ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΚΟΜΙΚΣ
«ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΝΑ ΠΕΙΡΑΞΕΙΣ ΤΟ ΣΚΙΤΣΟ»

Σε κανένα άλλο λογοτεχνικό είδος, το κείμενο και η εικόνα δεν είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένα όσο στο κόμικς. Τους λόγους για τους οποίους αυτό δημιουργεί μια ιδιαίτερη πρόκληση για τους μεταφραστές και ποιες ελευθερίες έχουν μάς αποκαλύπτει ο μεταφραστής των κόμικς Ulrich Pröfrock στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Κύριε Pröfrock, πώς καταλήξατε στη μετάφραση κόμικς;

Τις πρώτες μεταφράσεις τις έκανα στις αρχές της δεκαετίας του 1990 επειδή τις χρειαζόμουν για ένα μικρό εκδοτικό εγχείρημα που ετοίμαζα. Ύστερα, φίλοι και συνάδελφοι μού ζητούσαν όλο και πιο συχνά να τους βοηθήσω με μικρές μεταφράσεις. Έτσι, τα πράγματα πήραν το δρόμο τους.

Τι σας δίνει τη μεγαλύτερη χαρά όταν μεταφράζετε;

Κατά την άποψή μου, το πιο συναρπαστικό είναι ότι καλείσαι κάθε φορά να αντεπεξέλθεις σε ένα διαφορετικό αφηγηματικό στυλ και γλωσσικό ύφος. Οι μεταφραστές μυθιστορημάτων συχνά ασχολούνται επί μακρόν με έναν συγκεκριμένο συγγραφέα, σε ακραίες περιπτώσεις για χρόνια ολόκληρα. Στα κόμικς, η έκταση των κειμένων είναι αισθητά μικρότερη. Μέσα σε 24 μήνες, μεταφράζω γύρω στους 50 τίτλους διαφορετικών ειδών: από παιδικά βιβλία και περιπέτειες μέχρι fantasy, επιστημονική φαντασία και διασκευές λογοτεχνικών κειμένων, αλλά και βιογραφίες και ιστορίες-ντοκουμέντα.

Ποια στοιχεία διακρίνουν έναν καλό μεταφραστή των κόμικς;

Πρέπει να κατέχει την καθομιλουμένη σε επίπεδο πολύ ανώτερο του μέσου όρου. Πρέπει επίσης να γνωρίζει καλά την τρέχουσα ποπ κουλτούρα και τα συμφραζόμενα του χώρου των κόμικς. Στα κατά κύριο λόγο διαλογικά κείμενα, πρέπει συχνά να απομακρυνθεί αρκετά από το πρωτότυπο. Γιατί το ζητούμενο είναι ο αναγνώστης να σκεφτεί: Ναι, αυτό ακούγεται σωστό! Στα γερμανικά, ωστόσο, αυτό ήδη σημαίνει μεγάλο βάσανο για το μεταφραστή, καθώς η ίδια η γερμανική γλώσσα παρουσιάζει μεγάλες διαφορές ανάμεσα στο βορρά και στο νότο.

ΚΑΠΟΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΧΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ποια πράγματα είναι δύσκολο να μεταφερθούν από τη μια γλώσσα στην άλλη;

Πολλές αναφορές στην καθημερινή κουλτούρα της χώρας από την οποία προέρχεται το πρωτότυπο χάνονται αναγκαστικά. Αν, για παράδειγμα, κάποιοι τουρίστες σε ένα παραθαλάσσιο θέρετρο της Γαλλίας νομίζουν ότι αναγνωρίζουν δύο γνωστούς τραγουδιστές, τελικά όμως τους μπερδεύουν, αυτό φέρνει στο νου του αναγνώστη κάτι που είναι αδύνατο να αποδοθεί στη μετάφραση. Θα ήταν χαζό να βάλεις τους τουρίστες να μπερδεύουν δύο Γερμανούς τραγουδιστές στη θέση των Γάλλων, π.χ. τον Wolfgang Petry με τον Wolfgang Niedecken – ως προς το περιεχόμενο όμως, αυτό θα ήταν το πιο κοντινό στο πρωτότυπο. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να βρεθεί μια εντελώς διαφορετική λύση. Επίσης, στα γερμανικά δεν υπάρχουν αντιστοιχίες για τα γαλλικά της Δυτικής Αφρικής, των αλλοτινών αποικιών δηλαδή. Η εξαιρετικά δημιουργική μεταχείριση των γαλλικών που επιβλήθηκαν στην ουσία στους ανθρώπους που ζούσαν στις αποικίες, αλλά και η εξαιρετικά γλαφυρή και περιγραφική αυτή γλώσσα δεν μεταφέρονται ικανοποιητικά στα γερμανικά. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι οι ήρωες δεν ξέρουν να μιλήσουν σωστά γαλλικά, γιατί τότε οι αναγνώστες θα τους θεωρήσουν γλωσσικά ανεπαρκείς.

Και πώς επιλύετε εσείς ένα τέτοιο πρόβλημα;

Συνήθως η καλύτερη λύση είναι να εστιάσεις στις πληροφορίες που μεταφέρονται μέσω του σκίτσου, προκειμένου να δημιουργήσεις παρόμοιους συνειρμούς. Γι’ αυτό και ο μεταφραστής των κόμικς πρέπει να είναι και ένας εξασκημένος αναγνώστης των κόμικς. Ο κανόνας είναι να έχεις διαρκώς κατά νου το σύνολο των εικόνων που εμφανίζονται σε ένα δισέλιδο, γιατί αυτό καθορίζει την αφηγηματική ροή και το ρυθμό.

Ποιο ρόλο παίζουν το layout και η σελιδοποίηση στη μετάφραση;

Ο μεταφραστής των κόμικς πρέπει αυτονοήτως να λαμβάνει υπόψη του τον διαθέσιμο χώρο. Καμιά φορά, το πρόβλημα της έκτασης του κειμένου λύνεται μικραίνοντας τα στοιχεία. Κατά κανόνα, απαγορεύεται να πειράξεις το σκίτσο – εξαίρεση μπορεί να γίνει μόνο αν έχεις πολύ καλούς λόγους. Αν το κείμενο δεν χωράει με κανένα τρόπο, τότε πρέπει να αποφασιστεί ποιες πληροφορίες μπορούν να απαλειφθούν. Φυσικά δεν πρέπει να μείνει κάτι απέξω το οποίο να είναι σημαντικό για τη συνέχεια της ιστορίας.

ΜΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΩΝ προς ΤΟ ΖΗΝ

Μπορεί ένα κείμενο να «μικρύνει» μέσω της μετάφρασης;

Πολύ σπάνια συμβαίνει η μετάφραση να βγει αισθητά «μικρότερη» από το πρωτότυπο. Τότε καλείσαι να βρεις φράσεις για να μεγαλώσεις το κείμενο, προσέχοντας να ταιριάζουν στο ρυθμό και ταυτόχρονα να καλύπτουν με ικανοποιητικό τρόπο τα λευκά κενά. Η διάταξη και η βαρύτητα των βινιετών είναι ουσιώδες κομμάτι της σχεδιαστικής συνολικής εικόνας και πρέπει, ει δυνατόν, να διατηρηθεί. Μια και η τελική απόφαση για το αν το lettering θα είναι μέσω υπολογιστή ή με το χέρι, αλλά και για το μέγεθος των στοιχείων και τη γραμματοσειρά ανήκει στους επιμελητές του εκδοτικού οίκου, το κείμενο, αφού τελειώσει, πρέπει συνήθως να δουλευτεί ξανά πολλές φορές και να προσαρμοστεί στις ανάγκες της έκδοσης.

Μπορείτε να ζήσετε από τη μετάφραση;

Όχι! Λόγω των πενιχρών αμοιβών στο χώρο της λογοτεχνικής μετάφρασης, θα μπορούσα να βιοπορίζομαι από το επάγγελμα αυτό μόνο αν έκανα πολύ μεγάλες «εκπτώσεις». Αυτό θα γινόταν δηλαδή μόνο αν επιδιδόμουν σε μια ασταμάτητη «παραγωγή» μεταφράσεων, χωρίς να επιμελούμαι τα κείμενά μου. Για να έχουν τα κείμενα ποιότητα, όμως, χρειάζομαι περισσότερο χρόνο και για αυτόν το χρόνο δεν με πληρώνουν.

Τι θα ευχόσασταν για τους μεταφραστές στη Γερμανία;

Αμοιβές ανάλογες του κόπου τους, αλλά και να χαίρουν εκτίμησης, μια και είναι εκείνοι που καθιστούν προσβάσιμη στο αναγνωστικό κοινό της χώρας την παγκόσμια λογοτεχνία σε όλες τις μορφές της. Πολλοί συνάδελφοι που είναι αρκετά «κουτοί» ή τουλάχιστον αρκετά παθιασμένοι ώστε να αφιερωθούν σε αυτό το επάγγελμα κινδυνεύουν στη Γερμανία να καταλήξουν πολύ φτωχοί στα γεράματά τους. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια.