Znajomość języków obcych jest niezbędna w świecie pracy. Coraz więcej pracowników potrzebuje w pracy przynajmniej jednego języka obcego. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na języki obce zmieniają się grupy docelowe i cele nauczania. Wymaga to takich form nauczania, które od samego początku nauki języka obcego uwzględniają komunikację w świecie pracy.
Globalizacja, technologizacja i zmiany demograficzne trwale zmieniły świat pracy. Stosunki handlowe ponad granicami państwowymi i językowymi oraz cyfrowe media informacyjne i komunikacyjne intensyfikują współpracę gospodarczą. Towary są produkowane regionalnie w oparciu o podział pracy. Etapy produkcji, transport i logistyka muszą być skoordynowane. Wszystko to wymaga komunikacji i interakcji w języku obcym. Konieczne jest opracowanie wielu tematów i rodzajów tekstów nie tylko we wszystkich działach (zakupów, marketingu, sprzedaży), ale także na wszystkich szczeblach hierarchii w przedsiębiorstwie. Ponadto coraz większego znaczenia nabierają elastyczne i mobilne formy pracy, jak telepraca czy praca projektowa. Dla wielu pracowników praca tymczasowa w zmieniających się międzynarodowych zespołach jest obecnie taką samą częścią ich życiorysu zawodowego, jak zmiana miejsca pracy, firmy czy zawodu, często przekraczająca granice państwowe i językowe. Nie dziwi zatem, że coraz więcej osób potrzebuje w pracy przynajmniej jednego języka obcego.
ROZSZERZONE WYMAGANIA KOMUNIKACYJNE
Wymagania dotyczące znajomości języków obcych również uległy zmianie jakościowej. Współdecydowanie w przedsiębiorstwie, odpowiedzialność za własny obszar pracy i krajowe (lub międzynarodowe) procedury zapewniania jakości zwiększają wymagania w zakresie receptywnych i produktywnych sprawności komunikacyjnych w języku ojczystym i językach obcych. Oprócz tekstów ustnych i pisemnych pracownicy muszą korzystać z mediów analogowych i cyfrowych w celu wymiany lub przekazywania informacji. Tych wymagań nie można określić już wyłącznie za pomocą tradycyjnego podejścia do języków specjalistycznych, które skupia się na cechach strukturalnych języka specjalistycznego (słownictwo specjalistyczne i gramatyka) oraz niewielu rodzajach tekstów specjalistycznych. Ukierunkowane zawodowo nauczanie języków obcych przygotowuje pracowników do stale zmieniających się wymagań komunikacyjnych i interkulturowych niezależnie od branży. Ponieważ coraz więcej osób potrzebuje jednego lub więcej języków obcych w świecie pracy, grupy docelowe i cele nauki języków obcych poszerzają się.
Ukierunkowane zawodowo nauczanie języka niemieckiego może być przygotowujące, towarzyszące lub kwalifikujące.
GRUPY DOCELOWE I CELE DYDAKTYCZNE
Grupy docelowe dla ukierunkowanego zawodowo nauczania języka obcego lub niemieckiego można znaleźć w kraju i za granicą. Stanowią je uczniowie, studenci, absolwenci wkraczający na rynek pracy, osoby kształcące się zawodowo oraz uczestnicy szkoleń wewnątrzfirmowych. Ponieważ potrzeby językowe są indywidualne i zależą od już zdobytej wiedzy i doświadczenia zawodowego, ukierunkowane zawodowo nauczanie języków obcych powinno być pragmatyczne – czyli rzeczowe i odpowiadające wymogom zawodowym – oraz ukierunkowane na ucznia i potrzeby.
Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia uczniów można wyróżnić różne formy i cele nauczania. Zatem nauczanie języka obcego przygotowujące do zawodu poprzedza nabycie kwalifikacji zawodowych i od poziomu A1 stanowi merytorycznie szerokie wprowadzenie do ogólnych wymogów językowych świata pracy. Nauczanie języka obcego towarzyszące zawodowi służy (lepszemu) radzeniu sobie z obecnymi lub przyszłymi wymogami w zawodzie lub miejscu pracy. Odbywa się równolegle do nabywania kwalifikacji zawodowych lub następuje po nim (np. kursy języka niemieckiego dla personelu pielęgniarskiego). Natomiast nauczanie języków obcych kwalifikujące do zawodu przygotowuje do uzyskania dyplomu kwalifikacji zawodowych (por. Funk/Kuhn, 2010).
Język codzienny w kontekście zawodowym + język specjalistyczny = niemiecki w pracy
DZIAŁANIA JĘZYKOWE ZAMIAST JĘZYKA SPECJALISTYCZNEGO
Zakresu kompetencji językowych potrzebnych w pracy nie determinuje wyłącznie sfera komunikacji zawodowej. Znajomość języka służy też integracji i zacieśnieniu więzi społecznych w pracy, które – zwłaszcza w przypadku powtórnego lub długotrwałego zatrudnienia w krajach niemieckojęzycznych – mogą przeniknąć również do życia prywatnego. Na sukces i satysfakcję w pracy wpływa nie tylko wykonanie zadań służbowych, ale również akceptacja wśród współpracowników, co często jest prawie niemożliwe do osiągnięcia bez znajomości języków obcych. W pracy rozmawiamy nie tylko o sprawach zawodowych, ale także o ostatnim weekendzie, urlopie czy rodzinie. Ważne są również pogawędki przy kserokopiarce lub na początku spotkania służbowego. Wpływa to pozytywnie na atmosferę pracy i często poprzedza rozmowę na tematy zawodowe. Dlatego też planowanie ukierunkowanego zawodowo nauczania powinno opierać się na podejściu holistycznym, skoncentrowanym na komunikacji i obejmującym typowe dla świata pracy działania językowe. Nie chodzi tu o wyposażenie uczniów w funkcjonalne umiejętności językowe ograniczone do żargonu branżowego, lecz o postrzeganie ich jako ludzi, którzy potrzebują języka niemieckiego w życiu codziennym i w pracy.
KSZTAŁTOWANIE FORM KOMUNIKACJI W SPOSÓB UKIERUNKOWANY ZAWODOWO
Badania nad komunikacją w pracy pokazują, że codzienna komunikacja zawodowa składa się w przeważającej części z działań językowych, które nie są typowe dla danego zawodu, bądź nie obejmują żargonu branżowego (por. Grünhage-Monetti/Svet, 2013; Kuhn, 2014). Konieczne są przede wszystkim podstawowe formy komunikacji, które i tak są ćwiczone na lekcjach języka obcego (por. Kuhn/Sass, 2018), jak systematyczne przetwarzanie informacji ze źródeł pisemnych i ustnych czy aktywny udział w rozmowach (inicjowanie rozmów, podtrzymywanie ich, podsumowywanie). Kompetencje międzybranżowe, które mogą być związane z konkretnymi działaniami i sytuacjami w (przyszłej) pracy, są często już częścią lekcji języka niemieckiego i otwierają (ukierunkowane zawodowo) możliwości ćwiczeń. Wszak prawie we wszystkich dziedzinach życia trzeba argumentować, reprezentować własny punkt widzenia i własne interesy lub przekonywać kogoś, choćby podczas dyskusji o podwyżce kieszonkowego w rodzinie lub o podziale pracy w zespole tuż przed świętami. Strukturę i ważenie argumentów można w ten sposób przenieść do sytuacji zawodowych.
NAUKA JĘZYKÓW OBCYCH POTENCJALNIE PRZYGOTOWUJE DO ZAWODU
Ponieważ nie można wykluczyć, że języki obce (w przyszłości) przydadzą się w pracy, to każda lekcja języka potencjalnie przygotowuje do zawodu. Biorąc pod uwagę, że dorośli często uczą się języka niemieckiego ze względów zawodowych, nauka może być szczególnie motywująca, jeśli od samego początku będzie dotyczyła również świata pracy i towarzyszącym jemu działaniom językowym. Zazwyczaj wystarczą drobne modyfikacje, aby nauka obejmowała ukierunkowane zawodowo działania językowe bądź scenariusze (por. Eiler-Ebke/Sass, 2014). W ten sposób można ćwiczyć typowe zagadnienia na poziomie A1/A2, np. spotkania i terminy, na przykładach wyjścia do kina, ale też lunchu biznesowego lub spotkania służbowego. Oprócz wywiadu lekarskiego można w ramach tematu wizyty u lekarza omówić również kwestię zwolnienia lekarskiego dla pracodawcy. Do tematów ćwiczonych na poziomie A1, jak powitanie i przedstawianie się, można wrócić na wyższych poziomach i rozszerzyć je o podawanie informacji dotyczących swoich pracodawców lub zakresu obowiązków, a także wręczanie wizytówek. W ramach ukierunkowanego zawodowo nauczania języków obcych można przystosować sytuacje do autentycznych przykładów, np. opieka i pielęgnacja pacjentów na kursach dla personelu pielęgniarskiego (por. Ransberger, 2018). Lekcje ukierunkowane na zainteresowania, cele i potrzeby uczestników oraz uwzględniające działania językowe tworzą w ten sposób dobrą podstawę do komunikacji w kontekście zawodowym w kraju i za granicą.
