Συλλογή, συντήρηση, έρευνα, εκπαίδευση – αυτές ήταν ως τώρα οι παραδοσιακές αποστολές ενός μουσείου. Σήμερα, ο πολιτιστικός αυτός θεσμός έρχεται αντιμέτωπος με νέες προκλήσεις. Τα μουσεία καλούνται να προσαρμοστούν στην ψηφιακή εποχή, συγκεκριμένα στις δημογραφικές αλλαγές και τον διαφορετικό τρόπο θέασης. Στο πλαίσιο αυτό, κρίσιμο ρόλο παίζει η ορατότητα ενός μουσείου μέσα στον καταιγισμό πληροφοριών. Όπως και το ερώτημα του εάν η εντύπωση που αφήνει στο Διαδίκτυο έχει διάρκεια.
Στις μέρες μας παρουσιάζεται ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη να μπορεί κανείς να έρχεται σε επαφή με το αγαπημένο του μουσείο και μέσω Διαδικτύου. Η επιτυχημένη επικοινωνία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ωστόσο, προϋποθέτει μια έξυπνη ψηφιακή στρατηγική. Τις ευκαιρίες απεριόριστης πρόσβασης για όλους εντός του ψηφιακού χώρου υποδεικνύει το Μουσείο Städel της Φρανκφούρτης. Η Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen [Συλλογή Τέχνης της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας] στο Ντύσελντορφ, που επικεντρώνεται στη μοντέρνα τέχνη, επιδιώκει να προσφέρει στον επισκέπτη μια εξατομικευμένη πρόσβαση στα έργα τέχνης, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας. Διστακτικά ακόμη, αλλά όλο και συχνότερα, δημιουργούνται στα μουσεία θέσεις με αποκλειστικό αντικείμενο εργασίας την ψηφιακή παρουσία του εκάστοτε ιδρύματος.
ΑΠΟΣΤΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΗΠΤΕΣ
Σε ποιο μέσο να εμπλακεί κανείς; Το ερώτημα δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, μια και κάθε πλατφόρμα έχει τους δικούς της κανόνες. Όπως δεν υπάρχει συνταγή και για μια επιτυχή πρόσβαση στις ομάδες-στόχο του εκάστοτε μουσείου.
Selfie στο Μουσείο Städel της Φρανκφούρτης.
| Φωτ.: Städel Museum, Frankfurt am Main
Αν ρίξουμε μια ματιά στη δραστηριότητα των μουσείων στο Facebook, θα διαπιστώσουμε ότι, εκτός από τις αναγγελίες εκδηλώσεων, δημοφιλείς είναι και οι αναρτήσεις που προσκαλούν τους χρήστες του Facebook σε αλληλεπίδραση όταν αναφέρονται σε κάποιο επίκαιρο θέμα. Κάποια μουσεία πειραματίζονται με τη λειτουργία των live video. Το Facebook λειτουργεί σαν το στήσιμο των εμπορευμάτων στις βιτρίνες ενός πεζόδρομου. Τη μεγαλύτερη ανταπόκριση βρίσκουν κυρίως οι μεγάλες «φίρμες». Στην πρώτη θέση ανάμεσα στα γερμανικά μουσεία βρίσκεται με πάνω από 500.000 likes το Μουσείο της Mercedes-Benz στη Στουτγκάρδη. Όμως υπάρχουν και μουσεία τέχνης με πολλές και εναλλασσόμενες εκθέσεις που «κάνουν νούμερα» στην κοινότητα του Facebook. Έτσι, για παράδειγμα η Schirn Kunsthalle στη Φρανκφούρτη έχει σχεδόν 90.000 likes, ενώ η Bundeskunsthalle στη Βόννη 75.000.
Στο δίκτυο micro-blogging Twitter, ανταμείβονται οι προσπάθειες των μουσείων που προσφέρουν αυξημένη αλληλεπίδραση. Εάν ξέρουν να διαχειριστούν την επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο, μπορούν να παρουσιάσουν περιεχόμενο σε ένα ευρύ κοινό και να έρθουν σε διάλογο με αυτό, κυρίως σε διεθνούς εμβέλειας δράσεις, όπως το
#MuseumWeek ή το
#askacurator.
«ΜΟΙΡΑΣΜΑ» ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
Πάντως, εκείνο που συνιστάται από κάθε άποψη είναι η διασύνδεση της online με την πραγματική ζωή. Χάρη σε αυτήν τα μουσεία μπορούν να αποκτήσουν πιστούς οπαδούς, που θα λειτουργήσουν σαν «πρέσβεις» του μουσείου τόσο στο Διαδίκτυο όσο και στον μη ψηφιακό κόσμο. Αυτό έχει αποδειχθεί, π.χ., στα πολυάριθμα Tweetups, τις προσωπικές συναντήσεις χρηστών του Twitter. Το Μουσείο Städel διοργάνωσε μια βραδιά «Social Media» με αφορμή τα 200 χρόνια από την ίδρυσή του και κατάφερε να προσελκύσει 120 άτομα που συμμετείχαν με φυσική παρουσία στην εκδήλωση, στην πραγματικότητα όμως έναν πολλαπλάσιο αριθμό ατόμων στο Διαδίκτυο. Τα μουσεία, ως θεματοφύλακες έργων με ξεχωριστή αύρα και, συνήθως, μιας ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, διαχειρίζονται πολύτιμες εμβληματικές εικόνες. Δίνοντας στους λεγόμενους «influencers» (bloggers δηλαδή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που τους παρακολουθεί ένα μεγάλο κοινό) πρόσβαση στις εικόνες αυτές, για παράδειγμα μέσω αποκλειστικών φωτογραφικών περιηγήσεων (Photo Walks), αρχίζουν να κερδίζουν και την ολοένα μεγαλύτερη κοινότητα της φωτογραφικής πλατφόρμας Instagram. Για παράδειγμα, εάν ψάξει κανείς στο Instagram με τις λέξεις-κλειδιά #artwatchers ή #emptymuseum, πολύ σύντομα θα του γεννηθεί η επιθυμία να επισκεφθεί ένα μουσείο.
ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ
Οι αλλαγές των μέσων επικοινωνίας δεν συνεπάγονται μόνο νέες παραμέτρους για την προβολή ενός μουσείου, αλλά και διαφορετικές προσδοκίες από την πλευρά των επισκεπτών. Γιατί σήμερα καθένας είναι σε θέση να παραγάγει δικό του περιεχόμενο και θέλει να αξιοποιήσει όσο περισσότερο μπορεί αυτή τη δυνατότητα. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εκείνο που μετράει είναι κυρίως η αλληλεπίδραση. Αυτό που με δυο λόγια συνοψίζεται στο χαρακτηρισμό «συμμετοχικός ιστός», με τον οποίο συχνά λανσάρεται το «Web 2.0»: Εδώ πρόκειται για πολύ περισσότερα πράγματα από το να πατήσει κανείς απλώς το κουμπί του like.
Στιγμιότυπο από τη βραδιά «Social Media» στο Μουσείο Städel της Φρανκφούρτης.
| Φωτ.: Städel Museum, Frankfurt am Main
Οι εξαιρετικά επιτυχημένες δράσεις στο social web στηρίζονται στο περιεχόμενο που ανεβάζουν οι συμμετέχοντες. Όπως για παράδειγμα το
#myRembrandt, μια δράση που εγκαινίασαν οι Πινακοθήκες του Μονάχου. Ένα αντίγραφο μιας μικρής αυτοπροσωπογραφίας του Ρέμπραντ, το οποίο φιλοτεχνήθηκε ειδικά για τη δράση αυτή, προσέφερε σε bloggers και οπαδούς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης την ιδανική βάση για να αφηγηθούν δικές τους ιστορίες. Έτσι, έγιναν συν-επιμελητές νέου περιεχομένου. Δημιουργήθηκαν συναισθηματικοί συσχετισμοί με την τέχνη του Ρέμπραντ, αλλά και ένας στενός δεσμός με τον ίδιο τον μουσειακό φορέα, που στις μελλοντικές του δράσεις θα μπορεί πάντα να υπολογίζει στους υποστηρικτές που κέρδισε μέσω του #myRembrandt.
ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΥΝΤΟΜΩΝ ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Ωστόσο, τα εγχειρήματα δεν χρειάζεται να είναι πάντα μεγάλα. Ακόμη και ένα μικρότερο ερέθισμα μπορεί να πυροδοτήσει το λεγόμενο User Generated Content, το περιεχόμενο που δημιουργείται από το χρήστη. Το Μουσείο Schloss Moyland, π.χ., παρακίνησε με τη δράση
#beuysheute [Ο Μπόυς σήμερα] πολλούς οπαδούς του Μπόυς να καταθέσουν τις δικές τους σκέψεις για την επέτειο του θανάτου του και έτσι έκανε «ορατή» τη μνήμη του καλλιτέχνη στο Διαδίκτυο.
Στιγμιότυπο από τη βραδιά «Social Media» στο Μουσείο Städel της Φρανκφούρτης.
| Φωτ.: Städel Museum, Frankfurt am Main
Μια ιδιαίτερα δημοφιλής δράση στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι και το
#MuseumSelfie, όπου οι χρήστες ενθαρρύνονται να φωτογραφηθούν σε ένα μουσείο και έτσι να πάρουν μέρος σε ένα παγκόσμιο πρότζεκτ. Με τον τρόπο αυτό, το Διαδίκτυο συγκεντρώνει πολυάριθμες «δηλώσεις συμπάθειας» σε ένα συγκεκριμένο μουσείο ή ακόμη και ένα ιδιαίτερο έργο τέχνης. Στο Μουσείο Osthaus της πόλης Χάγκεν προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα και έστησαν μια ολόκληρη έκθεση που παρουσίαζε αποκλειστικά selfies τραβηγμένες με κάδρο γνωστά έργα τέχνης. Με τον τρόπο αυτό παρακάμπτει κανείς και το πρόβλημα των δικαιωμάτων των εικόνων, που σε κάποια μουσεία έχει οδηγήσει στην απαγόρευση φωτογράφησης.
Στιγμιότυπο από τη βραδιά «Social Media» στο Μουσείο Städel της Φρανκφούρτης.
| Φωτ.: Städel Museum, Frankfurt am Main
Παρ’ όλα αυτά, κοιτάζοντας το τοπίο των μουσείων στη Γερμανία, τα τελευταία έχουν ακόμη πολύ χώρο να κατακτήσουν στον ψηφιακό κόσμο. Προκειμένου οι προοπτικές ενός ανοιχτού μουσείου να αποδειχθούν βιώσιμες για το μέλλον, χρειάζεται προπαντός καταρτισμένο προσωπικό. Γι’ αυτό και είναι επείγουσα ανάγκη τα πανεπιστήμια να πάψουν να παραβλέπουν το θέμα της διάδοσης του πολιτισμού στο social web και να το προωθήσουν με σαφή τρόπο. Τότε, θα βελτιωθεί και η κατάσταση της επισκεψιμότητας των μουσείων.
