Κουλτούρα της μνήμης
ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Το ενδιαφέρον για την αποικιοκρατική μας ιστορία έχει αυξηθεί αισθητά το τελευταίο διάστημα. Ο ιστορικός Κωστής Παπαϊωάννου μιλά με τον συγγραφέα Mark Terkessidis και την κοινωνική ανθρωπολόγο Αθηνά Αθανασίου για επίκαιρα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα μέσα από το πρίσμα της κουλτούρας της μνήμης και της συζήτησης για τις αποικιακές εξαρτήσεις στην Ευρώπη.

​Ο ανθρωπολόγος Michael Herzfeld χαρακτήρισε κάποτε τη θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη ως «κρυπτο-αποικιοκρατική». Ο όρος περιγράφει την κατάσταση κρατών που ναι μεν είναι κατ’ όνομα πολιτικά ανεξάρτητα, αλλά, εξαιτίας της οικονομικής εξάρτησης, στην πράξη παραμένουν εξαρτημένα με έναν συχνά σαφώς ταπεινωτικό τρόπο. Όλα τα κράτη των Βαλκανίων λειτούργησαν με αυτόν τον τρόπο – ακόμα και μετά την ανεξαρτητοποίησή τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία εξακολούθησαν να υπόκεινται στις μηχανορραφίες των ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οποίες εν μέρει ασκούσαν κατά βούληση την επιρροή τους στην εσωτερική πολιτική των κρατών αυτών.

Εκείνο που ενδιαφέρει στο θέμα δεν είναι πάντα τα ηθικά ερωτήματα περί ενοχής και αθωότητας, αλλά μια νέα αντίληψη του πλέγματος σχέσεων στις ποικίλες εκφάνσεις της αναπόδραστης γειτονίας και συνεργασίας. Η Γερμανία χρειάζεται μια νέα, διευρυμένη πολιτική της μνήμης επειδή οι διασυνοριακές σχέσεις είναι σημαντικότερες από ποτέ για μια χώρα που την επηρεάζει όλο και περισσότερο η μετανάστευση, μια χώρα που είναι ενταγμένη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ενσωματωμένη σε ένα παγκόσμιο γίγνεσθαι στο οποίο το παρελθόν συνεχίζει να παίζει έναν ρόλο.

Με αφετηρία το πιο πρόσφατο βιβλίο του Mark Terkessidis (Βερολίνο/Γερμανία), που έχει τίτλο Wessen Erinnerung zählt? Koloniale Vergangenheit und Rassismus heute [«Η μνήμη ποιων ανθρώπων μετράει; Το αποικιοκρατικό παρελθόν και ο ρατσισμός σήμερα»] (2019), ο ιστορικός Κωστής Παπαϊωάννου (Αθήνα/Ελλάδα) και η κοινωνική ανθρωπολόγος Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα/Ελλάδα) επιχειρούν συνδέσεις με την τρέχουσα συζήτηση του θέματος στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Πραγματεύονται επίκαιρα ζητήματα όπως είναι η άνοδος του εθνικισμού και του ρατσισμού υπό το πρίσμα της κουλτούρας της μνήμης και του προβληματισμού για τις (μετα-)αποικιακές εξαρτήσεις.
 
Μια καταγραφή της συζήτησης που έγινε στις 22 Οκτωβρίου 2020 στο Goethe-Institut Athen.
Γερμανικά-ελληνικά με αγγλικούς υπότιτλους