Φιλοσοφία
Στρεφοντας τη σκεψη στο μελλον

Denken in die Zukunft_Magazin
Martin Gessmann | Foto: Felicitas von Lutzau

Να καταπιάνεται κανείς μόνο με εκείνες τις εξελίξεις που πράγματι προάγουν τη ζωή: Αυτή η κεντρική ιδέα πρέπει να διέπει την εργασία στους τομείς της προόδου και της τεχνολογίας, κατά τον Martin Gessmann. Ο φιλόσοφος του πολιτισμού από το Όφενμπαχ, συγγραφέας του βιβλίου «Zur Zukunft der Hermeneutik» [Περί του μέλλοντος της ερμηνευτικής] θα συμμετάσχει τον Μάιο του 2015 σε εκδήλωση της «Νύχτας της Φιλοσοφίας» στην Αθήνα.

Ερμηνευτική είναι η τέχνη της κατανόησης των συσχετισμών, οι οποίοι έχουν σημειωθεί ή καταγραφεί στην τάδε ή τη δείνα μορφή, ανήκουν δηλαδή στον παρελθόν. Εσείς, κύριε Gessmann, θέλετε να διευρύνετε την ερμηνευτική τέχνη στρέφοντάς την προς το μέλλον, να προλειάνετε τρόπον τινά το έδαφος για μια «ερμηνευτική του μέλλοντος». Πού βρίσκονται τα όρια ανάμεσα σε αυτή την ερμηνευτική του μέλλοντος και στην προφητεία;
 
Martin Gessmann: Η προφητεία έχει να κάνει με το να «διαβάζεις» το κατακάθι του καφέ. Η ερμηνευτική αντιθέτως έχει να κάνει με την επιστήμη. Γιατί ασφαλώς δεν θέλουμε μόνο να κάνουμε υποθέσεις για το πώς θα είναι ο κόσμος στο μέλλον. Θέλουμε και να αιτιολογήσουμε τις υποθέσεις μας. Για αυτό το τελευταίο, η ερμηνευτική έχει στη διάθεσή της καλά εργαλεία. Στην ουσία, σκοπός είναι να συλλάβουμε τη «συνολική εικόνα» μιας εποχής, να στοχαστούμε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξέλιξής της. Βέβαια η ερμηνευτική μέχρι τώρα κοίταζε αποκλειστικά το παρελθόν – κατά την άποψή μου, όμως, έχει έρθει η στιγμή, ακολουθώντας τις ίδιες μεθόδους, να στρέψει το βλέμμα και στο μέλλον. Άλλωστε, οι καιροί είναι εξαιρετικά ταραγμένοι για να επαναπαυτούμε γέρνοντας πίσω στην ακαδημαϊκή μας πολυθρόνα και να κοιτάμε πώς θα ζούμε εν ευημερία εμείς προσωπικά, όπως κάναμε ως τώρα. Χρειαζόμαστε μια ευφυή και ενημερωμένη εκτίμηση των μελλούμενων, επομένως μια εκτίμηση που δεν θα βασίζεται στην επιστημονική φαντασία και πολύ λιγότερο στις πληροφορίες μιας κρυστάλλινης σφαίρας. 
 
Τι μπορούμε να μάθουμε μέσω της ερμηνευτικής του μέλλοντος όσον αφορά μια καλύτερη ζωή;
 
Πράγματι θα τολμούσα να πω ότι η ερμηνευτική μπορεί να κάνει τη ζωή μας καλύτερη στο μέλλον. Για τον απλό λόγο ότι μάς δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις εξελίξεις, εφόσον θα έχουμε ήδη αναμετρηθεί με αυτές μία φορά. Μόνο απέναντι σε εξελίξεις, τις οποίες είμαστε σε θέση να προβλέψουμε με κάποιον τρόπο και να κατανοήσουμε, αντιδρούμε σωστά.
 
Ποια είναι η θέση σας απέναντι στην αρχαιοελληνική τραγωδία, σύμφωνα με την οποία μαθαίνουμε μόνο μέσα από οδυνηρές εμπειρίες;
 
Ο τραγικός ήρωας του αρχαίου δράματος, όπως ξέρουμε, δεν βρίσκεται σε τόσο καλή κατάσταση: από τα όσα παθαίνει δεν μαθαίνει πλέον τίποτα, απλώς καταρρέει. Στο τέλος, συνειδητοποιεί βεβαίως τι έχει κάνει λάθος, αλλά αυτό δεν τον ωφελεί πια.  
Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης ήλπιζε πως τουλάχιστον οι θεατές μπορούσαν να πάρουν μαζί τους κάποιο δίδαγμα, να μάθουν από την αποτυχία του ήρωα. Ίσως μπορούμε να συνοψίσουμε το δίδαγμα ως εξής: Να πόσο άσχημα μπορούν να εξελιχθούν τα πράγματα, αν παρασυρθεί κανείς σε μια πολύ συγκεκριμένη, λανθασμένη ερμηνεία των συνθηκών. Ο ζηλόφθονος που στα πιο απλά και τετριμμένα πράγματα βλέπει κάποιο σημάδι απιστίας. Ένας ήρωας που κάνει μια εκ των πραγμάτων λάθος εκτίμηση της θέσης του αντιπάλου του. Η τραγωδία, κατά τον Αριστοτέλη, πρέπει να μας ταρακουνήσει συναισθηματικά σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορέσουμε να δούμε τον κόσμο γύρω μας με άλλα μάτια. Να δούμε ξανά τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Υπό αυτή την έννοια, ευχαρίστως συντάσσομαι με την άποψη αυτή, κατά τα άλλα όμως δεν βρίσκω διόλου ελκυστική την ιδέα της μάθησης μέσω του πόνου. Ιδιαίτερα δε σε ό,τι αφορά τη ζωή. Έναν διανοούμενο μάλιστα τον πειράζει πάντοτε πολύ αν παρ’ όλα αυτά συμβεί κάτι τέτοιο. Γιατί πιστεύει ότι θα έπρεπε να το έχει προβλέψει.   
 
Τι προτείνει η ερμηνευτική του μέλλοντος για τις γερμανοελληνικές σχέσεις, των οποίων οι τρέχουσες τριβές έχουν τελικά κατά ένα μεγάλο μέρος τις ρίζες τους στο παρελθόν;
 
Εδώ τα πράγματα είναι πιο εύκολα για την ερμηνευτική του μέλλοντος απ’ ό,τι για εκείνη του παρελθόντος. Η ερώτηση που θέτει πάντοτε είναι απλώς: «Από εδώ και κάτω τι γίνεται;» Η υπαρξιακή κατάσταση είναι αυτή που έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Γι’ αυτό και το ζητούμενο είναι ένα: πώς θα βγει κανείς γρήγορα από μια δύσκολη κατάσταση. Οι ερμηνείες και οι αξιολογήσεις του παρελθόντος πρέπει να περιμένουν. Ισχύει η αρχή της αεροπορίας: «aviate, navigate, communicate», με αυτήν τη σειρά, δηλαδή πτήση, ναυτιλία, επικοινωνία [που σημαίνει ότι αυτό που προέχει, είναι να συνεχίσει το αεροπλάνο να πετάει]. Σε μια ερμηνευτική του μέλλοντος η δράση προηγείται της ερμηνείας. Μια ερμηνευτική του μέλλοντος είναι πολιτική προτού γίνει ιστορική και προτού, κάποια στιγμή αργότερα, μπορέσει να επανεξεταστεί από επιστημονική ή ηθική άποψη.
 
Πώς θα συνοψίζατε σε τρεις φράσεις αυτό που χρειάζεται στην ουσία ο άνθρωπος;
 
Αυτό είναι και το θέμα του βιβλίου μου: «Τι χρειάζεται τελικά ο άνθρωπος», τα ζητήματα της προόδου και της τεχνολογίας. Έχω ταχθεί υπέρ της άποψης ότι πρέπει να καταπιάνεται κανείς μόνο με εκείνες τις εξελίξεις που προάγουν στ’ αλήθεια τη ζωή. Όλα τ’ άλλα είναι παρλαπίπες και αέρας κοπανιστός – και δεν αναφέρομαι μόνο στην τεχνολογία.