Spreekuur - de taalcolumn
Ambtelijk Duits - een merkwaardige taalvariant

Bureaucratisch of zelfs dreigend: als Duitse overheden teksten schrijven, komen die vaak intimiderend over op degenen aan wie ze gericht zijn.
 
Duits is geen neutrale taal, maar welke taal is dat wel? Ikzelf groeide op in een joods gezin, en als het ging over de klank van de Duitse taal, had ik nogal wat vooroordelen. Toen we eenmaal naar Duitsland geëmigreerd waren, was ik dan ook verbaasd hoe zacht deze taal kan klinken. Hoffelijkheid en minzaamheid zijn in het Duits doorgaans heel normaal ... zolang je geen officiële brief in de bus krijgt.
 

Von Olga Grjasnowa

Duits is geen neutrale taal, maar welke taal is dat wel? Ikzelf groeide op in een joods gezin, en als het ging over de klank van de Duitse taal, had ik nogal wat vooroordelen. Toen we eenmaal naar Duitsland geëmigreerd waren, was ik dan ook verbaasd hoe zacht deze taal kan klinken. Hoffelijkheid en minzaamheid zijn in het Duits doorgaans heel normaal ... zolang je geen officiële brief in de bus krijgt.

Groeten van Kafka

Sinds Franz Kafka op de hem kenmerkende literaire wijze verhaalde over ondoorgrondelijke en onheilspellende bureaucratische structuren, is iedereen gewaarschuwd: met het Duitse bureaucratische apparaat zoek je maar beter geen ruzie. Elk officieel schrijven kan dat bevestigen. Officiële brieven mogen dan beginnen met een beleefdheidsformule als ‘Sehr geehrte Damen und Herren’ (Geachte heer, mevrouw) of ‘Sehr geehrte Frau / Herr XY’ (Geachte heer X / geachte mevrouw Y), na die aanspreking wordt men al meteen gesommeerd iets te doen of te laten. Tegelijk wordt uitgelegd wat de gevolgen kunnen zijn als men daaraan geen gehoor geeft, en welke paragraaf in dat geval van toepassing zou kunnen zijn. Het officiële schrijven wordt afgerond met de formule ‘Mit freundlichen Grüßen’ (met vriendelijke groeten). Doch veel vriendelijkheid valt in die groeten of in de rest van de brief niet te bespeuren. Als ik brieven ontvang van de Berlijnse Senaat, van mijn huisbaas of van de federale regering, voel ik mij allerminst een mondige en meerderjarige burger, maar veeleer een klein kind dat zonet is uitgescholden door een kwaadaardige verre verwant met een slechte adem.
 

Dreigementen

Waarom communiceert de Duitse staat met dreigementen? Men kan eender welk feit toch ook op een vriendelijke manier formuleren?  De Duitse taal biedt genoeg mogelijkheden. Per slot van rekening worden mensen die zich zelf tot een overheidsinstelling richten, ‘klanten’ genoemd. Ze betalen belastingen en vragen een dienst die moet worden verleend door mensen die met datzelfde belastinggeld betaald worden. Heel simpel, eigenlijk. Maar niet in Duitsland. Hier, zoals in bijna alle landen van de wereld, wordt taal als een machtsinstrument gebruikt. De ingewikkelde brief, die ook nog eens dreigend klinkt, maakt duidelijk wie in dit land de macht heeft. En hij maakt ook duidelijk dat die machthebber niet van plan is het de mensen gemakkelijk te maken. Daarom verschuilt men zich liever achter onbegrijpelijke taal en laat men intussen de dreiging aanzwellen. Wat meteen de vraag doet rijzen: wat is dat toch voor een staat, die zo dreigend moet doen tegenover de eigen burgers? Leven we dan niet in een democratie?
 

Zonder hindernissen

Op ambtelijk Duits (‘Beamtendeutsch’, ook liefkozend ‘Amtsdeutsch’ genoemd) komt steeds weer de kritiek dat het onbegrijpelijk is. Wat moet je in vredesnaam met termen als ‘Ehefähigkeitszeugnis’ (verklaring van huwelijksbevoegdheid), ‘Gelegenheitsverkehr’ (occasioneel verkeer), ‘Grüngutsammelplatz’ (inzamelpunt voor groenafval) of ‘Namenseinheit’ (eenheid van naam)? Als vrienden mij vragen om hun brieven van het arbeidsbureau voor te lezen, moet ik al bij een advocaat te rade gaan. En mijn Duits is lang niet slecht. Maar als zelfs ik, die het al meer dan twee decennia gewend ben in het Duits met mensen om te gaan, zo’n brief niet zonder hindernissen kan begrijpen, hoe is het dan voor mensen die pas in het land zijn aangekomen of die nog maar net Duits beginnen te leren?
Een eerste belangrijke stap is al gezet: op de websites van de federale regering zijn de meeste voorschriften nu ook in eenvoudige taal terug te vinden. Als nu ook nog een beetje aan de stijl en de toon kon worden gewerkt, zouden we echt tot communicatie op gelijke voet kunnen komen.