym założeniem punkty podstawy opisujące wdrażanie uczniów do procesu autoewaluacji (punkt 9.), rozwijanie ich kompetencji strategicznych (punkt 12.) oraz korzystanie z różnych źródeł informacji, także za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych (punkt 11.) dopełniają tylko opisane powyżej nowoczesne założenia dydaktyki języków obcych, przenosząc je na nasze zajęcia szkolne.
 

Otwarte formy nauczania / uczenia się – prace projektowe

 
Wspomniane w podstawie programowej współdziałanie w grupie w celu realizacji lekcyjnych i pozalekcyjnych prac projektowych wpisuje się w format realizacji tzw. otwartych form nauczania / uczenia się. „Otwartość” w tym kontekście oznacza niezależność ucznia od nauczyciela, jego świadomość odpowiedzialności za proces uczenia się oraz samodzielność w podejmowaniu decyzji związanych z przebiegiem wykonywanego zadania. W tak zorientowanym procesie kształcenia w znaczący sposób zmienia się także rola nauczyciela. Staje się on swoistym menedżerem zarządzającym przebiegiem realizowanych zadań projektowych oraz doradcą podpowiadających wdrażanie skutecznych, sprawdzonych strategii w newralgicznych sytuacjach. Jego sposób pracy można porównać z pracą coach’ów, zapewniających możliwie jak najlepsze warunki i psychologiczne w celu realizacji stawianych przed uczniami wymagań i zadań. Istotą jego podejścia do klasy jest otwartość na realizację kreatywnych koncepcji uczniów.

Proponowane w podręcznikach do nauki języka niemieckiego projekty zwykle nie wykraczają swoim zasięgiem poza klasę lekcyjną. „Deutsch hat Klasse” to długoterminowe przedsięwzięcie projektowe, którego realizacja obejmie swoim zasięgiem szereg osób spoza klasy czy szkoły, uświadamiając uczniom dodatkowo tak ważne zalety procesu demokratycznego uspołeczniania (partycypacji).
 

Te same cele – inny sposób prowadzenia zajęć

 
Udział w projekcie „Deutsch hat Klasse” jest w pełni tożsamy z realizacją założeń podstawy programowej i w żaden sposób nie przyczynia się do umniejszenia jej rangi na zajęciach klasowych. Wręcz przeciwnie pokazuje nauczyciela, jako osobę realizującą jej założenia z wykorzystaniem nowoczesnych instrumentów dydaktycznych. Czyli dokładnie w taki sposób, w jaki nakreśla ona format współczesnych szkolnych zajęć językowych.
Realizacja projektu „Deutsch hat Klasse” stawia uczącym się konkretne wymagania językowe i komunikacyjne, które w pewnych sytuacjach mogą wykraczać ponad poziom nabytych dotychczas umiejętności. Stworzenie tego typu kontekstu dydaktycznego zawsze będzie jednak odbijało się w sposób pozytywny dla całego procesu uczenia się. Uczniowie będą bowiem w naturalny sposób odkrywali swoje potrzeby językowe i komunikacyjne, motywując się do dalszej pracy i zachęcając do wychodzenia poza podstawowy kanon treści realizowanych na zajęciach. Wspólna praca nad projektem zachęci ponadto do partnerskiego wykorzystywania „mocnych stron” i umiejętności poszczególnych członków grup projektowych. Doprowadzenie postawionego zadania do szczęśliwego końca i możliwość prezentacji jego rezultatów na szerszym forum dostarczy silnych bodźców do dalszej nauki języka, pokazując uczącym się wyraźnie, iż jego funkcjonalność i wartość komunikacyjna nie ogranicza się jedynie do przestrzeni klasy i szkolnych zajęć. Realizując tak szeroki projekt otwieramy przed naszymi uczniami szerokie możliwości samorealizacji, nie tylko językowej.
 
Udział w projekcie „Deutsch hat Klasse” to także ważne przedsięwzięcie dydaktyczne oferujące uczącym się swego rodzaju „zanurzenie” w języku niemieckim. To zwykle gwarantowane w tracie zagranicznych kursów językowych zjawisko dość trudno jest wywołać w tzw. rzeczywistości egzolingwalnej, gdzie uczący się nie mają możliwości bezpośredniego żywego kontaktu z przyswajanym językiem. W polskiej rzeczywistości pozostaje nam zwykle dość systemowe uczenie się języka niemieckiego i naśladowanie konkretnych kontekstów komunikacyjnych w sztucznej rzeczywistości klasowej. Realizacja projektu „Deutsch hat Klasse” przełamuje tę formułę, umożliwiając uczącym się podjęcie prób komunikacji w naturalnym kontekście osadzonym w realiach projektu. Twórcze angażowanie jego realizatorów, konieczność poszukiwania alternatywnych rozwiązań (także w wymiarze wykorzystywanych struktur językowych) stają się naturalnymi elementami stymulującymi żywą potrzebę komunikowania się w języku niemieckim. Uczący się zostają tym samym „zanurzani” w języku i zaczynają go przyswajać, nie tylko uczyć się.
 

Nurtujące pytania – ważne odpowiedzi

 
Zastanawiając się nad sensem przystąpienia do projektu „Deutsch hat Klasse” stawiamy sobie szereg pytań, które wynikają z dość wysokich wymagań podstawy programowej dla zajęć językowych w stosunku do niewielkiej liczby godzin zajęć z języka niemieckiego, jakie mamy do dyspozycji. Oto najczęściej pojawiające się kwestie, na które wielokrotnie udzielaliśmy odpowiedzi.
 
  • W jaki sposób poradzić sobie z realizacją projektu przy niewielkiej liczbie godzin zajęć z języka niemieckiego?
Przystąpienie do projektu należy przede wszystkim interpretować jako ważny krok ku promocji nauczania języka niemieckiego w szkole.  Nauczania języka, które wciąż jeszcze dość stereotypowo kojarzone jest z mozolną pracą językową, sformatowaną dydaktycznie w dość tradycyjny sposób. Jak każde przedsięwzięcie będzie ono od nas wymagać pewnego zaangażowania, na pewno wykraczającego poza ramy 1- 2, a nawet czasem 3 godzin zajęć lekcyjnych tygodniowo, które zwykle mamy do dyspozycji. Jego efekty powinny się jednak odbić dość szerokim echem w szkole, co docelowo zmieni rangę nauczania języka niemieckiego oraz podejście uczniów do jego poznawania. Warto podjąć się tego wysiłku!
  • W jaki sposób radzić sobie w trakcie realizacji projektu ze strukturami wykraczającymi poza dotychczasowe kompetencje gramatyczno-syntaktyczne uczniów?
Wydaje się, iż mogą one czasami wykraczać poza założenia programowe dla III etapu edukacyjnego. Realizacja otwartych form nauczania zawsze pociąga za sobą sytuacje i konteksty komunikacyjne, w których żywe komunikowanie się wymaga używania struktur wykraczających poza dotychczas nabyte kompetencje językowe uczniów. Stanowi dla nich zatem wyzwanie strategiczne, które zmusza ich do dynamicznej selekcji rozwiniętych umiejętności i prób spontanicznego kreowania form językowych, które nie muszą odpowiadać formalnie przyjmowanym rozwiązaniom strukturalnym. Ten swoisty trening pokazuje wartość uczenia się nowych struktur i motywuje do dalszej pracy. Wykorzystanie tego potencjału zapewni Państwu osiąganie sukcesów dydaktycznych nie tylko w trakcie realizacji samego projektu, ale także po nim. W razie potrzeby warto czasami uświadomić uczniom sposób funkcjonowania pewnego fenomenu gramatycznego, nawet jeśli wykracza on poza realizowany program kształcenia. Potrzebnych, gotowych do transferu komunikacyjnego treści nigdy nie za dużo na naszych lekcjach.

Realizując projekty rozwijamy nie tylko kompetencje językowe i komunikacyjne, ale także szereg wspominanych już cennych z perspektywy życia w społeczeństwie demokratycznym tzw. umiejętności miękkich. Należą do nich m.in.: umiejętności prezentowania swojego poglądu na szerszym forum, wsłuchiwanie się w opinie innych, dyskutowanie i spieranie się z innymi, czy argumentowanie przyjmowanych rozwiązań oraz wspólne poszukiwanie wyjść alternatywnych. Rozwijaniu tych kompetencji posłuży także przygotowana przez nas specjalnie dla zainteresowanych projektem gra edukacyjna „Klasse mit klasse”. Jej zasadniczym celem nie jest rozwijanie tylko kompetencji językowych uczniów, ale przede wszystkim skłanianie ich do refleksji w kwestii umiejętności współpracy z innymi. Zachęcamy do zapoznania sią z nią.
  • Jak przygotować uczniów do wypowiadania się z użyciem czasu przeszłego „Perfekt” w sytuacji, gdy dość późno wprowadzamy go na zajęciach szkolnych?
Czas przeszły „Perfekt” to jedno z kluczowych środków „napędzających” w naturalny sposób komunikację. Gros naszych codziennych wypowiedzi to bowiem relacjonowanie wydarzeń, które już zaszły. Z takim kontekstem będziemy mieli także do czynienia w przypadku realizacji projektu „Deutsch hat Klasse”, w ramach którego trzeba będzie zrelacjonować jego przebieg. Sytuacja ta wymaga to od nas wprowadzenia tego czasu w sposób leksykalny (bez uświadamiania mechanizmu jego systemowego gramatycznego funkcjonowania) kilku form czasu przeszłego. Samo ich pojawienie się zachęci uczniów do przyszłej nauki czasu „Perfekt”, bowiem pokaże im, że umożliwia on realizację konkretnych potrzeb językowych i komunikacyjnych, wynikających w przebiegu naszego projektu. Druga z możliwości to prezentacja poszczególnych etapów projektu z użyciem czasu teraźniejszego. Przygotowywana każdorazowo prezentacja wizualna zniweluje „niedociągnięcia językowe” związane z wykorzystaniem niewłaściwego czasu.
  • Jak wprowadzić dość trudne dla gimnazjalistów słownictwo opisujące zachodzące w klasie zmiany, wynikające z potrzeb realizacji projektu?
Faktycznie opisywanie zachodzącej w sali lekcyjnej pozytywnej przemiany wymaga użycia słownictwa, którego zwykle nie znajdziemy w realizowanych podręcznikach szkolnych. Pamiętajmy jednak zawsze, że w stworzonym przez nasz projekt kontekście istnieje zapotrzebowanie na użycie danych słówek, czego często nie doświadczamy w trakcie realizacji podręcznikowych jednostek leksykalnych. Wykorzystajmy tę sytuację! Mamy bowiem zagwarantowane automatyczne użycie słówek w konkretnej realnej komunikacji i działaniu językowym. To ułatwi ich zapamiętanie i rozszerzy potencjał leksykalny naszych uczniów. W przypadku najtrudniejszych słów, warto je podać w przykładowych kontekstach użycia w całych frazach, zdaniach. Zapamiętanie całego zdania jest mniejszym wysiłkiem niż nauczenie się na pamięć oderwanych od kontekstu słówek.