ΦΑΝΖΙΝ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
ΜΙΑ DIY ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΜΕ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ακόμη και στην εποχή του Διαδικτύου, η κουλτούρα των έντυπων φανζίν παραμένει ζωντανή όσο ποτέ στη Γερμανία. Οι δημιουργοί εκδόσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον και προέρχονται από το χώρο της τέχνης, του ελεύθερου σχεδίου και των κόμικς συχνά ακολουθούν μάλλον ασυνήθιστους τρόπους.

Φανζίν υπάρχουν από το 1930, όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το αμερικανικό περιοδικό επιστημονικής φαντασίας The Comet. Όπως μαρτυρεί το όνομά τους, πρόκειται για εκδόσεις που δημιουργούνται από τους φανατικούς οπαδούς, τους fans ενός είδους και απευθύνονται σε αυτούς. Στη Δυτική Γερμανία, την αρχή έκανε το 1955 το φανζίν Andromeda, το οποίο επίσης ανήκε στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας – όπως άλλωστε τα περισσότερα από τα πρώιμα φανζίν, η θεματολογία των οποίων αναφερόταν αποκλειστικά στους χώρους της επιστημονικής φαντασίας, του fantasy, του τρόμου και των κόμικς.

ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΣΤΗ ΝΕΑΝΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Αυτό αλλάζει στη δεκαετία του 1960, όταν με την άνοδο της δημοτικότητας της ροκ, τα μουσικά φανζίν ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια και στη Δυτική Γερμανία και εδραιώνουν τη θέση τους στη νεανική κουλτούρα. Με την εμφάνιση του πανκ στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και την DIY (αρχικά του Do It Yourself, ή Κάν’ το Μόνος Σου) κουλτούρα του, τα φανζίν ως είδος εντύπου γνώρισαν ευρεία διάδοση.

Το πρώτο γερμανικό πανκ φανζίν ήταν το The Ostrich, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1977 σε πενήντα αντίτυπα. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, μόνο στη Δυτική Γερμανία υπήρχαν περισσότερα από τριακόσια πανκ φανζίν. Στα χρόνια που ακολούθησαν, εκδίδονταν όλο και περισσότερα φανζίν που επικεντρώνονταν σε μουσικά είδη όπως το χέβι-μέταλ, το γκόθικ, το νιου γουέιβ, όπως και σε άλλα πεδία ενδιαφέροντος της νεανικής κουλτούρας, όπως για παράδειγμα το ποδόσφαιρο.

Στην Ανατολική Γερμανία η έκδοση φανζίν ήταν σαφώς πιο δύσκολη, όπως τονίζει ο Christian Schmidt του Αρχείου Νεανικής Κουλτούρας [Archiv der Jugendkulturen] στο Βερολίνο. Ένας λόγος ήταν πως για την αναπαραγωγή ενός εντύπου απαιτούνταν κατά κανόνα ειδική άδεια. Επίσης, δεν υπήρχαν «φωτοτυπάδικα», πράγμα που σημαίνει ότι έπρεπε κανείς να χρησιμοποιήσει τον πολύ πιο περιορισμένων δυνατοτήτων πολύγραφο.

ΠΑΡΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΕΝΤΥΠΑ ΦΑΝΖΙΝ

Από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, η αγορά των γερμανικών φανζίν γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη διαφοροποίηση. Κάποια εποχή κυκλοφορούσαν, π.χ., αμέτρητα φανζίν για ποδόσφαιρο ή για παιχνίδια ρόλων. Βεβαίως, τα τελευταία χρόνια πολλά έντυπα φανζίν ανέστειλαν τη λειτουργία τους, προφανώς επειδή είναι πλέον πολύ εύκολο να δημοσιεύει κανείς περιεχόμενο στο Διαδίκτυο. Εξ ου και εδραιώθηκαν τα e-zines ως μορφή έκδοσης – πολλά από αυτά είναι μετεξέλιξη αρχικά έντυπων φανζίν σε ψηφιακή πλέον μορφή. Σε γενικές γραμμές, η δικτύωση της γερμανικής σκηνής των φανζίν είναι καλύτερη απ’ ό,τι στο παρελθόν. Από το 2011 οι εκπρόσωποί της συναντιούνται μια φορά το χρόνο στο Zinefest Berlin (γιορτή των φανζίν στο Βερολίνο) για να ενημερωθούν για τις νεότερες εξελίξεις στο χώρο.

Παράλληλα, από τη δεκαετία του 2000 και μετά, εμφανίστηκαν έντυπες εκδόσεις νέες και ενδιαφέρουσες, από άποψη τόσο περιεχομένου όσο και αισθητικής. Πολλές από αυτές συνδυάζουν κόμικς, εικονογράφηση και γραφιστική, όπως για παράδειγμα τα φανζίν που εκδίδει το βερολινέζικο τυπογραφείο-ατελιέ Re:Surgo! της Σουηδέζας Anna Hellsgård και του Γάλλου Christian Gfeller. Με την τεχνική της μεταξοτυπίας, η συγκεκριμένη εταιρεία εκδίδει μικρά φανζίν διαφόρων καλλιτεχνών. Μία φορά το χρόνο κυκλοφορεί το φανζίν Spring, που ιδρύθηκε το 2004 στο Αμβούργο με στόχο να ενισχύσει τη θέση των γυναικών στη σκηνή των κόμικς. Μέχρι και σήμερα στο Spring δημοσιεύουν τα σχέδιά τους αποκλειστικά γυναίκες. Το Spring έχει τιράζ 1.000 αντιτύπων και, σύμφωνα με την συν-εκδότρια Larissa Bertonasco, οι δημιουργοί του δεν έχουν κατά νου ένα συγκεκριμένο κοινό: «Θέλουμε να φτιάχνουμε κάθε φορά ένα ωραίο έντυπο και να είμαστε ελεύθερες και ανεξάρτητες στις αποφάσεις μας».

Από το 2015 το Spring συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Αμβούργου Mairisch, ο οποίος φροντίζει κυρίως τις δημόσιες σχέσεις, την προβολή και τις πωλήσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το τρέχον τεύχος, με τίτλο Privée, να ξεπουλήσει σχεδόν λίγες εβδομάδες μετά την κυκλοφορία του. Το περιοδικό δεν αποφέρει κέρδη ούτε στις εκδότριες ούτε στις συνεργάτιδές του. Τα έσοδα της κάθε έκδοσης φτάνουν ίσα ίσα για να χρηματοδοτηθεί το επόμενο τεύχος. Το βήμα προς έναν πιο επαγγελματικό χαρακτήρα της έκδοσης μέσω της συνεργασίας με τον Mairisch έγινε κάποια στιγμή απαραίτητο, εξηγεί η Larissa Bertonasco. Για να συνεχίσει να εκδίδεται ένα μη εμπορικό έντυπο σαν το Spring πρέπει να μπορεί κανείς να συγκεντρωθεί αποκλειστικά στο περιεχόμενο, συμπληρώνει η ίδια.

ΜΙΚΡΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ από ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΠΩΛΗΤΗ

Έναν πρωτότυπο δρόμο έχει επιλέξει ο γκαλερίστας Lars Kaiser με τους αυτόματες πωλητές τέχνης, τους οποίους εγκαινίασε το 2000. Από αυτά τα ανακαινισμένα μηχανήματα τσιγάρων ή προφυλακτικών, μπορεί κανείς να αποκτήσει με λίγα ευρώ αυθεντικά έργα τέχνης: σχέδια, έργα γραφιστικής, αλλά και κείμενα ή αστεία χειροποίητα ζωάκια από ύφασμα. Η ιδέα αυτή του γεννήθηκε, όπως λέει ο Kaiser, επειδή «όλο και περισσότεροι επισκέπτες της γκαλερί ζητούσαν μικρότερα έργα τέχνης».

Ενώ στην αρχή ο Lars Kaiser στρατολογούσε για τους αυτόματους πωλητές του καλλιτέχνες που γνώριζε από το περιβάλλον του και την γκαλερί του, πλέον κάθε επαγγελματίας καλλιτέχνης μπορεί να συμμετάσχει με έργα του. Χάρη στα βιογραφικά καλλιτεχνών (μαζί με τηλέφωνα επικοινωνίας και διευθύνσεις) τα οποία συνοδεύουν κάθε έργο, πολλοί αγοραστές επικοινωνούν κάποια στιγμή με τους καλλιτέχνες. Ορισμένοι θέλουν απλώς να δώσουν ένα feedback, άλλοι ενδιαφέρονται να αγοράσουν κι άλλα –μεγαλύτερα συνήθως– έργα. Επίσης, λέει ο Lars Kaiser, «οι αυτόματοι πωλητές έχουν απήχηση ειδικά σε νέους ανθρώπους». Έτσι οι αυτόματοι πωλητές φέρνουν την τέχνη κοντά σε εκείνους τους ανθρώπους που δεν είναι οι τυπικοί αγοραστές έργων τέχνης – πράγμα που είναι ένα πολύ θετικό, έμμεσο αποτέλεσμα.