Kütüphane Parkları
Okumanın Yarattığı Değişim
Rio de Janeiro'nun kültür hizmetlerine pek rastlanmayan bölgelerinde Kolombiya ve Fransa'daki örneklerden esinlenilerek büyük kütüphane parkları kuruldu.
On iki yaşındaki ikizler Melissa ve Yasmin da Cruz de Melo'nun boş zamanlarında artık bambaşka şeyler yapmasının ve okulda çok daha başarılı olmasının nedeni, ailenin 2015 sonlarında Rio de Janeiro'nun en büyük favelası Rocinha'ya taşınmış olması. 70.000 kişilik nüfusunun derme çatma evlerde yaşadığı Rocinha'nın etrafında zenginlerin oturduğu "Zona Sul" bölgesi uzanıyor. Minibüs muavini bir babanın ve işini kaybeden vasıfsız işçi bir annenin kızları olan Melissa ve Yasmin, Rocinha'da 2012'de hizmete açılan kütüphane parkına anne babalarının tavsiyesiyle gittikten sonra buranın müdavimleri haline gelmiş. Kızlar şimdi haftanın ortalama üç gününü kütüphanede geçiriyor.
Kütüphane, videotek, sinema ve tiyatro salonu, internet odasının bulunduğu 1600 metrekarelik beş katlı binada yok yok. Evlerinde internet erişimi olmayan kızlar internete burada giriyor, başka hiçbir yerde izleyemeyecekleri filmleri burada izliyor. Her şeyden önemlisi, kızlar gittikleri devlet okulunda mahrum kaldıkları çeşit çeşit kitaba da burada kavuşmuş.
Kütüphaneyi görür görmez çok seven, her hafta kitap ödünç alan ikizler, geçen yılın sonundan beri 70'ten fazla kitap okumuş. "Birini bitiriyor, öbürüne başlıyoruz," diyor Melissa. Çok kitap okudukları için okuldaki notları da yükselmiş. Kızlardan biri, "Nereye virgül konacağını iyice öğrendim sayılır," diyor, diğeriyse "Eskiden Portekizcedeki notumuz on üzerinden altı ya da yediydi, şimdiyse sekiz ya da dokuz," diye ekliyor. Bir yandan da, on dört yaşındaki arkadaşları Lerryen'le birinci kattaki videotekte film izlemek için yukarı çıkmaya hazırlanıyorlar. "Eskiden kitaplar pek de umurumda değildi," diye itiraf eden Lerryen de kitaplara ilgi duymaya başlamış.
İki kat yukarda, ikizlerin annesi Luciana Alaide Melo (42) da onaylıyor kızların anlattıklarını. "Artık daha çok kitap okuyorlar, okuldaki notları da daha iyi," diyor ve 10 yaşındaki en küçük kızının bilgisayar başında çalışmasını izliyor. "Kütüphane olmasaydı, bu saatte evde öylece otururlardı," diyor.
Bölgelerin müstesnalaştırılması
Rocinha Kütüphanesi'nin internet odası: Kullanıcıların çoğunun evde internet erişimi yok | Foto: Fábia Prates Kolombiya'daki Medellín'le Bogotá'daki deneyimlerden ve Fransa'daki kütüphane ağından esinlenilerek dokuz yıl önce Rio de Janeiro Eyaleti Kültür Bakanlığı tarafından hayata geçirilen kütüphane parkları projesinin amacı, eyaletin ihmal edilmiş, yoksul bölgelerinde eğitim, kültür ve boş zamanlara yönelik yenilikçi bir ortam yaratarak, şiddet oranının yüksek olduğu bölgeleri müstesnalaştırmaktı. Bugün Rio de Janeiro'da üç kütüphane parkı var; bunlardan biri, şiddetin kol gezdiği bir varoş olan Manguinhos'ta, biri şehir merkezinde, diğeri de yukarıda adı geçen Rocinha'da bulunuyor. Bir de, komşu bölge Niteró'da dördüncü bir kütüphane parkı var.Kültür Bakanlığı'nda okuma teşviki ve bilgi transferi genel müdürü olarak görev yapan Vera Schroeder, toplumda bu kurumların çok iyi karşılandığını söylüyor. Nitekim kütüphaneler toplumun çok farklı kesimleri tarafından düzenli olarak kullanılıyor. Rocinha'da yasadışı bir kürtaj kliniğinin yerine kurulan kütüphane özellikle de çocuklar ve gençler arasında revaçta. Bunların çoğu, on iki yaşındaki Fabricio Alves gibi, evde yoksun oldukları internet için gelse de, kitap okumanın büyüsüne kapılan pek çok çocuk ve genç de var. Kütüphane yokken Fabricio internette sörf yapabilmek için internet kafelerine gitmek, üstüne de para vermek zorundaydı.
Kentteki sığınak
Şehir merkezindeki Biblioteca Parque Estadal'e evsizler ve yarım yamalak okuma yazma bilen insanlar da geliyor. "Farklı okur gruplarına hizmet verebilmek için personelin tamamını eğitmeyi başardık," diyor Schroeder.Ama bir de üniversite öğrencileri ve mezunlarından oluşan bir kullanıcı grubu var; onlar buraya araştırma yapmak ya da boş vakitlerini değerlendirmek için geliyor. İletişim bilimleri dalında doktora yapan Tatjana Lima (37), mastır tezini yazarken bir sığınak gibi kullanmış kütüphaneyi: "Ortamın havası inanılmaz. Ne ararsan var: Çalışma ortamı, klima, ışık, sessizlik. Çalışmak için ideal ortamı burada buldum."
Her kesimden kullanıcılar
Kütüphaneden Rocinha'ya bakış | Foto: Fábia Prates Öğretmen Noélia Rodrigues, ki o da doktora öğrencisi, şehir merkezindeki kütüphaneye dokuz yaşındaki kızıyla birlikte düzenli olarak geliyor. "Buradaki toplumsal karışım hemen dikkat çekiyor. Bence bu harika, çünkü üniversite öğrencilerinden tutun sokakta yaşayanlara ve de serbest meslek sahiplerine varana kadar herkes burada. Toplumun birbirinden çok farklı kesimlerini aynı çatı altında göreceğiniz başka bir yeri kolay kolay bulamazsınız," diyor.İlk baştaki proje planlarına göre, Rio de Janeiro eyaletinin her bölgesine en az bir kütüphane parkı yapılması söz konusuydu, yani 10'u eyaletin merkezden uzak kısımlarında olmak üzere 15 kurum açılacaktı. Ama ekonomik kriz projeyi yavaşlatmakla kalmadı, mevcut kurumların geleceğinin belirsizleşmesine de yol açtı. Oysa, toplumun her kesimine kucak açan kütüphane parklarının 2016'nın Ocak–Haziran ayları arasındaki ziyaretçi sayısı hemen hemen 360.000 kişiyi bulmuştu.
Kütüphane parklarından sorumlu resmi kurumlar şu anda sözleşmelerin uzatılması için başka kamu kurumlarıyla görüşüyor ve yeni ortaklıklar kurmaya çalışıyorlar. Mevcut yapıların korunmasının yanı sıra, projenin Rio'nun sınırındaki Baiada Fluminense'yi ve eyaletteki başka yerleri de kapsayacak şekilde genişletilmesi planlanıyor. Fakat projenin geleceği ekonomik durumdan ötürü halen belirsiz.