Wczesna wielojęzyczność
Podstawa przyszłych sukcesów

Czy przysłowie „Im wcześniej, tym lepiej” sprawdza się również w przypadku wielojęzyczności? Jak pokazują wyniki badań neurolingwistycznych, zmiany w mózgu człowieka wpływające na jego zdolność przyswajania języka zachodzą w wieku przedszkolnym. Jeśli akwizycja drugiego języka rozpocznie się na początku tego okresu, to przebiega podobnie do akwizycji pierwszego. O zaletach obcowania z językiem obcym już we wczesnym dzieciństwie piszą Michaela Sambanis i Christian Ludwig.

Dzieci rozwijają się przez odkrywanie świata, nawiązywanie kontaktu z innymi ludźmi, wypróbowywanie wielu rzeczy, obserwowanie, naśladowanie i tym samym stopniowo budują w mózgu struktury, które pozwalają im radzić sobie oraz osiągać własne cele. Język odgrywa w tym kluczową rolę: pozwala nawiązać kontakt z innymi, lepiej rozumieć różne rzeczy i przetwarzać je w myślach. Właściwie to praktycznie wszystko staje się językiem w naszym świecie i w naszej głowie! 

Jako rodzice chcemy stworzyć naszym dzieciom najlepsze warunki, aby mogły się dobrze rozwijać i napotykać te bodźce, których potrzeba w danym wieku. Powinny też poczuć, że nauka może sprawiać przyjemność: gdy stajesz przed wyzwaniem i je pokonujesz, to mózg nagradza się sam za pomocą neuroprzekaźnika o nazwie dopamina. Ta substancja wywołuje bardzo dobre samopoczucie i zachęca do podejmowania dalszych wyzwań. Drugi język może być takim wyzwaniem o dużej wartości dla dalszego życia dziecka. Wcześnie zebrane doświadczenia zdobyte podczas nauki języka mogą ją ułatwić w późniejszych latach szkolnych, zwiększyć szanse na lepsze wykształcenie, np. praktyki lub studia za granicą, polepszyć perspektywy zawodowe itd. Wczesna wielojęzyczność – o ile nauka języka będzie dostosowana do wieku dziecka – może dać wiele radości oraz stać się ważną inwestycją w dziecko i jego przyszłość.

Dlaczego język niemiecki?

W Polsce język niemiecki jest wciąż żywy. Istnieje konstytucyjnie uznana mniejszość niemieckojęzyczna, np. na Górnym Śląsku, gdzie mówi się po śląsku, a niektóre dzieci dorastają dwujęzycznie, z językiem polskim i niemieckim. Ponadto Polska wciąż jest krajem o najwyższej liczbie osób uczących się języka niemieckiego na świecie, a język niemiecki pozostaje najpopularniejszym językiem obcym po języku angielskim. Wynika to nie tylko z geograficznej bliskości Niemiec, ale również z bliskich i wciąż zacieśniających się stosunków kulturalnych i gospodarczych między oboma krajami. Jednakże liczba uczących się niemieckiego w Polsce maleje, odkąd wprowadzono nauczanie języka angielskiego na terenie całego kraju. Spowodowane jest to m.in. malejącą motywacją do nauki języka niemieckiego wśród uczniów, gdy dostrzegają, że w przypadku swojego drugiego języka obcego, którego często zaczynają uczyć się dopiero w 7. klasie, nie osiągają takiego poziomu jak w angielskim – ich pierwszym języku obcym.

Wcześniej czy później? – Czy nie przeciążam swojego dziecka?

Mózg pozostaje elastyczny przez całe życie, co oznacza, że zawsze możemy się czegoś douczyć. Jednak wiek dziecięcy stanowi szczególnie wartościową fazę rozwoju, która stwarza korzystne warunki do nabycia więcej języków niż tylko ojczystego, bez przeciążania dziecka: „Wczesna nauka języka obcego jest poszerzeniem horyzontów dziecka, a nie przeszkodą” (Festman 2018, 127).

Wiek rozpoczęcia nauki języków nie jest wprawdzie jedynym czynnikiem decydującym o stopniu opanowania języka przez dziecko. Należy jednak to tych czynników, które razem z innymi – w szczególności czynnikami afektywnymi (Czy lubię ten język? Czy forma jego nauki sprawia mi przyjemność? itd.) oraz społecznymi (Czy na lekcjach języka mogę bawić się z innymi i coś przeżyć? Czy nauczyciel jest miły? itd.) – przyczyniają się do nabycia dobrych kompetencji. Ważne, abyśmy jako dorośli byli cierpliwi: dzieci potrzebują czasu! Mózg dziecka jest nastawiony na naukę języka, gotowy na nią, wręcz jej pragnie, ale nie daje się pospieszać. Należy unikać presji – nauka języka powinna być miłym doświadczeniem i sprawiać przyjemność.

Również nastolatki oraz dorośli mogą jeszcze uczyć się języków obcych, lecz ich życie jest już wypełnione wieloma zainteresowaniami i obowiązkami, przez co trudno jest znaleźć konieczny czas oraz motywację do nauki języka obcego. We wczesnym dzieciństwie centralną rolę odgrywa odkrywanie świata, co, jak wspomniano, ściśle wiąże się z językiem wzgl. językami. W codzienności dziecka znajduje się duża przestrzeń dla języka i tę przestrzeń można wykorzystać!

Jak mózg dziecka radzi sobie z językami?

Mózg dziecka jest zaprogramowany na naukę języków. Potrafi opanować więcej niż jeden język i nie jest to niczym niezwykłym, gdy dziecko ma kontakt z wieloma językami.

W dzieciństwie mózg wykonuje trzy duże skoki rozwojowe: pierwszy trwa do momentu, gdy dziecko skończy trzy i pół roku. W tym czasie uczy się wiele nowych słów – niekiedy do 10 dziennie (!) – i zaczyna łączyć słowa w zdania. Krótko potem rozpoczyna się faza, w której dziecko stale zadaje pytania. Podobno czteroletnie dzieci stawiają pytanie co dwie minuty, najczęściej pytając „Dlaczego?”. Świadczy to o ciekawości, którą można wykorzystać do wielu rzeczy, a w szczególności do nauki języka obcego.

Interakcje językowe, które angażują dziecko przez zabawę, mogą ułatwić naukę języka. Pomocne okazało się np. czytanie dzieciom, a szczególnie, gdy dzieci nie tylko przy tym słuchają, ale mogą udzielać się, zadając pytania lub wyrażać przypuszczenia dotyczące rozwoju fabuły itp. Interakcje językowe dostosowane do danego poziomu rozwoju są ważne w każdym wieku, dla dzieci nawet decydujące.

Najważniejszy jest sposób!

To właśnie wczesna nauka języków obcych ukierunkowuje ich naukę w przyszłości. Aktywności w formie zabawy wzbudzają dziecięcą ciekawość i dają dzieciom poczucie, że nauka języka niemieckiego może sprawiać przyjemność. Przy tym ważne jest, aby przedstawić im różnorodną ofertę i wykorzystywać materiały oraz ćwiczenia, które pozwolą im na kontakt z językiem oraz zachęcą je do samodzielnego poznania tego języka w naturalny sposób, np. poprzez drobne zabawy ze słowami dotyczącymi codzienności. Poza tym to właśnie wczesny kontakt z językiem obcym pobudza w uczniach nie tylko uważność i świadomość językową, które pozytywnie wpływają na późniejszą naukę kolejnych języków, ale też świadomość istnienia wielu języków obok siebie. Prostym, ale skutecznym sposobem wspierania świadomości wielojęzyczności jest portret językowy (por. rys. 1), czyli sylwetka ciała ukazująca młodym uczniom ich doświadczanie języka i poszczególne funkcje języków w ich życiu.
Rysunek 1: Portret językowy niemieckiego studenta o polskich korzeniach | @ Dominik Grubecki Sylwetka ilustruje, w jaki sposób poszczególne języki pełnią różne funkcje i odgrywają różne role w życiu codziennym, kojarzone są mniej lub bardziej z emocjami, a przede wszystkim wiążą się ściśle z biografią autora.

Również rodzice mogą wspierać (wczesną) naukę języków obcych swoich dzieci, zachęcając ich np. do obcowania z historyjką za pomocą zabaw w szukanie lub do czytania na głos albo opowiadania prostych historyjek w języku obcym.
Rysunek 2: Fragment książki „Der kleine Prinz” / Mały Książę | @ Schulbuchverlag Anadolu W książce obrazkowej Der kleine Prinz / Mały Książę historię, opowiedzianą w języku polskim i niemieckim, wzbogacają ilustracje. Pozwala to dzieciom nie tylko na kreatywne obcowanie z tekstem, ale również na stworzenie odniesień między językami. „Wzbudza się ciekawość i zainteresowanie innymi językami” (Hüsler 2009, 34). W ten sposób młodzi czytelnicy mogą m.in. poszukiwać kluczowych słów fabuły w języku obcym i tym samym nauczyć się więcej o swoim języku ojczystym. Rozwija się rozumienie obu języków, a w mózgu powstają połączenia między tymi językami dodatkowo wzmocnione przez rysunki.

Obcowanie z językiem obcym opłaca się już we wczesnym dzieciństwie, ponieważ wtedy tworzą się podwaliny przyszłych sukcesów w nauce niemieckiego lub innych języków obcych.