Δημοκρατία εναντίον Ακροδεξιάς
Ο εθνικοσοσιαλισμός στο ελληνικό σχολείο
Μια μικρή έρευνα σε ένα σχολικό προαύλιο Λυκείου οπουδήποτε στην Ελλάδα θα αναδείκνυε μάλλον θλιβερά αποτελέσματα. Ο όρος εθνικοσοσιαλισμός είναι σχεδόν άγνωστος στους εφήβους, παρόλο που ή ιστορική πραγματικότητα του εθνικοσοσιαλισμού εμπεριέχεται στη διδακτέα ύλη. Αυτό τουλάχιστον προβλέπει το πρόγραμμα σπουδών. Υπάρχει όμως και δεύτερος τρόπος να φτάσει αυτή η ύλη στις σχολικές αίθουσες: μέσω ακροδεξιών απόψεων που εκφράζει ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός μαθητών, όπως μας εξηγεί η Μαρία Φραγκουλάκη.
Πώς ακριβώς προσεγγίζεται στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ο εθνικοσοσιαλισμός και οι συνέπειές του; Στα σχολικά βιβλία η διαπραγμάτευση της ιστορίας του 20ου αιώνα προβλέπεται από το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του Υπουργείου Παιδείας σε τρεις τάξεις: στην Στ΄ Δημοτικού, την Γ΄ Γυμνασίου και την Γ΄ Λυκείου. Τα εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται την περίοδο αυτή είναι προϊόντα ανάθεσης σε μια συγγραφική ομάδα, εκτός του εγχειριδίου για την Γ΄ Γυμνασίου που είναι προϊόν διαγωνισμού. Από τα εγχειρίδια Ιστορίας που χρησιμοποιούνται στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κατά γενική ομολογία αυτό της Γ΄ Γυμνασίου είναι επαρκέστερο, ενώ της Γ΄ Λυκείου έχει δεχτεί επικρίσεις ως προς την πληρότητα και εγκυρότητα του ιστορικού υλικού αλλά και ως προς τη διδακτική του χρηστικότητα. Είναι άλλωστε συχνές και γνωστές οι αντιπαραθέσεις που προκύπτουν κάθε φορά με την είσοδο νέου βιβλίου Ιστορίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η κριτική που ασκείται κάθε φορά από την πανεπιστημιακή κοινότητα με όρους επιστημονικούς περνά σε δεύτερη μοίρα, μπροστά στο συγκρουσιακό κλίμα που δημιουργείται στο δημόσιο λόγο από μη επιστήμονες ιστορικούς.
Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών προβλέπει για την Γ΄ Γυμνασίου έμφαση στην ελληνική ιστορία με πυκνές αναφορές στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια Ιστορία, ενώ για την Γ΄ Λυκείου προβλέπει τη λειτουργική ένταξη της ελληνικής ιστορίας στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πλαίσιο. Στα εγχειρίδια Ιστορίας αυτών των δυο τάξεων, λοιπόν, προσεγγίζεται ο εθνικοσοσιαλισμός στο πλαίσιο της ενότητας για το Μεσοπόλεμο. Συνδέεται με τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 1929 για τα κοινωνικά στρώματα και τονίζεται η χρήση της ολοκληρωτικής βίας, της ρατσιστικής πολιτικής και της συστηματικής προπαγάνδας για την επιβολή της ναζιστικής εξουσίας. Στην ενότητα που εξετάζει το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γίνεται λόγος για τις προκλήσεις του ναζισμού σε βάρος της διεθνούς ειρήνης, τις πολεμικές εξελίξεις και τις φρικαλεότητες, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην ελληνική συμμετοχή στον πόλεμο και στις συνέπειες για τη χώρα. Και στα δυο βιβλία γίνεται αναφορά στην εβραϊκή γενοκτονία, με το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου να υπερτερεί, καθώς αφιερώνει επιμέρους κεφάλαιο στο Ολοκαύτωμα, έστω με αδυναμίες.
Η ιστορική αφήγηση στα δυο βιβλία κινείται στο ίδιο πλαίσιο, εμπλουτισμένη με εικονιστικό υλικό και παραθέματα, ενώ το βιβλίο για το Γυμνάσιο προτείνει δραστηριότητες με ποικιλία, κινηματογραφικές ταινίες, ανάγνωση βιβλίων κλπ. Ως προς την ιδεολογική φυσιογνωμία του ναζισμού, στα δυο βιβλία εντοπίζονται διαφοροποιήσεις, γεγονός που σχετίζεται περισσότερο με τις επιλογές και τις προτεραιότητες της συγγραφικής ομάδας και λιγότερο με την ηλικία του μαθητικού κοινού που απευθύνονται. Ως προς την ορολογία, παρατηρείται εναλλαγή των όρων ναζί, Γερμανοί, ναζισμός, ναζιστική Γερμανία, ενώ ο όρος εθνικοσοσιαλισμός χρησιμοποιείται μια φορά, και μόνο για να εξηγηθεί η προέλευση του όρου ΝΑΖΙ.
Αρκεί αυτή η προσέγγιση ώστε η διδασκαλία του εθνικοσοσιαλισμού να υπηρετεί τους γενικούς σκοπούς της Ιστορίας, την ανάπτυξη ιστορικής σκέψης και την προετοιμασία συνειδητών πολιτών που θα αντιλαμβάνονται την προσωπική τους ευθύνη για την πορεία της κοινωνίας που ζουν;
Ιστορική γνώση με όρους θεάματος
Η διάρθρωση και ο όγκος της ύλης αποκλείουν προοπτικές εμβάθυνσης. Συχνά η διδακτέα ύλη αντιμετωπίζεται και ως εξεταστέα, γεγονός που δεν επιτρέπει διαφορετική προσέγγιση στους διδάσκοντες, όπως συχνό φαινόμενο είναι η μη ολοκλήρωσή της. Η διαπραγμάτευση περιορίζεται σε μια γεγονοτολογική αντίληψη. Αποσπασματικές εικόνες και χρονολογίες συντελούν σε μια ιστορική γνώση αδρανή, μια στεγανή προσέγγιση χωρίς νόημα για τη σημερινή ζωή. Οι μαθητές και οι μαθήτριες δυσκολεύονται να εντάξουν τα γεγονότα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, να συνδέσουν την εθνική με την ευρωπαϊκή, και κατ΄ επέκταση με την παγκόσμια εμπειρία. Το παρελθόν προσλαμβάνεται ως μια ευθύγραμμη πορεία γεμάτη μάχες για την εθνική επιβίωση και ηρωικές πράξεις που συνιστούν το «ελληνικό φαινόμενο».Οι λίγες σελίδες που αφιερώνονται, η σύγχυση που προκαλούν οι όροι που εναλλάσσονται, η έμφαση που δίνεται στο ηρωικό ελληνικό παρελθόν, η σιωπή γύρω από επίμαχα ζητήματα δεν βοηθούν τους εφήβους να κατανοήσουν τον εθνικοσοσιαλισμό στην ιστορική του διάσταση και τις δραματικές του συνέπειες και να τον συνδέσουν με το σύγχρονο μα τόσο παλαιό ακροδεξιό λόγο. Θα πρέπει εδώ να επισημαίνεται επίσης, ότι οι μαθητές ερχόμενοι στις σχολικές αίθουσες είναι φορείς ενός γνωστικού κεφαλαίου που προέρχεται από το οικογενειακό και το ευρύτερο περιβάλλον τους. Επιπλέον, οι μαθητές είναι αποδέκτες ενός ιστορικού λόγου που προέρχεται από τα ΜΜΕ, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το διαδίκτυο, τον κινηματογράφο. Μέσα από τον καταιγισμό πληροφοριών και εικόνων προσεγγίζουν την ιστορία με συναισθηματική ταύτιση και διαμορφώνουν ιστορική γνώση με όρους θεάματος.
Εμφάνιση νεοναζιστικών στοιχείων εντός σχολείου
Στις σχολικές αίθουσες, άλλοτε δειλά και άλλοτε με θρασύτητα, εκφράζονταν μέχρι πρότινος ρατσιστικές αντιλήψεις, χαράσσονται ναζιστικά σύμβολα στα βιβλία και στα θρανία, αμφισβητείτο το ολοκαύτωμα και διατυπώνονταν σποραδικά νεοναζιστικές αντιλήψεις. Συνήθως διαστρέβλωναν γεγονότα που σχετίζονταν με τη ναζιστική Γερμανία, αρνούνταν την εβραϊκή γενοκτονία και εξήραν το ναζιστικό θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα. Από κοντά, εξυμνούσαν τη δικτατορία στην Ελλάδα. Εύκολα γινόταν αντιληπτό ότι υπήρχαν μιας μορφής μύηση ή ένα οικογενειακό περιβάλλον που ευνοούσε ανάλογες ιδέες.Ως μεμονωμένες φωνές δεν ήταν σθεναρές και αντιμετωπίζονταν εύκολα. Καθώς η Χρυσή Αυγή εδραίωνε την παρουσία της στην πολιτική σκηνή, οι φωνές πλήθαιναν, αποκτούσαν σιγουριά και εύρισκαν και υποστηρικτές. Οργανωμένες ομάδες μέσα στα σχολεία εμφανίστηκαν σε ορισμένες περιοχές . Σποραδικά υπήρχαν και περιστατικά βίας, επί το πλείστον μαίνονταν ένας πόλεμος συνθημάτων και λεκτικών αντιπαραθέσεων στους τοίχους του σχολικού κτιρίου. Όμως εμφανίζονταν έξω από το προαύλιο άτομα ξένα με το σχολικό περιβάλλον για εκφοβισμό. Συχνά ήταν ταυτόχρονα οργανωμένοι οπαδοί αθλητικών ομάδων, οπότε η αντιπαράθεση είχε δυο όψεις - βία με προπέτασμα τις γηπεδικές διαφορές. Για ένα χρονικό διάστημα ήταν ιδιαίτερα ανησυχητική η εμφάνιση μαθητών με παραστρατιωτική αμφίεση, οι οποίοι προκαλούσαν και επιζητούσαν τη διένεξη – όχι απαραιτήτως σε ιδεολογικό πλαίσιο - με σκοπό να ηρωοποιηθούν. Συνέβαινε επίσης μαθητές να υποβάλουν στοχευμένες ερωτήσεις, ώστε να τους δοθεί ευκαιρία να ακουστεί δημόσια επαινετικός λόγος για τους δικτάτορες στην Ελλάδα.
Μετά τα γεγονότα στο Κερατσίνι - που σκοτώθηκε ένας γνωστός αριστερών απόψεων μουσικός - και τη δικαστική έρευνα, έπαψαν ανάλογες συμπεριφορές. Τώρα μια εύγλωττη σιωπή επικρατεί στις σχολικές αίθουσες, πιθανόν από φόβο, ίσως και καθοδήγηση.