Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü'nün 60. yılı
Estetik ile pedagoji arasında
Almanya'daki çocuk ve gençlik edebiyatının gelişimini on yıllardır belgeleyen Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü, kendi alanında en saygın teşvik ödülü.
Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü'nün kurucuları eşsiz bir ödül yarattıklarının farkında değillerdi muhtemelen, zira bu ödül, Federal Almanya Cumhuriyeti'nin edebiyat dalında verdiği tek devlet ödülü. 29 Ağustos 1955'te dönemin Federal Almanya İçişleri Bakanı'nın bir kararnamesiyle hayata geçirilen ödül, ilk kez 1956'da verildi. 1959'dan bu yana, o tarihte yeni kurulmuş olan Federal Almanya Aile, Yaşlılar, Kadın ve Gençlik Bakanlığı tarafından ilan edilen yarışma, daha sonra Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü adını aldı. Yarışma, savaş sonrası dönemin ekonomi mucizesinin yaşandığı yıllarda siyasi, sosyal ve kültürel gençlik çalışmalarının bir parçasını oluşturuyordu.
Yarışmanın kuralları ve değerlendirme kriterleri dönemin ruhuna göre değiştiyse de, amaç en başından beri aynıydı: Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü'yle, çocuk ve gençlik edebiyatının kalitesinin, zenginliğinin ve saygınlığının teşvik edilmesi ve özellikle de okul dışı gençlik çalışmalarında kullanılacak okuma materyalinin seçimine ve okunmasına da rehberlik edilmesi. Hem estetik hem de pedagojik kaygılar taşıyan bu çifte hedef hep bir düalizm olarak görülmekle kalmadı, ödülün amacını da tartışmaya açtı. Fakat geriye dönüp bakıldığında, ödüle dinamizm katan şeyin tam da bu farklı yorum ve tartışmalar olduğu anlaşılıyor.
Jüride gençler de var
Plakat zum 60. Jahrestag des Deutschen Jugendliteraturpreises mit einer Illustration von David Wiesner, Preisträger der Sparte Bilderbuch 2015
| © AKJ
Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü resimli kitap, çocuk kitabı, gençlik kitabı ve edebiyat dışı dallarında veriliyor. Bu kategorilerin her birinde bir önceki yıl yayımlanmış bir kitap ödül sahibi oluyor; jürinin değerlendirme sürecinde öne çıkan kitapların önerilmesinin yanı sıra, özel ödüller de veriliyor. Nitekim 1991'den bu yana yazarlar, illüstratörler ve çevirmenler yaşam boyu başarı ödülüyle de onurlandırılıyorlar. Yine 1956'da kurulan ve yarışmanın organizasyonuyla görevlendirilen Gençlik Edebiyatı Derneği (AKJ), jürinin çalışmasına yol göstermekle kalmıyor, yapısını da değiştirerek yeni açılımlar getiriyor. Fakat ödüle aday kitapları değerlendirenler yalnızca uzmanlar değil. 1972'den beri jüride gençler de yer alıyor; ayrıca, gençlerden oluşan bir jüri 2003'ten bu yana kendi ödülünü veriyor. Ödül kazanan kitaplar tüm Almanya'da gerçekleştirilen ve kısmen sponsorlar tarafından desteklenen okuma etkinliklerinde tanıtılıyor.
Başından beri uluslararası bir yönelim
Seit 1972 werden jugendliche Juroren beteiligt;
| © AKJ José Poblete
Kültür politikasına katkıda bulunmak amacıyla, başka dillerden Almancaya çevrilmiş kitaplar da Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü için yarışabiliyor. Ödülün hayata geçirildiği dönemdeki vizyon, tüm dünyadan çocuk ve gençlik kitaplarıyla uluslararası diyaloğun ve barışın teşvik edilmesiydi. Fakat bu arada dünya edebiyat piyasasında gençlik kitaplarının giderek artmasıyla bir tür kılavuz görevi de üstlenildi, zira sadece Almanca kitaplara odaklanmak kültürel bir sınırlama anlamına gelirdi. Ne var ki bu uluslararası yönelim, Alman devletinin verdiği bir ödülün aslî görevleriyle örtüşmediği gerekçesiyle sık sık eleştirilere maruz kaldı.Bugün artık Almanca çocuk ve gençlik edebiyatı dalındaki yazar, illüstratör ve kitaplara, ilk eser ya da tüm eserlere yönelik yerel, bölgesel, konu ya da tür odaklı 50 civarında ödül var. Yine de, kuruluşunun 60. yılında bile Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü kendi türünün en saygın ve tanınmış ödülü olmaya devam ediyor. Aynı zamanda da bu ödül ülkenin en iyi organize edilen edebiyat ödüllerinden biri elbette. Birkaç yıldan beri Frankfurt Kitap Fuarı'nın açılışını takip eden cuma günü öğleden sonra gerçekleştirilen ödül töreni, çocuk ve gençlik edebiyatının meraklıları ve profesyonellerinin de buluşma noktası haline geldi. Ödül miktarı şu anda her dalda 10.000 Euro; ödül kazananlara ayrıca Michael Ende'nin Momo adlı romanının kahramanı Momo'nun bir heykelciği de armağan ediliyor.
Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü'nün bir veri bankası da var ve bu bilgi kaynağı benzer ödüllerde pek görülmeyen özelliklere sahip: Şimdiye kadar ödül alan ve aday gösterilen kitaplarla ilgili tüm bilgilere, bibliyoğrafya, kategori, jüri üyeleri ve tanıtımlara anahtar sözcüklerle ulaşılabilen veri bankası şu anda 3000 civarında kitap içeriyor.