<<Դադարեցրե՛ք խոսել հոլոցենի մասին, մենք վաղուց ապրում ենք անտրոպոցենում>>։ Այսպիսով, մթնոլորտային քիմիկոս Պաուլ Կրուտցենը 2000 թվականին ընդհատեց մեկ գիտաժողով: Բայց ի՞նչն է իրականում ոգևորել Նոբելյան մրցանակակիրին և օզոնի անցքը հայտնաբերողին:

Հոլոցենը Երկրի պատմության դարաշրջանն է, որը սկսվել է 11700 տարի առաջ՝ վերջին ցուրտ շրջանի ավարտով։ Կլիման այս ժամանակահատվածում անսովոր կայուն է։ Շատ գիտնականներ դա համարում են մարդկային մշակույթների կարևոր զարգացման պայման: Բայց դա կարծես թե վերջանում է. ինդուստրացման սկզբից մինչև հիմա միջին գլոբալ ջերմաստիճանը զգալիորեն բարձրացել է: Գիտնականների մեծամասնությունը համոզված է, որ դրա պատճառները մարդկային գործունեության մեջ են, ներառյալ ինտենսիվ գյուղատնտեսությունը, աճող համաշխարհային տնտեսությունը և տրանսպորտի քանակության աճը:

Մեծ արագացում
Հազարավոր տարիներ մարդիկ միջամտել են իրենց տեղական միջավայրը: Արդյունաբերական հեղափոխության սկզբից մոտ 1800 թվականին սկսվեց հանածո վառելիքի զանգվածային օգտագործումը: Բայց 1950-ականներից սկսված մարդու ազդեցությունը սկսեց զարգանալ ամբողջ աշխարհում շատ ավելի արագ, քան երբևէ: Ահա թե ինչու անտրոպոցենի ուսումնասիրությունների շատ ներկայացուցիչներ համարում են, որ <<մարդկային դարը>> սկսվել է 20-րդ դարի կեսերին. մոլորակի բնակչությունն աճում է նույնքան արագ, որքան հանածո էներգիայի աղբյուրների օգտագործումը։ Եվ սրա հետ մեկտեղ մթնոլորտում ջերմոցային գազի CO2 (ածխաթթու գազի) քանակությունը։ Այս զարգացումը կոչվում է <<Մեծ արագացում>>:

<<Մեծ արագացման>> մասին լրացուցիչ տեղեկությունների համար տե՛ս Քաղաքական կրթության դաշնային կենտրոնի (BpB) <<Անտրոպոցեն>> ինտերակտիվ դոսյեն:

Արդյո՞ք դուք դա գիտեիք։

հազարից 1-ը | Բանան pixabay.com
Գոյություն ունի բանանի շատ տարբեր տեսակներ, բայց դրանցից ոչ բոլորն են ուտելի: Ընդհանուր առմամբ, աճեցված բանանները ունեն ավելի քան 1000 սորտեր և խաչասերումներ։ Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում, սակայն, խանութներում հաճախ կարելի է գտնել միայն մեկ, որոշակի տեսակի բանան՝ <<Քավենդիշ>>: Այս բանանի համը շատ մեղմ է։ Այն հավաքվում է կանաչ և, հետևաբար, հեշտ է տեղափոխվում՝ ինչը ձեռնտու է առևտրի համար:

- 57 տոկոս | Երգող թռչուններ
  Գերմանիայում և Եվրոպայում մնում է ավելի ու ավելի քիչ թռչուն: Գյուղատնտեսական լանդշաֆտներում ապրող թռչունների տեսակները առանձնահատուկ վտանգի տակ են: Եվրամիության գյուղատնտեսական տարածքներում բազմացող զույգերի թիվը 1980-2010 թվականներին նվազել է 300 միլիոնով:

40 միլիոն | Կրիլ © Հելմուտ Կոռնելի / Լուսանկար՝ Alamy-ում
Օվկիանոսի թթվայնացումից ամենաշատը տուժում են կրային կմախք ունեցող կենդանի օրգանիզմները։ Արդյունքում, օրինակ, կրիլի թրթուրներն այլևս չեն կարող ձևավորել խիտինային թաղանթ և, հետևաբար, ծովախեցգետնի մեջ զգալիորեն ավելի քիչ ձու է զարգանում: Այնուամենայնիվ, կրիլը շատ ծովային կենդանիների ճաշացանկում է: Մեծ կապույտ կետը օրական ուտում է մինչև 40 միլիոն խեցգետնակերպ:

4300 ֆուտբոլի դաշտ | Լանդշաֆտի ոչնչացում © pixabay
Շագանակագույն ածուխը արդյունահանվում է բաց միջոցով։ Այս դեպքում ավերված տարածքները հսկայական են։ Գարցվեյլեր բաց հանքը Գերմանիայում գրեթե 40 քառակուսի կիլոմետր մակերես ունի՝ ինչը համարժեք է 4300 ֆուտբոլային դաշտի։ Այստեղ տարեկան արդյունահանվում է մինչև 40 մլն տոննա ածուխ։ Մինչ օրս միայն այստեղ ավելի քան 7000 մարդ տեղահանվել է իրենց սեփական տներից։

98 տոկոս | Պլաստիկ բույն © Fotogaby / iStock
Թռչուններն իրենց բները կառուցում են ճյուղերից, բույսերի մանրաթելերից կամ ջրիմուռներից։ Սակայն, հիմա արդեն նաև աղբից: Հելգոլենդ կղզում խոլահավերի բների 98 տոկոսը պարունակում է պլաստիկ: Դա կարող է վտանգել նրանց կյանքը: Թռչունները կարող են խճճվել, իսկ հետագայում սովամահ լինել պլաստիկի պատճառով:

29 աստիճան | Կորալներ © Մինա Ռյադ / Adobe Stock
Կորալները պարզ, բազմաբջիջ խայթողներ են։ Նրանք ապրում են նախակենդանիների հետ սերտ կապակցության մեջ՝ որոնք սննդարար նյութեր են մատակարարում կորալներին: Այս նախակենդանիները նույնպես պատասխանատու են կորալների վառ գույների համար: Բայց եթե ծովի ջուրը չափազանց տաքանում է, կորալները մերժում են իրենց <<վարձակալներին>> և դառնում են ամբողջովին սպիտակ, <<գունաթափվում են>>: Սակայն, ի վերջո, կորալները չեն կարող գոյատևել առանց նախակենդանիների, նրանք մահանում են, և մնում է միայն կրային կմախքը: Որոշ տեսակների մոտ <<գունաթափումը>> տեղի է ունենում արդեն 29 աստիճան ջրի ջերմաստիճանում։

532 միլիարդ | Սառույց © Ժան-Քրիստոֆ Անդրե / Pixabay
2019 թվականի ամռանը գլոբալ տաքացման պատճառով Գրենլանդիան կորցրել է հատկապես շատ սառույց՝ 532 միլիարդ տոննա։ Արդյունքում ծովի մակարդակը բարձրանում է 1,5 միլիմետրով։ Եվ այս ընթացքի ավարտը չի սպասվում։


80 տոկոս | Ջարդված բջջային հեռախոսներ
Գերմանական ընտանիքներում առկա են շուրջ 200 միլիոն չօգտագործված հին բջջային հեռախոս: Դրանցից յուրաքանչյուրը պարունակում է մոտ 60 տարբեր նյութ, որոնք իրականում չափազանց լավն են չօգտագործելու համար՝ պղինձ, ալյումին և ոսկի, հազվագյուտ մետաղներ, ինչպիսիք են կոբալտը և վոլֆրամը, և մոտ 17 տեխնիկապես կարևոր << հազվագյուտ հողային տարրեր>>: Հին հեռախոսների բաղադրիչների մոտ 80 տոկոսը կարող է կրկին օգտագործվել:


40 տոկոս | Միջատների հյուրանոց © pixabay
Երկրի վրա բոլոր միջատների տեսակների ավելի քան 40 տոկոսը վտանգված է: Նրանք կորցնում են իրենց բնակավայրերը, քանի որ ավելի ու ավելի շատ հողեր են օգտագործվում գյուղատնտեսության, ինչպես նաև նոր բնակավայրերի ու ճանապարհների կառուցման համար։ Գերմանիայում ևս միջատների թիվը արագորեն նվազում է։ Այս փաստի հետ կապված ինչ-որ բան անելու համար որոշ մարդիկ <<միջատների հյուրանոցներ>> են ստեղծում, որպեսզի միջատները այնտեղ իրենց ձվերը դնեն:

35 տոկոս | Միկրոպլաստմասսա
Միկրոպլաստմասսան ամենուր: Պլաստմասսայի մասնիկները թափվում են, օրինակ՝ հագուստը լվանալիս։ Այդ պատճառով միկրոպլաստմասսայի 35 տոկոսն հայտնվում է օվկիանոսում: Աղբի միջի պլաստիկյա փաթեթավորումը բաժանվում է ավելի փոքր կտորների, բայց դարեր են պահանջվում, որպեսզի դրանք իսպառ անհետանան: Միկրոպլաստմասսան առկա է նույնիսկ օդում. քամին այն տեղափոխում է աշխարհով մեկ:
  300 տարի | Ֆոսֆորային պարարտանյութեր
Ոչինչ չի կարող ապրել առանց ֆոսֆորի՝ ոչ մարդիկ, ոչ կենդանիները, ոչ բույսերը: Հետևաբար, գյուղատնտեսության մեջ ֆոսֆորային պարարտանյութերը շատ կարևոր են: Ընթացիկ գնահատականների համաձայն՝ աշխարհի պաշարները կբավականացնեն ևս առնվազն 300 տարի։ Արդեն այսօր մենք պետք է մտածենք, թե ինչպես պետք է վարվենք այս սահմանափակ ռեսուրսի հետ:

2007 | Վագրային մոծակ © gordzam / Adobe Stock
Ասիական վագրային մոծակը շատ լավ է զգում իրեն տաք և խոնավ կլիմայական պայմաններում: Գլոբալ տաքացումը թույլ է տալիս նրան տարածվել նոր բնակավայրերում: Եվրոպայում նա առաջին անգամ նոր տուն է գտնում Իտալիայում։ 2007 թվականից այն նույնպես գտնվում է Գերմանիայում։ Արևադարձային մոծակը կարող է փոխանցել ավելի քան 20 տեսակի վիրուսներ, այդ թվում՝ մլակային տենդի հարուցիչը։

0,04 տոկոս | CO2
Օդում ածխաթթու գազի ծավալային բաժինը կազմում է ընդամենը 0,04 տոկոս։ Բայց այն ունի հատուկ հատկություն՝ արևից Երկիր է փոխանցում կարճ ալիքային ճառագայթումը և միևնույն ժամանակ թույլ չի տալիս երկարալիք ջերմային ճառագայթմանը դուրս գալ տիեզերք։ Այսպիսով, Երկիրը տաքանում է: Ուստի մենք դիտարկում ենք <<ջերմոցային գազը>>։ CO2-ը միակ ջերմոցային գազը չէ, սակայն այն կարևոր է:
Օդի բաղադրությունը․ ազոտ՝ մոտ 78%, թթվածին՝ մոտ 21%, արգոն՝ 0,93%, ածխածնի երկօքսիդ՝ 0,04%, այլ գազեր՝ շատ փոքր քանակությամբ։

1,5 աստիճան | Միս
Ի՞նչ կարող ենք մենք անել գլոբալ տաքացումը դանդաղեցնելու համար: Նախ, պետք է շատ ավելի քիչ միս ուտել։ Այս առումով կլիմայի համար ամենամեծ խնդիրը անասնապահությունն է: Կենդանիները պահանջում են մեծ քանակությամբ կեր, որը աճեցվում է մեծ տարածքներում պարարտանյութի և ջրի օգտագործմամբ։ Բացի այդ՝ կովերը ծամելիս արտադրում են ջերմոցային գազ՝ մեթանը: