Συνέντευξη Ulrich Beck
Η πολιτική Μέρκελ παράγει ακροδεξιά εκτρώματα

Στα χαρτιά είναι ελεύθεροι και ωραίοι. Στην πραγματικότητα όμως οι νότιοι Ευρωπαίοι στενάζουν υπό τον ζυγό της γερμανικής Ευρώπης. Τα προγράμματα λιτότητας που επιβάλλει η τελευταία δεν ξεχαρβαλώνουν μόνο τις οικονομίες τους, αλλά, όπως δείχνουν οι φασιστικές εκτροπές της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα και στην Κύπρο, απειλούν και τη δημοκρατική τους ομαλότητα. Το τέρας είναι βέβαια ακόμα στη φασκιά του, η μόνιμη επικράτησή του δεν είναι δεδομένη.

Ο γνωστός γερμανός διανοητής Ούλριχ Μπεκ, ομότιμος καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και επισκέπτης-καθηγητής στη London School of Economics, περιγράφει στη συνέντευξή του τις συνέπειες και τις εμμονές της γερμανικής πολιτικής δείχνοντας παράλληλα και τα όριά της. Αυτό δεν συμβάλλει μόνο στην αποδαιμονοποίησή της (δείχνοντας ότι δεν πρόκειται για ένα Δ’ Ράιχ ή για άλλα καθεστώτα βίαιης υποδούλωσης), αλλά και στη διεξαγωγή μιας πιο νηφάλιας συζήτησης σχετικά με τις δυνατότητες «εξημέρωσης» ή και εξουδετέρωσης του «γερμανικού τέρατος»

Σε πρόσφατη συνέντευξή σας στην εφημερίδα «The Guardian» χαρακτηρίσατε «τέρας» τη γερμανική Ευρώπη. Γιατί;

Η γερμανική Ευρώπη αντιβαίνει θεμελιακά την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης που είχαν οι ιδρυτές της, ήτοι την ιδέα της ισότητας άνισων χωρών. Κι αυτό επειδή η πολιτική της 'Ανγκελα Μέρκελ επιβάλλει στους ευρωπαίους εταίρους, πρώτον, τις γερμανικές νόρμες της πολιτικής της λιτότητας και της διευθέτησης του χρέους και δεύτερον, μιας ενωμένης Ευρώπης στη βάση μιας αυταρχικής εξουσίας. Και αυτό απειλεί να μετατρέψει την ήπειρο σε μια Ευρώπη της αμοιβαίας αποστροφής, της αποξένωσης και του εξευτελισμού των συμμετεχόντων εθνών.

Περιορίζεται η γερμανική επικράτηση στην Ευρώπη στον οικονομικό τομέα;

Ασφαλώς. Αλλά ακριβώς επειδή η γερμανική επικράτηση είναι οικονομική, είναι παράλογο να γίνεται λόγος, όπως στην Ελλάδα και αλλού, για ένα Δ' Ράιχ. Αυτό συμβάλλει στον εξοστρακισμό των πραγματικά σημαντικών θεμάτων από την πολιτική ατζέντα. Έτσι θάβεται το όραμα μιας πραγματικά ευρωπαϊκής Ευρώπης και πνίγεται η συζήτηση σχετικά με το ποιες εναλλακτικές λύσεις θα μπορούσαν να βάλουν φρένο στην παλινδρόμηση προς τον εθνικισμό ή στη δημιουργία μιας γερμανικής Ευρώπης.

Γιατί δεν μπορεί η Γερμανία να εξαργυρώσει την οικονομική της επικράτηση σε πολιτική; Επειδή δεν είναι τόσο ισχυρή στρατιωτικά όσο η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία;

Η Γερμανία είναι στον πυρήνα της - και παρακαλώ να το πάρετε αυτό εντελώς σοβαρά - μια ειρηνική χώρα. Το ιδανικό των Γερμανών είναι να γίνουν ένα είδος πράσινης Ελβετίας. Αυτό φάνηκε πρόσφατα και στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας σχετικά με την προτεινόμενη στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη, κατά την οποία η Γερμανία δήλωσε αποχή -ψηφίζοντας εναντίον της πρότασης των άλλων μελών του ΝΑΤΟ.

Πώς εκδηλώθηκε η γερμανική επικράτηση στην περίπτωση της Κύπρου;

Με το γεγονός ότι είπε «Όχι» στη βοήθεια χωρίς όρους, παρ' όλο που το ποσό που απαιτείται γι' αυτήν είναι σχετικά μικρό. Προτίμησε να εφαρμόσει την ίδια συνταγή που εφάρμοσε και στις άλλες υπερχρεωμένες χώρες, όπως η Ελλάδα. Το καλό στην προκειμένη περίπτωση είναι βέβαια ότι προχώρησε και στη φορολόγηση των μεγαλοκαταθετών. Αυτό άνοιξε την πόρτα για μεγαλύτερη φορολόγηση στο μέλλον.

Ποια είναι η κινητήριος δύναμη της πολιτικής της Μέρκελ; Η επιβολή ενός νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου με πουριτανικά στοιχεία ή η επιβολή χειροπιαστών οικονομικών συμφερόντων, ιδίως εκείνων της γερμανικής εξαγωγικής βιομηχανίας;

Είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις αυτά τα δύο. Σίγουρο είναι όμως ότι η Μέρκελ έχει καταλάβει ότι η ευρωζώνη είναι η κότα με τα χρυσά αβγά για τη Γερμανία που την κάνει οικονομικό παγκόσμιο πρωταθλητή με αντίστοιχη επιρροή στις αγορές και στη διεθνή πολιτική κονίστρα. Γι' αυτό και δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα άλλαζε γραμμή και θα ακολουθούσε μια πολιτική που θα οδηγούσε στο σφάξιμο της κότας.

Σύστημα διακυβέρνησης της Ευρώπης;

Υπάρχει μια νέα ιδεολογία που συνοδεύει και στηρίζει την οικονομική επικράτηση της Γερμανίας;

Οι ευρωπαϊκές ελίτ έχουν αποδεχθεί κατά μέγα μέρος ένα γερμανικό σύστημα διακυβέρνησης στην Ευρώπη. Το νέο σύστημα δεν είναι αποκλειστικά νεοφιλελεύθερο, δεδομένου ότι καταφεύγει σε μη νεοφιλελεύθερα θεσμικά μέτρα, όπως η ευρωπαϊκή ένωση τραπεζών ή ο φόρος επί των διεθνών χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Ταυτόχρονα όμως επιβάλλει έναν α-δημοκρατικό ολοκληρωτισμό, ο οποίος γίνεται διαφορετικά αισθητός στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Στις υπερχρεωμένες χώρες του Νότου, όπως η Ελλάδα, κυριαρχεί η αίσθηση της απόλυτης εξάρτησης από ένα σύστημα, που ενσαρκώνει την αρνητική δύναμη της πολιτικής της λιτότητας. Και το χειρότερο: τέτοια διακυβέρνηση δεν αφήνει περιθώριο ανάπτυξης σε άλλες θετικές εναλλακτικές λύσεις.

Ποια είναι η πηγή αυτής της ιδεολογίας;

Η γερμανική εμπειρία: πρώτον, από την εποχή της επανένωσης της Γερμανίας, το 1990, και δεύτερον, από το λεγόμενο δεύτερο οικονομικό θαύμα των τελευταίων ετών, που στα μάτια των ελίτ είναι το επιτυχές αποτέλεσμα της μεταρρυθμιστικής πολιτικής της κυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατών - Πράσινων (σ.σ.: 1998 - 2005). Από αυτό, οι ίδιες ελίτ συνάγουν την ύπαρξη ενός οικονομικού ορθολογισμού με οικουμενική ισχύ που θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλες χώρες.

Πού θα μπορούσε να οδηγήσει η επικράτηση της Γερμανίας στην Ευρώπη; Σε έναν νέο καταμερισμό εργασίας, στον οποίο οι άλλες χώρες θα παίζουν τον ρόλο του προμηθευτή πρώτων υλών στη γερμανική βιομηχανία;

Αυτό είναι σίγουρα μια δυνατότητα. Αλλά ο μεγάλος κίνδυνος είναι η υποταγή των υπερχρεωμένων χωρών στις προσταγές ενός άγονου οικονομικού δόγματος. Η πολιτική της λιτότητας όχι μόνο δεν συμβάλλει στη βελτίωση της κατάστασής τους, αλλά αντίθετα επιταχύνει την κατάρρευση της οικονομίας τους και παράγει ακροδεξιά εκτρώματα που θα μπορούσαν να διαδοθούν και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό ίσως οδηγήσει στις ερχόμενες ευρωεκλογές σε ένα παράδοξο αποτέλεσμα: στη μεγάλη αύξηση της επιρροής των αντιευρωπαίων μέσα στο ίδιο το ευρωκοινοβούλιο

Προοπτικές – «Αναζητείται νέο όραμα»

Βλέπετε τον κίνδυνο της διάσπασης της ευρωζώνης σε δύο περιοχές, τη μια στον Νότο, που θα μετατραπεί σε Ειδική Οικονομική Ζώνη, έτσι όπως το ζητεί για την Ελλάδα ο Σύνδεσμος Γερμανών Βιομηχάνων, και την άλλη στον πλούσιο Βορρά;

Ξέρω ότι αυτό είναι ένα από τα σενάρια που συζητούν σήμερα οι ιθύνοντες κύκλοι, αλλά δεν πιστεύω ότι είναι εκείνο που προκρίνεται ως σπουδαιότερο. Θα έλεγα όμως το εξής: αν η Μέρκελ που είναι σήμερα η μη δημοκρατικά εκλεγμένη βασίλισσα της Ευρώπης έφτανε στο σημείο να έχει πρόβλημα διαμελισμού της Ευρώπης ή δραστικής αύξησης της ανισότητας στο εσωτερικό της τότε θα είχε αποτύχει ως καγκελάριος. Ετσι θα καταγραφόταν και στα βιβλία της Ιστορίας. Αυτό το ξέρει προφανώς και η ίδια και θέλει σίγουρα να το αποφύγει.

Στα χαρτιά είναι ελεύθεροι και ωραίοι. Στην πραγματικότητα όμως οι νότιοι Ευρωπαίοι στενάζουν υπό τον ζυγό της γερμανικής Ευρώπης.

Όχι. Θα ήταν όπως σε έναν αποτυχημένο γάμο, στον οποίο οι σύζυγοι παραμένουν μαζί μόνο επειδή φοβούνται το χάος που θα προκαλούσε το διαζύγιο. Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως νέο συναρπαστικό όραμα. Αυτό είναι, ακριβώς λόγω της φαινομενικά ατέλειωτης κρίσης, όσο ποτέ άλλοτε αναγκαίο.

Βλέπετε εναλλακτικές λύσεις προς την πολιτική της Μέρκελ στη Γερμανία και στην υπόλοιπη Ευρώπη;

Ναι, βλέπω. Κατ' αρχάς, αν νικήσουν οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι στις επόμενες εκλογές. Αλλά και ένας μεγάλος συνασπισμός Χριστιανοδημοκρατών - Σοσιαλδημοκρατών θα μπορούσε να επιφέρει στροφή σε καίρια ζητήματα, τουλάχιστον με μικρά βήματα. Ταυτόχρονα πιστεύω ότι αν τα κινήματα διαμαρτυρίας στις ευρωπαϊκές χώρες εγκαταλείψουν τα εθνικά τους κλουβιά θα μπορούσαν ίσως να μετεξελιχθούν σε κοινό κίνημα, σε ένα είδος «ευρωπαϊκής άνοιξης». Αυτό θα άνοιγε νέες πολιτικές προοπτικές στην Ευρώπη