Τα ντοκιμαντέρ γίνονται πιο σημαντικά σε περιόδους κρίσης; Κι αν ναι, πώς εκδηλώνεται αυτό στην Μπερλινάλε; Οι «blogger της Μπερλινάλε» περιγράφουν τις εντυπώσεις τους και εκφράζουν την άποψή τους.
Philipp Bühler – Γερμανία: Το ντοκιμαντέρ ανέκαθεν ήταν σημαντικό στην Μπερλινάλε, τα τελευταία χρόνια συζητιέται ωστόσο πολύ και ως «φάρμακο» ενάντια στην κρίση. Αυτό ακούγεται καμιά φορά λες και η ταινία μυθοπλασίας να μην έχει καμία ελπίδα πλάι στο πιο «ρεαλιστικό» ντοκιμαντέρ. Προσωπικά πάντα θα προτιμώ την ενεργή καλλιτεχνική αντιμετώπιση της ταινίας μυθοπλασίας ή της ταινίας-δοκιμίου. Οι πραγματικά ενδιαφέρουσες μορφές που είναι κατά το ήμισυ μόνο μυθοπλασία ήταν δυστυχώς πολύ λίγες φέτος.
Camila Gonzatto – Βραζιλία: Σε περιόδους κρίσης το ντοκιμαντέρ προσφέρει μια άλλη ματιά σε σημαντικά θέματα. Στην περίπτωση της Βραζιλίας, που βιώνει μια σοβαρή κρίση της δημοκρατίας, θέμα του πολυαναμενόμενου ντοκιμαντέρ The Trial είναι η δίωξη εναντίον της Προέδρου Dilma Rousseff. Υπάρχουν ωστόσο κι άλλες ταινίες που ασχολούνται με κοινωνικά θέματα, όπως με την κατάσταση των ιθαγενών (Ex-Pajé), ή με προκαταλήψεις, σοβινισμό και ομοφοβία (Bixa Travesty).
Ahmed Shawky – Αίγυπτος: Αν το ντοκιμαντέρ είναι η μορφή τέχνης που σχετίζεται περισσότερο απ’ όλες τις άλλες με την πραγματικότητα, τότε λειτουργεί καλύτερα όταν η πραγματικότητα αυτή έχει να προσφέρει περισσότερες ιστορίες από εκείνες που αξίζει να ειπωθούν. Έτσι, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν έμαθαν για την Αραβική Άνοιξη και τις επιπτώσεις της από τις ειδήσεις μόνο, αλλά και μέσα από πολλά εντυπωσιακά ντοκιμαντέρ. Το μόνο ανησυχητικό εδώ είναι ότι εκείνοι που αποφασίζουν για τα προγράμματα μπορεί, στην προσπάθειά τους να λάβουν υπόψη την κρίση ως θέμα στην επιλογή ταινιών που θα κάνουν, να αγνοήσουν τα ποιοτικά κριτήρια.
Sarah Ward – Αυστραλία: Τα ντοκιμαντέρ εξακολουθούν να παίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο: Είναι ένα παράθυρο στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, μας δείχνουν ένα κομμάτι πραγματικής ζωής σε συγκεκριμένο χρόνο και συγκεκριμένο τόπο. Σε περιόδους κρίσης τέτοιες ταινίες είναι ακόμη πιο σημαντικές. Αυτό φαίνεται στα προγράμματα όλων των κινηματογραφικών φεστιβάλ, άρα και σε εκείνο της Μπερλινάλε του 2018. Εδώ προβλήθηκαν πάνω από 80 ντοκιμαντέρ. Το Eldorado, για παράδειγμα, καταπιάνεται με την προσφυγική κρίση, ενώ το Game Girls παρουσιάζει ανθρώπους στο περιθώριο της κοινωνίας.
Yun-hua Chen – Κίνα: Σε περιόδους κρίσης τα ντοκιμαντέρ γίνονται μια όλο και πιο σημαντική μορφή έκφρασης. Κυρίως επειδή μέσω αυτών μπορεί κανείς να παρουσιάσει το κυρίαρχο πνεύμα των καιρών σε διάφορα επίπεδα πραγματικότητας. Η ταινία Matangi/MAYA/M.I.A, π.χ., είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό μουσικό ντοκιμαντέρ, αφού συνδυάζει με ευφυή τρόπο ιδιωτικό αρχειακό υλικό με αποσπάσματα από τα ΜΜΕ. Μας δίνει έτσι ένα σημαντικό έναυσμα να σκεφτούμε το πώς η εικόνα ενός γνωστού προσώπου μεταφέρεται στα μέσα ενημέρωσης και πώς το συγκεκριμένο ίματζ επηρεάζει ύστερα την κοινή γνώμη.
Andrea D’Addio – Ιταλία: Πλέον η «καταγραφή» είναι καθημερινή πραγματικότητα. Καθένας από εμάς έχει ένα κινητό με το οποίο μπορεί να τραβά βίντεο και να τα δείχνει σε εκατοντάδες φίλους στα κοινωνικά δίκτυα. Γι’ αυτό και το ντοκιμαντέρ προσεγγίζει τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο την ταινία μυθοπλασίας. Οι αφηγηματικές δομές έχουν γίνει πιο σύνθετες, αλλά και τα είδη είναι περισσότερα και καταλαμβάνουν ένα ευρύτερο φάσμα: το ντοκιμαντέρ δεν πραγματεύεται πια μόνο επίκαιρα γεγονότα, αλλά παρουσιάζεται και ως κωμωδία, θρίλερ ή ψευδοντοκιμαντέρ.
Hikaru Suzuki – Ιαπωνία: Θέλω να αναφέρω δύο ντοκιμαντέρ που ξεχώρισα και συγκράτησα από τη φετινή Μπερλινάλε: Το Waldheims Walzer, που είναι μια ταινία-δοκίμιο με αποσπάσματα από τηλεοπτικές λήψεις για την εκλογή του Αυστριακού Προέδρου τον Ιούνιο του 1986. Και το Central Airport THF, το οποίο είναι ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή των προσφύγων που από το φθινόπωρο του 2015 φιλοξενούνται προσωρινά στο πρώην αεροδρόμιο Τέμπελχοφ στο Βερολίνο. Όλες αυτές οι ταινίες δείχνουν τη σκληρή πραγματικότητα και αιχμαλωτίζουν τον θεατή.
Gerasimos Bekas – Ελλάδα: Ιδιαίτερα έντονη στη φετινή Μπερλινάλε είναι η παρουσία ταινιών που συνδυάζουν το χαρακτηριστικό για το ντοκιμαντέρ υλικό με μια δόση μυθοπλασίας. Αυτό είναι καλό για το φεστιβάλ, γιατί πολλές φορές αυτές οι ταινίες είναι που αφηγούνται και τις καλύτερες ιστορίες. Οι ταινίες μυθοπλασίας που προβάλλονται εδώ χωλαίνουν συχνά ως προς το τέλος τους, που είναι ανέμπνευστο. Αυτό το ντοκιμαντερίστικο πλαίσιο τους δίνει μια δομή που όχι σπάνια ωφελεί την πλοκή.
Jutta Brendemühl – Καναδάς: Στον Καναδά συχνά υποστηρίζεται ότι το ντοκιμαντέρ είναι το εθνικό μας είδος τέχνης. Για του λόγου το αληθές, το ντοκιμαντέρ Unarmed Verses του Charles Officer, με θέμα τις φυλετικές διακρίσεις και την αναγκαστική μετεγκατάσταση ανακηρύχθηκε μόλις η νικήτρια ταινία του καναδικού Top Ten Film Festival. Επίσης, 7 από τις 17 καναδικές συμμετοχές στην Μπερλινάλε ήταν ντοκιμαντέρ. Ο καλλιτέχνης Chris Kennedy από το Τορόντο παρουσιάζει στο Forum Watching την ταινία The Detectives, μια σιωπηλή, πειραματική ταινία που προβάλλεται με το χαρακτηρισμό «με μορφή ντοκιμαντέρ». Ένα διαχωρισμό που ο Kennedy βρίσκει, ωστόσο, λιγάκι ατυχή: «Με βρίσκει αντίθετο η ιδέα του ντοκιμαντέρ ως ξεχωριστού κινηματογραφικού είδους. Σε τελική ανάλυση, το ντοκιμαντέρ δημιουργείται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και η ταινία μυθοπλασίας και φέρνει την πραγματικότητα κοντά στο επιθυμητό ηθικό μήνυμα που θέλει να δώσει ο σκηνοθέτης. Η καινούργια μου ταινία ναι μεν χρησιμοποιεί ντοκουμέντα (συγκεκριμένα αναρτήσεις στο reddit και σχέδια στο 4chan), τα οποία όμως συνθέτω εδώ για να μπορέσω να εξετάσω πώς κατασκευάζουμε τη δική μας πραγματικότητα μέσα από την υποκειμενική μας θεώρηση».
Grace Barber-Plentie – Μεγάλη Βρετανία: Ναι, σε κάθε περίπτωση! Στο φεστιβάλ έχω δει ήδη πολλά ντοκιμαντέρ, από τα οποία έμαθα καινούργια πράγματα και ήταν εξαιρετικά διαφωτιστικά σε συγκεκριμένα ζητήματα όπως ο ρατσισμός, η συζήτηση περί φύλων και σεξουαλικότητας.
