Το έργο του καλλιτέχνη Peter Roehr
Peter Roehr

Επανάληψη χωρίς παραλλαγές.
Το έργο του καλλιτέχνη Peter Roehr

της Nadine Hahn-Rübel

O Γερμανός καλλιτέχνης Peter Roehr δημιούργησε εξακόσια έργα στη σύντομη σταδιοδρομία του. Με τη χρήση τυπογραφικών στοιχείων, κολάζ, υλικού εικόνας και ήχου διατύπωσε έναν τρόπο ανάγνωσης της καταναλωτικής κουλτούρας που τοποθετούνταν μεταξύ ποπ αρτ, μινιμαλισμού και εννοιολογικής τέχνης. Την πρόσβαση σε αυτό προσέφεραν στον καλλιτέχνη προϋπάρχοντα υλικά τα οποία έβρισκε, όπως εικόνες που έκοβε από περιοδικά, σουβέρ για ποτήρια μπίρας και σεκάνς από τηλεοπτικές διαφημίσεις. Ο Roehr έφτιαξε από αυτά τα υλικά καθηλωτικά έργα τα οποία χαρακτηρίζει η δίχως παραλλαγές επανάληψη. Ενώ αγνοήθηκε εν πολλοίς από τους σύγχρονούς του, η επίμονη διερεύνηση της αρχής της σειριακότητας του Roehr ανακαλύφθηκε εκ νέου μετά τον θάνατό του. Στην Ελλάδα, το έργο του δεν έχει παρουσιαστεί ξανά στο παρελθόν.

Χάρη στα έργα του που βασίζονταν στην αρχή της «απαράλλαχτης επανάληψης», ο καλλιτέχνης από τη Φρανκφούρτη Peter Roehr (1944–1968) θεωρείται ένας από τους πρώτους και συνεπέστερους εκπροσώπους της μινιμαλιστικής τέχνης στη Γερμανία. Με στόχο να αφήσει τις κρυφές ποιότητες και πληροφορίες να γίνουν αντιληπτές, ο Roehr συνέδεε πανομοιότυπα αντικείμενα πολλές φορές το ένα δίπλα ή πίσω απ’ τ’ άλλο. Την αρχή αυτή ο Roehr την εφαρμόζει σε αντικείμενα, φωτογραφίες, κείμενα αλλά και κινηματογραφημένο ή ηχογραφημένο υλικό. Προκύπτει έτσι ένα συνολικό έργο που με βάση τις ποικίλες του υλικότητες μπορεί να χωριστεί σε διάφορες, μικρότερες ομάδες έργων. Για τον Roehr πολύ γρήγορα εδραιώνεται η χρήση βιομηχανικά κατασκευασμένων και μαζικά παραχθέντων αντικειμένων, μια και αυτά –σε σύγκριση με τα φυσικά ή χειροποίητα υλικά– εμφανίζουν τον ύψιστο βαθμό ομοιότητας μεταξύ τους.

Για να προσδιορίσει τον αριθμό των επαναλήψεων στα «μονταρισμένα» έργα του, ο Peter Roehr έθεσε δύο κριτήρια: Πρώτον, κάθε έργο έπρεπε να είναι κάτι περισσότερο από μια απλή συλλογή ίδιων μερών. Δεύτερον, ο αριθμός τους δεν έπρεπε να υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο όριο, γιατί διαφορετικά τα μεμονωμένα αυτά μέρη θα υποτάσσονταν σε μια κυρίαρχη αισθητική δομή. Προκειμένου να αντικειμενικοποιήσει το αποτέλεσμα και να αναδείξει την ουδετερότητά του, ο Roehr ζήτησε από φίλους/φίλες και συναδέλφους να καθορίσουν τον εκάστοτε αριθμό επαναλήψεων. Το γεγονός ότι δεν έβλεπε τον καλλιτέχνη ως έναν εμπνευσμένο δημιουργό φαίνεται και στην επεξεργασία των έτοιμων υλικών που έβρισκε. Οι λέξεις, οι φράσεις ή τα αποσπάσματα που ενσωμάτωνε ο Roehr στα κειμενικά κολάζ του προέρχονταν από πολύ διαφορετικές μεταξύ τους πηγές – μεταξύ αυτών, σχολικά εγχειρίδια, αγγελίες εφημερίδων και δελτία καιρού. Μέσα από την επανάληψη του ίδιου πάντα κειμένου το σημασιολογικό επίπεδο αποδιαρθρώνεται, οι φράσεις χάνουν το νόημά τους. Τα ηχητικά μοντάζ του ο Roehr τα αντιλαμβανόταν ως ακουστικά κείμενα στα οποία ακολουθούσε την ίδια αρχή: Αποσπάσματα από εκφωνημένα ραδιοφωνικά κείμενα, όπως διαφημίσεις, ειδήσεις, εκπομπές με καλεσμένους και διαφημιστικά τζινγκλ.

Για την ομάδα έργων των φιλμικών μοντάζ ο Roehr χρησιμοποίησε «found footage» (αμοντάριστο υλικό που βρήκε), το οποίο ζήτησε από ένα ιδιωτικό φιλμικό αρχείο και από τον φίλο του και μετέπειτα ιδιοκτήτη γκαλερί Paul Maenz. Ο Maenz παρέδωσε στον Roehr μια κούτα με περίπου 100 τηλεοπτικά σποτ από τις χώρες στις οποίες είχε εργαστεί ο ίδιος ως creative director μιας διαφημιστικής εταιρείας. Στο μοντάζ βοήθησε τον Roehr ο Roland Krell, ο οποίος κάποιες δουλειές τις έκανε μάλιστα εντελώς μόνος ακολουθώντας τις οδηγίες του Roehr. Μέσα από αυτόν τον τρόπο δουλειάς, ο Roehr τόνιζε πάλι την απόρριψη της καλλιτεχνικής αυθεντίας. Συνολικά, από τον Ιούλιο του 1965 έως το φθινόπωρο του 1966 προέκυψαν 22 φιλμικά μοντάζ, τα οποία μεταφέρθηκαν σε τρεις μπομπίνες φιλμ των 16 χιλ. Εξ ου και η ονομασία «o.T.» [«Ohne Titel, χωρίς τίτλο»] (FI-1–3). Στη συνέχεια, παρά τις αρχικές αμφιβολίες του Roehr, καθένα από τα μονταρισμένα τμήματα πήρε έναν δικό του τίτλο, που αποτελείται ένα απόσπασμα τεσσάρων δευτερολέπτων το οποίο κόπηκε από το εκάστοτε μονταρισμένο τμήμα και από μια λέξη που περιγράφει το περιεχόμενο της σεκάνς, καθώς και από τον αριθμό των αντίστοιχων κάθε φορά επαναλήψεων.

Ο Roehr αποσπά τη σεκάνς από μια σειρά γεγονότων της πλοκής που δημιουργούν αγωνία και τη μεταφέρει στη διαδοχική επανάληψη. Μέσω της οπτικής ταξινόμησης των θεματικών συνόλων Αστική Ζωή, Κινηματογραφία και/ή Διαφήμιση γεννήθηκαν αναφορές στο φιλμικό είδος του «Materialfilm» [«υλικός κινηματογράφος»], στο οποίο ο κινηματογράφος στοχάζεται πάνω στον κινηματογράφο ως μέσο, αλλά και αναφορές στη μαζική βιομηχανία των μέσων. Παρόλο που με τα ηχητικά και φιλμικά μοντάζ του, ο Roehr αποκάλυψε την επανάληψη ως τη θεμελιώδη στρατηγική στην ψυχολογία της διαφήμισης, σε καμία περίπτωση δεν θεωρούσε τη δουλειά του ως κριτική της διαφήμισης, αλλά ως αφοσίωση και ενασχόληση με μια, κατά τον ίδιο, «μοντέρνα περιβαλλοντική αισθητική». Το περιεχόμενο των μεμονωμένων φιλμικών σκηνών ήταν δευτερεύουσας σημασίας για τον Roehr, κάτι που τονίζει με την ακόλουθη φράση, την οποία τοποθετεί στην αρχή της κάθε μπομπίνας: «Αλλάζω το υλικό επαναλαμβάνοντάς το απαράλλαχτο. Το μήνυμα είναι: η συμπεριφορά του υλικού στη συχνότητα της επανάληψής του».
 
Το αρχείο του καλλιτέχνη βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜΜΚ) της Φρανκφούρτης και είναι προσβάσιμο στη διεύθυνση www.archiv-peter-roehr.mmk-frankfurt.de.