Berlinli VJ sahnesine bir bakış
Deneyden teoriye

friday night @ globus tresor, VisualBerlin 2010
friday night @ globus tresor, VisualBerlin 2010 | Foto: Prack (CC BY-NC-SA 2.0)

15 yıl kadar önce Visual Jockey (VJ) DJ'nin görsel kopyası olarak kulüplere girdiğinde Berlin, kendine özgü kulüp kültürüyle deney yapmaktan hoşlanan görüntü üreticilerine ideal bir ortam sunmuştu.

WMF gibi kulüpler kalıcı VJ masaları kurdu; artık bundan sonra kulüp geceleri müziğin görsel eşlikçisi olmadan düşünülemez hale geldi. Ama artık birçok kulüp video projektörlerini ortadan kaldırıp artık VJ'leri bütçelerine katmayan Berlin VJ sahnesinin bugünkü durumu nedir?

Koskoca bir kulüp gecesini görsel olarak tamamlayan kulüp görselleri şeklindeki VJing (gerçek zamanlı görsel performans), mesela Münih gibi, başka yerlerde olduğundan farklı olarak Berlin'de marjinal denilebilecek bir fenomen haline geldi. Ama VJing ne mekânsal ne de zaman açısından kulübe veya kulüp gecesinin formatına bağlıdır; VJing’in tanımını genişletilmiş ve gerçek zamanda görsel performansıyla kuşkusuz canlı bir deney alanı sunduğu gözlemlenmiştir.

Kulüp görsellerinin tarihselleştirilmesi

VJing'in bu kulüp bağlamının dışına çıkan gelişmesi, Berlin kulüp görsellerinin ilk kez daha geniş çaplı olarak tarihselleştirilmelerine yol açtı: Berlin'deki .HBC'de 2010 yılında Screendancing. A Retrospective of Berlin Club Visuals (Ekran dansı. Berlin Kulüp Görselleri Retrospektifi) sergisi düzenlendi: Kuratörler Klaus Kotai ve Torsten Oetken, burada 1999 ile 2003 arasındaki yıllara ait video kayıtlarıyla birlikte, aralarında Visomat inc., Lillevan, Pfadfinderei veya Jutojo'nun da bulunduğu Berlinli kulüp görselleri öncülerinin güncel canlı performanslarını sundular.

Yukarıda sözü edilen eğilim öncülerinin gelişiminde de kendini gösterir, çünkü bugün kulüplerde hâlâ VJ olarak çalışanların sayısı çok az. Bu öncülerin görsel etkinlikleri başka, ama sık sık da birbirine yakın alanlara kaydı. Mesela Pfadfinderei 2009 yılında Moderat ile birlikte görsel-işitsel bir canlı performans geliştirdi. Lillevan'sa müzisyen Fennesz ile birlikte görsel-işitsel canlı performanslarda sahne alırken elektronik (kulüp) müziğinden ayrıldıktan sonra, besteci Olga Neuwirth ile birlikte çalışarak Yeni Müzik akımına doğru gidiyor.

Bugünkü durum

Gerçi bugünkü Berlin VJ sahnesi, doksanlı yılların öncülerine göre daha az deneyime meraklı bir kulüp ortamında hareket ediyor, ama uluslararası bağlantılarla festivallerden oluşan mevcut bir ağdan yararlanabiliyor ve bu ağ da yerel etkinliklere etki ediyor. Genç nesillerin ürettikleriyse VJing'in konser şeklindeki görsel-işitsel formatlara, başka mekânlara ve müzik akımlarına açılıyor. Buna karşılık kulüpler, gitgide daha fazla enstalasyon özellikleri taşıyan görsel oyunlar ve performans sunumlarına imkân sağlarken görseller performans yapan kişilerce tamamlanıyor veya düpedüz bu kişilerle yer değiştiriyor. Bella Berlin'in canlı disko küresi olarak yaptığı dans performansı örneğinde olduğu gibi.

Sahnenin ana çıkış noktası 2005 yılında kurulan VisualBerlin Derneği. Bu dernek, kendini dünya genelindeki AVIT ağının mihrakı olarak görüyor; ama merkezi daha çok Neukölln'dedir; burada düzenli olarak düzenlenen dernek geceleri estetik ve teknik soruları ele alan doğrudan bir iletişim sunuyor. Bunun dışında dernek, Haziran 2010'daki VisualBerlin Festivali gibi atölyeler ve projeler düzenleyip hayata geçiriyor. Ama VisualBerlin, insanları sadece Berlin'e davet etmekle kalmıyor, uluslararası ağ sayesinde üyelerince de temsil ediliyor. Mesela Auderoselavy ve Raquel Meyers, ağırlıklı olarak Paris ile Berlin arasında çalışan Homemade topluluğunun üyesiyken Ilan Katin, Cenevre'deki VJ-Software Modul8 ile Mapping Festival arasında bağlantı haline geliyor.

Teori ve uygulama

VJing'in başka sunum formatlarına yönelmesi, aynı zamanda VJing ve görsel müzik ve canlı sinema gibi ilgili olguları ele alan teorik tartışmalarla el eledir; gerçi bu olgular sadece kısıtlı olarak olağan akademik çerçeve içinde yaşanıyor. 

Teorik tartışma teori ile uygulama arasında canlı bir alışveriş şeklindedir, çünkü teori geliştirenler aynı zamanda sanatsal etkinlikler de yapıyor; bunlar arasında büyük ölçüde canlı sinema konseptini gerçek zamanlı görsel performans olarak savunan Mia Makela var. Elena Romakin, teorik seminer ve canlı performans birleşimini dosdoğru Laika Projesinin programı olarak ilan etti, ama bu birleşim Club Transmediale gibi festivallerde yıllardır uygulanıyor. Böylece Berlin, VJing'den ortaya çıkan gelişmelere aktif bir ortam olarak sunmakla kalmıyor, aynı zamanda tartışmanın çerçevesine bir de ortam sunuyor.