Poka-Yio
Η Μπιενάλε δεν είναι βιτρίνα, είναι εργαστήριο

Poka Yio
Poka Yio | © Freddie F

ΟΜΟΝΟΙΑ είναι ο τίτλος της Μπιενάλε της Αθήνας 2015-2017, η οποία διοργανώνεται με την υποστήριξη του Goethe-Institut Athen. Ο Poka-Yio, εικαστικός καλλιτέχνης και συνιδρυτής της Μπιενάλε της Αθήνας, μας μίλησε για τη δύναμη επιρροής της δεκάχρονης Μπιενάλε και την «εφηβική ηλικία» της σκηνής σύγχρονης τέχνης. 

Poka-Yio, λέτε πως η σύγχρονη ελληνική τέχνη ενηλικιώθηκε τα τελευταία δέκα χρόνια. Τι ακριβώς εννοείτε;
 
Ακριβώς. Όταν ξεκινήσαμε με την πρώτη Μπιενάλε, η σύγχρονη τέχνη δεν αποτελούσε επουδενί σημείο αναφοράς. Στην Αθήνα υπήρχαν ελάχιστες δυνατότητες για να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας σε ένα διεθνές κοινό. Αυτό άλλαξε την τελευταία δεκαετία χάρη στον μεγάλο αριθμό νέων ανεξάρτητων πρωτοβουλιών και την αθρόα έλευση στην Αθήνα πολλών ξένων καλλιτεχνών και επιμελητών.
 
Και τώρα;
 
Τώρα η Αθήνα είναι μια νεαρή μητρόπολη που σφύζει από ζωή. Ένας τόπος διαρκούς και διεθνούς καλλιτεχνικής ώσμωσης. Ένα «hotspot» όχι μόνο για τις εικαστικές τέχνες, αλλά γενικά για τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή, συμπεριλαμβανομένης της μουσικής και του θεάτρου.
 
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έρχονται εδώ νέοι καλλιτέχνες απ’ όλη την Ευρώπη;
 
Ναι. Πέραν αυτού, βέβαια, η Αθήνα προσφέρει χαμηλά ενοίκια και ένα σχετικά χαμηλό κόστος ζωής. Και το ζήτημα της αυτοσυντήρησης είναι πάντοτε κομβικής σημασίας για τους καλλιτέχνες.
 
Πιστεύετε ότι η «ενέργεια» αυτή θα εξακολουθήσει να υπάρχει; Τι θα είναι η Αθήνα σε δέκα χρόνια;
 
Θα είναι η διαμορφωμένη, πλέον, καλλιτεχνική μητρόπολη της Νότιας Ευρώπης.
 
Και θα είναι καλό αυτό; Δεν θα χαθεί τότε αυτό το πνεύμα του αουτσάιντερ που χαρακτηρίζει αυτή τη στιγμή την καλλιτεχνική σκηνή;
 

Ας πούμε ότι θέλω να βλέπω αυτή την εξέλιξη ως κάτι το θετικό. Αν υπάρξουν και αρνητικές πλευρές, τότε αυτές θα οφείλονται στις δικές μας ανεπάρκειες όσον αφορά την αντιμετώπιση της σημερινής άνθησης. Πρέπει φυσικά να αρχίσουμε να χτίζουμε με μακροπρόθεσμους στόχους τις δομές του κλάδου μας και να ιδρύσουμε δικούς μας, ελληνικούς θεσμούς.
 
Η σύγχρονη ελληνική τέχνη μοιάζει να είναι λιγότερο αυτοαναφορική σε σχέση με τη σύγχρονη τέχνη σε άλλες χώρες. Έχει πάντα μια πολιτική συνιστώσα που αναφέρεται σε κοινωνικά ζητήματα. Συμφωνείτε;
 
Αυτό είναι αποτέλεσμα της κρίσης. Οι καλλιτέχνες διέκριναν εδώ μια ευκαιρία να ασχοληθούν με ερωτήματα όπως το «γιατί τώρα;», «γιατί εγώ;», «γιατί σε αυτές τις συνθήκες;». Εξού και πολλά εγχειρήματα έχουν μια πολιτική ή κοινωνική διάσταση, υλοποιούνται προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος. Το βρίσκω εντελώς φυσικό: Η τέχνη λειτουργεί πάντοτε με βάση τα κοινωνικά συμφραζόμενα. Και η τέχνη στην Ελλάδα είναι πάντοτε ─άμεσα ή έμμεσα─ προϊόν των εκάστοτε δύσκολων κοινωνικών συνθηκών.
 
Ο τίτλος της τωρινής Μπιενάλε είναι «Ομόνοια»...
 
Παρατηρήσαμε, ότι μία από τις συνέπειες της κρίσης ήταν πως δημιουργήθηκε ξαφνικά ένα ρήγμα στην κοινωνία. Ένας πολιτικός διχασμός. Ένα ηθικό, ιδεολογικό χάσμα. Οι άνθρωποι μετατράπηκαν σε φανατικούς οπαδούς, όλα περιστρέφονται γύρω από το ερώτημα «Δεξιά ή Αριστερά», δέχεται κανείς διαρκώς επιθέσεις για τα πολιτικά πιστεύω του. Όπως στον εμφύλιο. Όλα αυτά μας φάνηκε πως προδίδουν μια αμείλικτη, αντιδραστική στάση που δεν οδηγεί πουθενά. Γιατί, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα πολιτικά αδιέξοδα, πρέπει να βρούμε από κοινού μια λύση, απαιτείται λοιπόν «ομόνοια». Γι’ αυτό ενώσαμε καλλιτέχνες και κολεκτίβες, για να προκύψει ένα κοινό πνεύμα.
 
Ποιοι καλλιτέχνες φιλοξενούνται στη φετινή Μπιενάλε;
 

Προσκαλέσαμε εξαρχής πολλές ομάδες καλλιτεχνών, γιατί θέλαμε να προωθήσουμε αυτό το ομαδικό πνεύμα, το πνεύμα κοινότητας. Μου είναι δύσκολο να ξεχωρίσω και να αναφέρω συγκεκριμένα ονόματα. Κοιτάξτε καλύτερα στην ιστοσελίδα μας.
 
Είστε ένας από τους πιο επιτυχημένους εικαστικούς καλλιτέχνες της Ελλάδας. Πώς επηρέασαν αυτά τα δέκα χρόνια της Μπιενάλε τη δική σας δουλειά;
 
Με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Ενίσχυσαν την πίστη μου στον καταλυτικό ρόλο της τέχνης όσον αφορά τις κοινωνικές εξελίξεις. Ύστερα, είχα την ευκαιρία να δω πώς ένα αφηρημένο σχέδιο πάνω σε μια κόλλα χαρτί μεταμορφώνεται σε μια ιδέα με τεράστια απήχηση. Κι αυτό σε ένα επίπεδο που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να κατακτήσει ένας μεμονωμένος καλλιτέχνης. Το να βλέπεις πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τέχνη ώστε να τεθούν κοινωνικά ζητήματα και να εμπνεύσει τον ενθουσιασμό και την ενεργή δράση σού δίνει πολύ ισχυρά κίνητρα στη δουλειά σου.
 
Η Μπιενάλε επιβίωσε παρά την κρίση, μάλιστα αναπτύχθηκε ως θεσμός κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δεχτήκατε κριτική για αυτό;
 
Φυσικά. Και κατανοώ τις ρίζες αυτής της κριτικής. Η Μπιενάλε ήταν ανέκαθεν ένα τεράστιο εγχείρημα. Έπρεπε πάντοτε να επενδυθούν σε αυτήν τεράστιες ποσότητες πόρων, πλήθος ανθρώπων, πολλές ώρες εργασίας και πολλά χρήματα. Κι αυτό μοιάζει άτοπο εν καιρώ κρίσης.
 
Την τελευταία δεκαετία άλλαξε και η παγκόσμια αγορά σύγχρονης τέχνης. Κέρδισε έδαφος, π.χ., η περφόρμανς. Η Μπιενάλε αναγκάστηκε να προσαρμοστεί σε αυτές τις αλλαγές;
 
Προσαρμοστήκαμε σε μεγάλο βαθμό. Στην αρχή ήμασταν ένα φεστιβάλ για τις μάζες. Ένα μεγάλο γεγονός για ένα ευρύ κοινό, με μεγάλα ονόματα.
 
Και σήμερα;
 
Δεν αντιμετωπίζουμε πλέον το θεσμό ως βιτρίνα, αλλά ως εργαστήριο σύγχρονης τέχνης. Σκοπός μας είναι να αμφισβητήσουμε, όχι να εκθέσουμε. Και αυτό που δίνει στη διοργάνωση την αξία της είναι οι άνθρωποι που συμμετέχουν στις διαδικασίες αυτής της σειράς πειραμάτων.
 
Αυτή δεν είναι μια χαρακτηριστικά ελληνική προσέγγιση; Το να απομακρύνεται κανείς από μια ιδέα, παρότι αυτή έχει εδραιωθεί, και να δοκιμάζει κάτι καινούργιο, μια άλλη μορφή, μια νέα φιλοσοφία;
 
Όχι, γιατί πρόκειται για ένα πρόβλημα με το οποίο θα έρθουν αντιμέτωπα τα μουσεία σε όλο τον κόσμο: ως τώρα είχαμε συνηθίσει να είμαστε «πάροχοι υπηρεσιών» για ένα βουβό κοινό, ένα κοινό χωρίς κριτική στάση. Αυτό που κάνουμε εμείς τώρα με την Μπιενάλε ανταποκρίνεται πολύ περισσότερο στις επιταγές των καιρών. Οι άνθρωποι θέλουν να αντιδράσουν, να επικοινωνήσουν, να μπορούν να έχουν μια σχέση με την τέχνη. Θέλουν να έχουν οι ίδιοι λόγο στο τι είναι τέχνη. Και οι επιμελητές οφείλουν να δημιουργήσουν τους χώρους όπου θα συμβούν αυτά.