Kοινωνική οικονομία
Διορθωνοντας δυναμικα τα κακως κειμενα

Αντίληψη μιας κοινωνικής οικονομίας που να εστιάζει περισσότερο σε λύσεις, επιδίωξη συνεργασιών και καταγραφή αποτελεσμάτων σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Προτύπου Κοινωνικής Έκθεσης (Social Reporting Standard), αυτές είναι σύμφωνα με την Αφροδίτη Μπουϊκίδη οι προϋποθέσεις για ένα καινοτόμο νέο ξεκίνημα στις κοινωνικές υπηρεσίες − προϋποθέσεις που ισχύουν και στην Ελλάδα της κρίσης. Εδώ και δυο χρόνια εργάζεται στη χώρα εκπροσωπώντας την Ashoka, τη διεθνή οργάνωση υποστήριξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Συναντήσαμε την κ. Μπουϊκίδη στην Αθήνα και μιλήσαμε μαζί της. 

Κύρια Μπουϊκίδη, μετά από σχεδόν δυο χρόνια που είστε εδώ, σε ποιο σημείο πιστεύετε ότι βρίσκεται η Ελλάδα όσον αφορά την εκπλήρωση αυτών των τριών προϋποθέσεων;
 
Είμαστε ακόμα στην αρχή. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν πολλές  ανεπίσημες άτυπες πρωτοβουλίες πολιτών και δίκτυα δράσης –σε εθελοντική βάση πάντα, πρέπει να τονίσουμε–, υπάρχει άρα ένα κίνημα βάσης και αλληλοβοήθειας. Παράλληλα, οι κοινωνικές επιχειρήσεις συζητιούνται πολύ – μάλιστα και στον ιδιωτικό τομέα. Πολλές δράσεις έχουν ως αφετηρία τα συμπτώματα, κι έτσι η ανάλυση των προβλημάτων μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Παρ’ όλα αυτά, οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες είναι πολύ σημαντικές. Στην Ελλάδα έλειπε το άνοιγμα για σε τέτοιου είδους ευκαιρίες και προοπτικές. Το ερώτημα είναι πώς προσεγγίζει κανείς τον συνδυασμό  τη σύνθεση αυτών των τριών προϋποθέσεων και επομένως ένα νέο ξεκίνημα της κοινωνικής οικονομίας, αξιοποιώντας τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έχει αποκτήσει μέσα από την εμπειρία του.
 
Ποια χαρακτηριστικά έχει μια κοινωνική επιχειρηματική προσέγγιση την οποία η Ashoka υποστηρίζει και προωθεί;  
 
Η Ashoka είναι ένα είδος κεφαλαίου επιχειρηματικού κινδύνου στο χώρο της κοινωνικής οικονομίας. Στηρίζουμε μεμονωμένα άτομα, π.χ. με τη μορφή μιας βασικής χρηματοδότησης, αλλά και με την παροχή συμβουλών και τη δικτύωση με στόχο τη δημιουργία συνεργασιών. Από την παγκόσμια εμπειρία μας γνωρίζουμε ότι σε όλο τον κόσμο υπάρχουν άνθρωποι που δραστηριοποιούνται ως κοινωνικοί επιχειρηματίες αλλά και σκέπτονται ως τέτοιοι, ανεξαρτήτως των τοπικών δυσκολιών. Όπως και σε άλλες χώρες, έτσι και στην Ελλάδα ξεκινάμε από το να βρούμε αυτούς τους ανθρώπους που τους ονομάζουμε «καταλύτες αλλαγής» (changemakers). Το δεύτερο βήμα είναι να στηρίξουμε τους ίδιους και τα δίκτυα μέσα στα οποία ήδη δραστηριοποιούνται, εμπλουτίζοντας παράλληλα και εμείς τις γνώσεις μας για τις λύσεις βέλτιστης πρακτικής και τις νέες προσεγγίσεις, για παράδειγμα, στον αγροτικό τομέα, στην ανάπτυξη της αυτεπάρκειας στον τομέα της υγείας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας για την επόμενη γενιά, αλλά και για το πώς συγκροτούνται στην κάθε περίπτωση τα δίκτυα. Έτσι εντοπίζουμε τα σημεία στα οποία χρειάζεται ακόμα δουλειά. Παράλληλα αναζητούμε τους επονομαζόμενους Ashoka-Fellows, τους υποτρόφους της Ashoka. Αυτοί απαρτίζουν τον καινοτόμο πυρήνα μας και δραστηριοποιούνται πλέον σε περισσότερες από 80 χώρες, όπως στην Ισπανία εδώ και δέκα χρόνια περίπου. Αυτή τη στιγμή, επομένως, στην Ελλάδα βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις με ανθρώπους, οι οποίοι χάρη στη βαθιά γνώση τους σε διάφορους κοινωνικούς τομείς, μπορούν να μας προτείνουν υποψήφιους υποτρόφους.
 
Ποια προσόντα πρέπει να έχει ένας υποψήφιος υπότροφοfellowς; Πρέπει, ας πούμε, να έχει τελειώσει πανεπιστήμιο;
 
Όχι, αυτό δεν είναι προαπαιτούμενο. Πρέπει να σκέπτεται επιχειρηματικά, να επιλύει προβλήματα με τρόπο δημιουργικό και καινοτόμο, να μπορεί να πείσει τους άλλους για αυτό που κάνει και το εκάστοτε σχέδιο που αναπτύσσει. Πρέπει επίσης να είναι διατεθειμένος να κριθεί για το μακροπρόθεσμο μεσοπρόθεσμο αποτέλεσμα που θα έχει η δουλειά του στο κοινωνικό περιβάλλον. Και, βεβαίως, η ακεραιότητά του θα πρέπει να είναι αδιαμφισβήτητη.
 
Σε ποιους τομείς της Ελλάδας διακρίνετε πως υπάρχουν προοπτικές για μια βελτιστοποίηση;
 
Κυρίως στην υγεία, την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση, αλλά και στη δημιουργία θέσεων εργασίας μέσα σε ένα διαφορετικό οικονομικό πλαίσιο. Πέρα από τα μεγάλα αστικά κέντρα, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν οι μικρές τοπικές κοινωνίεςμονάδες της περιφέρειας. Σε αντίθεση με την ως τώρα εφαρμοζόμενη στρατηγική των τραπεζών ή των Αρχών να δώσουν ως κατευθυντήρια γραμμή την ανάπτυξη και την επένδυση στον τουρισμό και την αγροτική παραγωγήνα προωθούνται αναπτυξιακοί και επενδυτικοί τομείς όπως ο τουρισμός ή η αγροτική παραγωγή, εμείς πιστεύουμε  ότι θα πρέπει να εξαρτάται από τους πολίτες ή την εκάστοτε τοπική ομάδα κοινωνία το προς ποια κατεύθυνση θα στραφεί η ανάπτυξη. Μια άλλη σκέψη επικεντρώνεται σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που δικτυώνονται με καινοτόμους και χαμηλότερου κόστους τρόπους, όπως με την από κοινού, περιορισμένου χρόνου χρήση των πόρων, την κατανάλωσηco-consumption.  
 
Πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις νεοφυείς επιχειρήσεις και στην κοινωνική οικονομία;
 
Τα όρια είναι ρευστά. Θα μπορούσαμε εδώ να αναφέρουμε, ας πούμε, την xorafaki.gr, μια νεοφυή εταιρεία παροχής υπηρεσιών, μία από τους νικητές του διαγωνισμού της Ashoka με θέμα «Προορισμός: Αλλαγή. Νέες Λύσεις για την Ελλάδα», ο οποίος πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2014. Η συγκεκριμένη εταιρεία παρέχει σε μικροκαλλιεργητές συμβουλές που φτάνουν ως το μάρκετινγκ και την εξαγωγή των προϊόντων τους. Σε άλλες χώρες υπάρχουν οργανώσεις, όπως η Fair Trade στις ΗΠΑ, που ξεκίνησε ως μη κυβερνητική οργάνωση και επηρέασε σε τέτοιο βαθμό τους καταναλωτές και τις προσδοκίες που έχουν για τα προϊόντα, ώστε άλλαξε μακροπρόθεσμα την αγορά. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν χρειάζεται να στραφεί κανείς και προς την αποδοτικότητα μιας κοινωνικής επιχείρησης. Την αγορά μπορείς να την αλλάξεις και ως νεοφυής επιχείρηση, για παράδειγμα, με τη χρήση νέων τεχνολογιών.
Θέλω να πω ότι ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να είναι αναγκαίο και σκόπιμο να υπάρξει συντονισμός ή ακόμη και συνεργασία ανάμεσα στο χώρο των νεοφυών επιχειρήσεων και στις πρωτοβουλίες της κοινωνικής οικονομίας. Συχνά η καινοτομία προκύπτει σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Τότε αναγκάζονται και οι μεγάλες επιχειρήσεις να αλλάξουν το προφίλ τους και τα όσα προσφέρουν. Αυτό συνέβη, π.χ., στην περίπτωση των μικροπιστώσεων, μια ιδέα την οποία πρωτοεφάρμοσε ο Μοχάμεντ Γιουνούς, ή τις μικροασφαλίσεις.
 
Η εν μέρει κατάρρευση του δημόσιου συστήματος υγείας στην Ελλάδα έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, οι άνθρωποι σε πολλές περιπτώσεις να μη λαμβάνουν επαρκή φροντίδα. Ποια θα ήταν μια εναλλακτική προσέγγιση σε αυτό τον κλάδο;
 
Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τον Γερμανό υπότροφοfellow της Ashoka Φρανκ Χόφμαν. Ως γυναικολόγος έχει αναπτύξει μια στο μεταξύ τυποποιημένη μέθοδο εξέτασης, στην οποία εκπαιδεύει τυφλές γυναίκες ως «απτικές ιατρικές εξετάστριες» για καρκίνο του στήθους. Κι αυτό γιατί ύστερα από πολύχρονες έρευνες αποδείχτηκε ότι με αυτή την εναλλακτική ως προς τα ιατρικά μηχανήματα μέθοδο, το ποσοστό έγκαιρης διάγνωσης είναι κατά 10% υψηλότερο. Έτσι δημιουργήθηκε ένα νέο προφίλ του επαγγέλματος που συμπληρώνει τον τομέα της συμβατικής διάγνωσης.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση BRACE, με έδρα την Αθήνα, που προσφέρει προγράμματα στήριξης προσωπικού των χώρων της υγείας και της εκπαίδευσης με σκοπό την πρόληψη του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout).
Αυτά τα μοντέλα σηματοδοτούν μια παγκόσμια τάση αποκέντρωσης των διαγνωστικών και θεραπευτικών υπηρεσιών πέρα από τα νοσοκομεία και την ιατρική παρέμβαση. Η ζήτηση για πρόσβαση σε υπηρεσίες που θα παρέχονται μέσω εκπαιδευμένου προσωπικού σε μικρές κοινωνικές ομάδες θα αυξηθεί. Σε αυτές τις μονάδες θα μπορούσε, για παράδειγμα, να μετριέται η αρτηριακή πίεση, να ελέγχεται ο διαβήτης ή να αποφασίζεται, στην περίπτωση παιδικών ασθενειών, αν πρέπει να πάει κανείς στο γιατρό ή όχι. Θα μπορούσε να παρέχει κανείς σε ανθρώπους επαρκή εκπαίδευση και να τους δικτυώσει με επαγγελματίες γιατρούς μέσω της τηλεϊατρικής, για να δημιουργήσει δίκτυα βασικών υπηρεσιών υγείας που θα καλύπτουν τις τοπικές ανάγκες μιας περιοχής. Γιατί δεν μπορεί να εγκατασταθεί  και στην Ελλάδα ένα κέντρο τηλεϊατρικής;

Για να επιτύχουν τέτοια μοντέλα, πρέπει να υπάρχουν διάφορα «εργαλεία», μεταξύ των οποίων να μπορεί να διαλέξει ένας επιχειρηματίας. Μπορεί, ας πούμε, να ξεκινήσεις ως μη κυβερνητική οργάνωση και στην πορεία να αναπτύξεις ένα μοντέλο εσόδων και να φτάσεις να γίνεις επιχείρηση. Το πιο σημαντικό είναι να ορίζεις στόχους και να επιλέγεις μεθόδους, συμπεριλαμβανομένων των νέων μορφών επένδυσης. Σε όλα αυτά τα στάδια εμείς στην Ashoka βλέπουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχει υστέρηση, κυρίως σε ό,τι αφορά την ευελιξία.
 
Ποιος είναι ο στόχος της Ashoka για την Ελλάδα του 2015;
 
Πολύ απλά, να βρούμε τουλάχιστον έναν πρώτο υπότροφοfellow και να τον/την ανακοινώσουμε ως το τέλος του έτους. Πέραν αυτού, στόχος είναι να συνεχίσουμε να δουλεύουμε προς την κατεύθυνση της δημιουργίας συνεργασιών αλλά και να παρακολουθήσουμε την πρόοδο ορισμένων καινοτόμων πιλοτικών εγχειρημάτων από κοινού με τους τοπικούς παράγοντες.