Nauka języków obcych
Kwestia wieku?

Nauka języka obcego to najlepszy trening umysłu, jaki można sobie wyobrazić. Ale jak dobrze jesteśmy w stanie przyswoić sobie język w wieku 20, 50 albo 70 lat? Jakie aspekty powinni uwzględniać nauczyciele podczas lekcji?

Nauka języka obcego to najlepszy trening umysłu i jest ona możliwa nawet w późnym wieku (Bischofberger/Schmidt-Hieber 2006). Te dwa fakty powodują, że zainteresowanie nauką języków obcych wzrasta z wiekiem. Ale kogo właściwie moglibyśmy określić „starszym uczącym się“? Aktywny, przyzwyczajony do nauki, wielojęzyczny 70-latek często będzie uczył się szybciej niż nieprzyzwyczajony do nauki i niezainteresowany nią 20-latek. Wiek jest więc tylko jednym z wielu czynników i ma mniejsze znaczenie niż np. doświadczenie w nauce, doświadczenie w nauce języków czy motywacja. Mimo to istnieją aspekty, które nauczyciele muszą uwzględnić podczas lekcji.

Co do zasady najbardziej autentycznej wymowy w danym języku uczą się dzieci – często fałszywie utożsamia się to z perfekcyjnym „nabyciem języka“. Uczącym się w wieku od 20 do 30 lat pomagają ich przyzwyczajenia – liczne strategie nauki (języka), które opanowali. 50-latkowie mają ogromny zasób wiedzy i doświadczeń, z którego mogą czerpać przy nauce języków. Zazwyczaj są bardzo elastyczni i radzą sobie także z aktualnym komunikacyjnym podejściem w nauczaniu, choć wielu z nich coraz częściej uczy się w sposób kognitywny, a więc woli wyjaśnienia systemowe, np. z zakresu gramatyki, od nauki poprzez odkrywanie.

70-latkowie również posiadają pokaźny zasób wiedzy i doświadczeń, a także mają zazwyczaj więcej czasu na naukę języka. Dzięki swojej sumienności i solidnemu przygotowaniu często lepiej radzą sobie z gramatyką i słownictwem niż ich młodsi koledzy w międzypokoleniowych grupach. Metody komunikacyjne często jednak nie są im znane, dlatego trzeba im je stopniowo pokazywać. Za sprawą doświadczenia, które mają za sobą, wciąż utożsamiają naukę języka z nauką gramatyki i tłumaczeniem.

Starsi uczący się i ich biografia uczenia się

Co do zasady każdy ma swój preferowany styl nauki, niezależnie od wieku (por. Grein Neurodidaktik 2013: 27-32). Młodsi mogą więc bardziej skupiać się na gramatyce, a starsi chętniej uczyć się poprzez zabawę. Choć u większości starszych uczących się biografia uczenia się jest podobna (por. Grein Lernbiografie 2013) i została ukształtowana jeszcze w szkole, gdzie nie podkreślało się kompetencji („To już umiem!“), lecz błędy, których należy unikać. Najwyższym celem nie były „kompetencje komunikacyjne“, ale opanowanie gramatyki.

Zwłaszcza na początku kursu uczący się często mają trudności z odejściem od nawyku dosłownego tłumaczenia i zbytniego skupienia się na gramatyce. Strach przed błędami sprawia, że często bardzo długo zastanawiają sie, jak coś sformułować. Stwierdzenia takie jak „Nie musisz rozumieć każdego słowa, wywnioskuj znaczenie z kontekstu“ wielu mogą stresować.

Starsi uczący się i proces nauki

Uczenie odbywa się, gdy pomiędzy neuronami (komórki nerwowe) powstają trwałe połączenia – sieci neuronowe. Każdy neuron posiada liczne włókna nerwowe, a na ich końcach znajdują się tzw. synapsy, przekazujące „bodźce“ (informacje) i neuroprzekaźniki (np. dopaminę i noradrenalinę) do następnej synapsy, a więc do następnego neuronu. Z wiekiem informacje (bodźce) przekazywane są coraz wolniej. Nawet jeśli uczymy się tyle samo, informacje nie są przetwarzane tak samo szybko – potrzebujemy więcej czasu, by „zapisać“ informacje, co spowalnia proces nauki.

W późniejszym wieku produkcja i przekazywanie dopaminy stają się trudniejsze. Dopamina to „motywujący“ neuroprzekaźnik. Dlatego osoby starsze muszą włożyć więcej wysiłku, by uzyskać poczucie szczęścia. Jest to skorelowane ze zwiększoną produkcją „hormonów stresu“ – starsi uczący się często więcej się stresują, głównie dlatego, że stają przed zadaniami, do których nie są przyzwyczajeni.

Starsi uczący się i inne zmiany biologiczne

Z wiekiem pogarszają się kanały sensoryczne, a zwłaszcza dwa z nich – słuch i wzrok. Dlatego trzeba zapewnić wystarczającą ilość światła, a przy wyborze podręcznika zwracać uwagę na layout.

Podręczniki i inne materiały powinny mieć wystarczająco dużą czcionkę. | © Blend Images/Shutterstock
W zakresie słuchania trzeba zaakceptować fakt, że tylko nieliczne osoby starsze są w stanie poprawnie wychwycić ze słuchu nieznane, nowe fonemy (dźwięki i kombinacje dźwięków). Jeśli nie możemy czegoś poprawnie usłyszeć, nie będziemy mogli także „poprawnie“ tego wypowiedzieć. Tzw. słuchanie „selektywne“, czyli autentyczne nagrania dźwiękowe zawierające odgłosy w tle, jest często trudniejsze. Odgłosy w tle wydają się tak samo głośne jak tekst mówiony, a to utrudnia słuchanie.

Na co powinni zwrócić uwagę nauczyciele podczas lekcji?

Nauczyciele generalnie powinni na swoich lekcjach wolno, ale konsekwentnie wprowadzać podejście komunikacyjne i zorientowane na działanie, ale też respektować fakt, że gramatyka i tłumaczenia dają poczucie bezpieczeństwa. Najprawdopodobniej nie zrezygnują całkowicie z objaśniania i ćwiczenia gramatyki. By uniknąć frustracji, czasami trzeba także na prośbę uczących się przystać na tłumaczenie poszczególnych słów.

Tempo nauki musi być dopasowane do grupy docelowej – dotyczy to zresztą wszystkich uczących się. Szczególnie ważne są częste powtórki, podczas których podkreśla się zdobyte już kompetencje (twierdzenia pozytywne).

Należy wytłumaczyć, jakie są korzyści i sens nauki poprzez zabawę. Także w tym przypadku istnieją uczący się, którzy nawet po dłuższym czasie nie będą w stanie przyzwyczaić się do takiego sposobu nauki.

Podręcznik, materiały i tekst zapisywany na tablicy powinny mieć odpowiednio dużą czcionkę, a ilość światła powinna być wystarczająca. W klasie należy także zapewnić dobrą akustykę. Nagrania audio powinny być pozbawione odgłosów w tle, a tekst – dostępny także w formie pisemnej, tak, by w razie potrzeby można było przeczytać go w trakcie słuchania nagrania lub później.

Przy nauczaniu wymowy trzeba zaakceptować fakt, że większość uczących się nie jest w stanie „prawidłowo“ wychwycić ze słuchu nieznanych im dźwięków, a więc nie mogą ich też bez trudu wymówić. Nie oznacza to, że należy całkowicie zrezygnować z ćwiczenia wymowy, trzeba jednak wykazać się większą tolerancją.

Wiek to tylko jeden z wielu czynników mających wpływ na naukę języków. Każdy uczący się – w tym także ci starsi – jest indywidualną osobą z własnymi preferencjami w kwestii nauki języków.