ΜΑΡΤΙΟΣ 2020
Βιβλιοθηκη και Κοινωνια των Πολιτων. Απλως θα σωσουμε μια στιγμη τον κοσμο.

«Κανείς δεν περιμένει από τις βιβλιοθήκες να σώσουν τον κόσμο, αλλά εμείς είμαστε σε θέση να κάνουμε ακριβώς αυτό» λένε η Rebecca T. Miller και η Rebekkah Smith Aldrich. Στη συνέντευξη που ακολουθεί οι δύο Αμερικανίδες που διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία στο χώρο των βιβλιοθηκών, εξηγούν για ποιο λόγο η άποψη ότι η ψηφιοποίηση θα παραγκωνίσει τις βιβλιοθήκες είναι μύθος.

Leonard Novy

Πολλοί άνθρωποι ανησυχούν για το μέλλον των βιβλιοθηκών φοβούμενοι ότι το Διαδίκτυο θα καταστήσει περιττές τις βιβλιοθήκες στην παραδοσιακή τους μορφή. Ισχύει αυτό; Και αν όχι, πώς αλλάζει ο ρόλος των βιβλιοθηκών σε μια μεταβαλλόμενη κοινωνία;  

Rebekkah Smith Aldrich: Όταν μιλάμε για βιβλιοθήκες, μιλάμε για ανθρώπους, όχι για αντικείμενα. Είμαστε φορείς παιδείας, εξασφαλίζουμε την πρόσβαση – ανεξαρτήτως μορφής ή θεματολογίας. Και η πρόσβαση στους γείτονές μας, τους κατά τόπους ειδικούς και τους δημόσιους χώρους θα είναι πάντοτε σημαντική. Οι καλύτερες σύγχρονες βιβλιοθήκες σήμερα είναι ζωντανοί και ενεργοί οργανισμοί που αντικατοπτρίζουν την κοινότητα για την οποία ιδρύθηκαν και την κάνουν μέτοχο της δραστηριότητάς τους. Οι βιβλιοθήκες που δεν αντιλαμβάνονται το ρόλο τους ως σημείων συνάντησης της κοινότητας παραβλέπουν μία από τις πιο ελπιδοφόρες πτυχές του μέλλοντος των βιβλιοθηκών.

Rebecca T. Miller: Από την έλευση του Διαδικτύου κι ύστερα, ακούμε συνεχώς ιστορίες περί του τέλους των βιβλιοθηκών – ωστόσο, επί της ουσίας, πρόκειται για μύθους. Στην πραγματικότητα, η αξία των βιβλιοθηκών παραμένει σχετικά σταθερή. Το μόνο που έχει αλλάξει είναι ότι τα μέσα που έχουν πλέον στη διάθεσή τους –τα οποία συμπληρώνουν τα βιβλία και εκδημοκρατίζουν τις δυνατότητες πρόσβασης με τρόπο επαναστατικό– εμφανίζουν σήμερα πολύ μεγαλύτερη ποικιλία, είναι πιο αξιόπιστα και έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Επιπλέον, παρέχουν μια άνευ προηγουμένου προσβασιμότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι οι δημόσιες βιβλιοθήκες εξασφάλισαν την πρόσβαση σε υπολογιστές στις πόλεις των ΗΠΑ και προσέφεραν μαθήματα χρήσης της νέας αυτής τεχνολογίας. Επίσης, ότι οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες παρείχαν τις πηγές για τα Google Books. Είναι λάθος να θεωρούμε τις βιβλιοθήκες ως αντιπάλους της τεχνολογίας, τη στιγμή που οι βιβλιοθήκες και η τεχνολογία πηγαίνουν χέρι χέρι.

Είπατε ότι κανείς δεν περιμένει από τις βιβλιοθήκες να σώσουν τον κόσμο, αλλά ότι αυτές είναι απολύτως σε θέση να επιτύχουν ακριβώς αυτό. Τι εννοείτε;

Miller: Είναι αμέτρητες οι φορές που κάποιος ήρθε και μου είπε ότι μια βιβλιοθήκη τού έσωσε τη ζωή ή του καθόρισε τη ζωή ή τον βοήθησε να βρει τον εαυτό του. Αυτές είναι προσωπικές εμπειρίες. Αν αναλογιστούμε πόσο παρούσες είναι οι βιβλιοθήκες στη ζωή της κοινότητας την οποία εξυπηρετούν, πόσο σημαντικές είναι για την ευημερία της, τότε θα αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε την επιρροή που μπορούν να έχουν εάν αποφασίσουν να βοηθήσουν την κοινότητα αυτή να αντιμετωπίσει ένα επείγον ζήτημα, όπως για παράδειγμα την κλιματική αλλαγή.
Smith Aldrich: Ας σκεφτούμε πόσο ευάλωτος είναι σήμερα ο κόσμος μας. Σε κάθε τομέα –είτε είναι η πολιτική είτε η τεχνολογία, η οικονομία, το περιβάλλον ή η κοινωνία– παλεύουμε με ριζικές αλλαγές. Αυτές φέρνουν νέες δυνατότητες αλλά και προκλήσεις, ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική θέση της κοινότητας. Η κοινωνική συνοχή είναι αποφασιστικής σημασίας για την ευημερία μιας κοινότητας τις επόμενες δεκαετίες –ασχέτως του ποιες αλλαγές έχει να αντιμετωπίσει– και οι βιβλιοθήκες προσφέρονται άριστα για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής ενός τόπου. Εμείς, ως βιβλιοθήκες, μπορούμε να ασχοληθούμε εντατικά με τοπικά προβλήματα, μπορούμε να βοηθήσουμε ώστε οι άνθρωποι να έρθουν πιο κοντά μεταξύ τους και οι γείτονες να αναγνωρίσουν και να εκτιμήσουν την πολυπολιτισμικότητα, αλλά και να συμβάλουμε ώστε να ακουστούν όλοι. Αυτοί οι τέσσερις παράγοντες αξιολογήθηκαν ως κρίσιμοι από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος για την επιβίωσή μας τα επόμενα χρόνια.
 

Πώς σχετίζονται οι βιβλιοθήκες με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα;

Miller: Οι βιβλιοθήκες πάντοτε συνέβαλλαν στο να προετοιμάζουν τους χρήστες τους και τις κοινότητές τους για το μέλλον. Σήμερα, είμαστε αντιμέτωποι με ένα μέλλον που απειλείται από ένα τεράστιο και σύνθετο πρόβλημα – την κλιματική αλλαγή που έχει προκαλέσει ο άνθρωπος. Ως ένα παγκόσμιο δίκτυο ιδρυμάτων αφοσιωμένων στην κάλυψη των αναγκών ενημέρωσης, οι βιβλιοθήκες μπορούν, κατά την άποψή μου, να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο σε ένα σοβαρό κίνημα για τη δημιουργία μιας πιο βιώσιμης κοινωνίας, εάν επιλέξουν να στρέψουν τις προσπάθειές τους προς αυτή την κατεύθυνση.

Smith Aldrich: Ως βιβλιοθήκες πρέπει να αποτελούμε μέρος της ζωής των ανθρώπων που εξυπηρετούμε, με έναν αυθεντικό και ουσιαστικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να κατανοήσουμε την αξία που έχουν τα δομικά στοιχεία της ζωής, σημαίνει ότι θα έχουμε επίγνωση του ευρύτερου περιβάλλοντός μας. Μια βιβλιοθήκη πρέπει να ενσαρκώνει το στόχο μας να φανούμε χρήσιμοι στο συνάνθρωπό μας. Εάν δεν καταλαβαίνουμε τι απασχολεί αυτή τη στιγμή τους ανθρώπους ή τι καλούνται να αντιμετωπίσουν στο μέλλον, τότε, ως βιβλιοθήκες, ακυρώνουμε τη σημασία μας. Εάν θέλουμε στ’ αλήθεια να πείσουμε τους χρήστες μας ότι νοιαζόμαστε για την ευημερία τους και ότι είμαστε ένας αξιόπιστος θεσμός που μπορούν να τον εμπιστεύονται και που χειρίζεται με προσοχή τα χρήματα των φορολογούμενων πολιτών, τότε πρέπει να υπάρξει μια βαθιά δέσμευση των βιβλιοθηκών μας να δραστηριοποιηθούν για την οικολογική βιωσιμότητα.  Εάν είμαστε απρόσεκτοι με τους φυσικούς πόρους, εάν δεν διαχειριζόμαστε με τρόπο υπεύθυνο τα άχρηστα αντικείμενα, εάν δεν συμβάλλουμε στην ενημέρωση για τις επιπτώσεις των πράξεών μας στη φύση, τότε σε μερικές δεκαετίες δεν θα μπορούμε να κάνουμε τίποτε άλλο παρά να περιορίσουμε την καταστροφή. Εμείς, ως βιβλιοθήκες, θα βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή προκειμένου να βοηθήσουμε όλο και περισσότερους πολίτες να διαχειριστούν προβλέψιμα προβλήματα ή καταστάσεις για τα οποία θα μπορούσαμε να είμαστε προετοιμασμένοι.

Συμμετέχετε και οι δύο στην Πρωτοβουλία Βιωσιμότητας της Ένωσης Βιβλιοθηκών της Νέας Υόρκης. Περί τίνος πρόκειται ακριβώς;

Miller: Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να δώσουμε στις βιβλιοθήκες τα εφόδια ώστε να στρέψουν την προσοχή της κοινής γνώμης στην κλιματική αλλαγή και να αναλάβουν καθοδηγητικό ρόλο στις κοινότητές τους πάνω στο θέμα. Στην πράξη, η πρωτοβουλία εστιάζει στην ευαισθητοποίηση του κόσμου και στο να δώσει στους βιβλιοθηκονόμους αλλά και στους οργανισμούς στους οποίους αυτοί ανήκουν χρήσιμα εργαλεία για να επιληφθούν αυτού του καθήκοντος – εσωτερικά, με το να έχουν οι ίδιοι έναν προσανατολισμό αειφορίας και εξωτερικά λειτουργώντας ως παραδείγματα μιας βιώσιμης στάσης στην κοινότητα. Για το σκοπό αυτό εγκαινιάσαμε το Πρόγραμμα Πιστοποίησης Βιωσιμότητας (Sustainability Certification Programm), που είναι ένα είδος οδηγού για τις βιβλιοθήκες σε ό,τι αφορά την περιβαλλοντική κρίση με την οποία όλοι είμαστε αντιμέτωποι. Όπως αναφέραμε πρόσφατα στο Library Journal, η Hendrick Hudson Free Library στο Μοντρόουζ της πολιτείας της Νέας Υόρκης –μία από τις πρώτες βιβλιοθήκες που ασχολήθηκε ενεργά με την εν λόγω πιστοποίηση– εγκατέστησε 289 ηλιακά πάνελ στην οροφή ενός νέου κτιρίου της. Χάρη στις ενδείξεις για την ποσότητα του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος στο κτίριο της βιβλιοθήκης, οι επισκέπτες μπορούν να διαπιστώσουν την αξία που έχουν τέτοιου είδους μέτρα.
 
Τι μπορούν να κάνουν οι εργαζόμενοι στις βιβλιοθήκες ώστε να γνωστοποιήσουν τον σκοπό τους;

Miller: Πρέπει να μπορούν να καταστήσουν κατανοητό το τι προσφέρουν οι οργανισμοί στους οποίους εργάζονται και πώς επηρεάζουν τους ανθρώπους και τις κοινότητες που εξυπηρετούν. Πρέπει επίσης να συνεργάζονται με άλλους φορείς για να προσδώσουν μεγαλύτερο βάρος στο έργο τους. Οι βιβλιοθήκες πρέπει να παίρνουν μέρος στις συζητήσεις για τα μελλοντικά σχέδια των κοινοτήτων τους και να συμβάλλουν στην επίτευξη των αντίστοιχων στόχων.

Aldrich: Αυτό είναι κάτι που υποστηρίζω κι εγώ θερμά. Είναι πολύ πιο σημαντικό να συζητήσουμε το γιατί κάνουμε κάτι παρά να μιλήσουμε για το τι θα κάνουμε. Επίσης, πιστεύω ότι για να διευθύνει κανείς με επιτυχία μια βιβλιοθήκη πρέπει να συγκεντρωθεί στα «τρία έψιλον των αειφόρων βιβλιοθηκών»: ενθάρρυνση, ενεργή συμμετοχή, ενεργοποίηση. Αυτές οι τρεις ενέργειες περιγράφουν πώς πρέπει να προσεγγίσουν τη δουλειά τους οι διευθυντές βιβλιοθηκών για να εμπνεύσουν τους υπαλλήλους και τους χρήστες τους. Έχω παρατηρήσει ότι η στάση αυτή αντιμετώπισης των άλλων φέρνει μια συναρπαστική ανταλλαγή ενέργειας – εάν στρέψουμε τις προσπάθειές μας στην ενθάρρυνση, την ενεργή συμμετοχή και την κινητοποίηση των άλλων, εκείνοι θα κάνουν με τη σειρά τους το ίδιο για τη βιβλιοθήκη. Έχω διαπιστώσει ότι πρόκειται για τη «μυστική φόρμουλα» πολλών επιτυχημένων βιβλιοθηκών με τις οποίες έχω συνεργαστεί.