Από τη δεκαετία του 1960 κι έπειτα καμία ελληνική πόλη δεν σεβάστηκε τους δημόσιους χώρους της. Η Θεσσαλονίκη δεν αποτελεί εξαίρεση, κάτι που παραδέχονται τόσο οι εκπρόσωποι των τοπικών Αρχών όσο και οι πολίτες της. Τραπέζια και καρέκλες εστιατορίων και καφετεριών καταλαμβάνουν ελεύθερους χώρους, πεζοδρόμια, ακόμη και διαβάσεις πεζών.
Ο Δήμος βεβαιώνει πρόστιμα, τα οποία όμως οι παραβάτες καθυστερούν να πληρώσουν. Την ίδια στιγμή, η οικονομική ύφεση έχει γεννήσει τη λεγόμενη «επιχειρηματικότητα της κρίσης»: για κάθε εμπορικό κατάστημα που κλείνει, ανοίγει ένα φαστ-φουντ, που σπάνια σέβεται τον δημόσιο χώρο. Η εύκολη απάντηση στην παραπάνω κριτική είναι ότι ανοίγουν θέσεις εργασίας και ότι αυτό αποτελεί σήμερα προτεραιότητα σε σχέση με τη διαχείριση των ελεύθερων χώρων. Αυτό σημαίνει όμως ότι υποβαθμίζεται συστηματικά η ποιότητα ζωής στη μεγάλη πόλη. Η σχέση της Θεσσαλονίκης με τους δημόσιους χώρους της είναι προβληματική.
Το τελευταίο παράδειγμα είναι η πρόταση του κεντρικού Δήμου για το νέο πρόσωπο του παραλιακού μετώπου. Η ανάπλαση της Νέας Παραλίας της Θεσσαλονίκης ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 και έκανε την πόλη να «ανασάνει» προς την παραλία. Ήταν ένα έργο των αρχιτεκτόνων Πρόδρομου Νικηφορίδη και Μπερνάρ Κουόμο, το οποίο μέχρι σήμερα έχει αποσπάσει δεκάδες βραβεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό για τον τρόπο με τον οποίο αναδεικνύει τον δημόσιο χώρο και τον ανοιχτό ορίζοντα. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι δεν πρόκειται να υπάρξει αρχιτεκτονική παρέμβαση με μεγαλύτερη αποδοχή από τους ειδικούς, αλλά κυρίως τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης.
Ηλιοβασίλεμα στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης. Το έργο ανάπλασης εγκωμιάστηκε για την ανάδειξη του ανοιχτού ορίζοντα.
| © Goethe-Institut Athen/Kostas Koukoumakas
Στις αρχές του περασμένου Απριλίου, όμως, ξέσπασε μίνι κρίση με επίκεντρο τη Νέα Παραλία. Η διοίκηση του δημάρχου Γιάννη Μπουτάρη κατέθεσε πρόταση σχεδίου για τη δημοπράτηση πέντε αναψυκτηρίων («περιπτέρων Πολιτισμού και Αναψυχής», όπως αναφέρονται) κατά μήκος του παραλιακού μετώπου. Βασικό επιχείρημα ήταν ότι οι περιπατητές δεν μπορούν σήμερα να αγοράσουν ούτε ένα μπουκάλι νερό και ότι σε καιρό κρίσης, η λειτουργία των αναψυκτηρίων θα ανοίξει θέσεις εργασίας και θα φέρει έσοδα στα ταμεία του Δήμου. Ομάδες πολιτών αλλά και δημοτικοί σύμβουλοι εντός της παράταξης Μπουτάρη αντέδρασαν έντονα, υποστηρίζοντας ότι το σχέδιο θα ήταν η αφορμή ώστε να μετατραπεί ο πιο εμβληματικός ελεύθερος χώρος σε ένα απέραντο καφέ. Οι ανησυχίες ήταν δικαιολογημένες, αρκεί να ληφθεί υπόψη ο σεβασμός που δείχνουν πολίτες και Δήμος στον δημόσιο χώρο.
Ένα από τα πέντε περίπτερα Πολιτισμού και Αναψυχής, που σχεδιάζεται να δημοπρατηθούν, ώστε να λειτουργήσουν ως αναψυκτήρια.
| © Goethe-Institut Athen/Kostas Koukoumakas
Η τελική απόφαση ελήφθη από το δημοτικό συμβούλιο με ψήφους 19 υπέρ έναντι 16 κατά. Σύμφωνα με αυτή, θα τοποθετηθούν τραπεζοκαθίσματα σε τρία από τα πέντε γυάλινα περίπτερα. «Η τήρηση του νόμου θα είναι πολύ αυστηρή», είπε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης.
3.739 ΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Ο Γιάννης Μπουτάρης λέει σήμερα ότι θεωρεί τις αντιδράσεις υπερβολικές μεν, αλλά και υγιείς, καθώς αυτό είναι που ονομάζουμε ενεργή Κοινωνία των Πολιτών. «Στη φάση που εκφράστηκαν οι αντιδράσεις δεν υπήρχε ούτε κάποιος σχεδιασμός για ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων – μόνο ιδέες ανεπεξέργαστες – ούτε και επέκειτο η ανάπτυξή τους. Αντιθέτως, στόχος μας είναι να εκμισθώσουμε τα περίπτερα, ώστε να αποκτήσουμε έσοδα που θα αξιοποιηθούν για τη συντήρηση της Νέας Παραλίας. Επίσης, να υπάρξουν χώροι εξυπηρέτησης του κοινού και βεβαίως να εξυπηρετήσουμε όλους εκείνους που θέλουν να κάθονται σε τραπεζάκια ή να αράζουν στο γκαζόν και στα παγκάκια», δηλώνει ο κ. Μπουτάρης.
Στην ερώτηση αν η Θεσσαλονίκη σέβεται τον δημόσιο χώρο, ο δήμαρχος είναι ειλικρινής: «Ούτε καν τον αναγνωρίζουμε ως δημόσιο, μάλλον τον θεωρούμε ως προέκταση του δικού μας ιδιωτικού...Αυτό δείχνουμε όταν πετάμε το ποτήρι του καφέ όπου βρούμε ή όταν παρκάρουμε όπου βρούμε» λέει. Και προσθέτει: «Δεν νομίζω ότι είναι γνώρισμα μόνο της Θεσσαλονίκης, αλλά ολόκληρης της χώρας. Είναι θέμα κουλτούρας και πιστεύω ότι σχετίζεται με την αδυναμία της Πολιτείας επί δεκαετίες να εφαρμόσει το νόμο. Επιπλέον, για να σεβόμαστε όλοι τον δημόσιο χώρο, χρειάζεται αστυνόμευση, όμως η Δημοτική Αστυνομία είναι σήμερα αποδεκατισμένη».
Τα στοιχεία που μας διέθεσε ο Δήμος Θεσσαλονίκης είναι αποκαλυπτικά: Το 2016 βεβαιώθηκαν συνολικά 3.739 κλήσεις για αυθαίρετη χρήση του κοινόχρηστου χώρου, ενώ τους πρώτους πέντε μήνες του 2017 επιπλέον 1.867 κλήσεις. Το συνολικό ύψος των προστίμων για το 2016 ήταν 2.141.469,28 ευρώ, από τα οποία μέχρι σήμερα εισπράχθηκαν 1.072.884,91 ευρώ. Αντίστοιχα, από την αρχή του 2017 τα πρόστιμα έχουν φθάσει συνολικά το 1.039.724,48 ευρώ, από τα οποία έχουν εισπραχθεί μόλις 52.404,46 ευρώ.
ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΟΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Ο αρχιτέκτονας Πρόδρομος Νικηφορίδης τέθηκε εκ των πραγμάτων επικεφαλής στις αντιδράσεις κατά της λειτουργίας αναψυκτηρίων. Ο βραβευμένος αρχιτέκτονας περιγράφει γλαφυρά τη σημερινή κατάσταση στην πόλη. «Οι πλατείες και οι πεζόδρομοι είναι χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων και τραπεζοκαθισμάτων, οι δρόμοι ποτάμια σταματημένων αυτοκινήτων».
Ο ίδιος αναφέρεται στη μελέτη που εμφανίστηκε πρόσφατα στον Τύπο και προβλέπει την κατασκευή από τον ομογενή επιχειρηματία Ιβάν Σαββίδη, μιας μαρίνας μπροστά στο ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλλάς», η οποία θα συνοδεύεται από ενυδρείο, ιδιωτική πισίνα και ελικοδρόμιο, πολλά καφέ και τραπεζοκαθίσματα στο πλέον κρίσιμο σημείο της Νέας Παραλίας.
Ο Κήπος του Απογευματινού Ήλιου στο ύψος του ξενοδοχείου Μακεδονία Παλλάς.
| © Goethe-Institut Athen/Kostas Koukoumakas
«Πρόκειται για επέκταση μια ιδιωτικής ξενοδοχειακής μονάδας μέσα στη θάλασσα. Προσωπικά, πιστεύω ότι αυτό δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Ζούμε όμως σε μια εποχή που όλα δυστυχώς μπορούν να γίνουν. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, όπως είναι ανησυχητική και η σιωπή της δημοτικής αρχής», λέει ο κ. Νικηφορίδης.
Στον καιρό της κρίσης στην Ελλάδα, οι θέσεις εργασίας και η ευκαιριακή επιχειρηματικότητα μπορούν να λειτουργήσουν σαν «Δούρειος Ίππος» στην καταπάτηση του δημόσιου χώρου; Σιωπηρά ή φανερά απλοί πολίτες αλλά και εκπρόσωποι των τοπικών Αρχών φαίνεται να κλείνουν το μάτι στην κατάληψη δημόσιου χώρου με τη δικαιολογία ότι «ευνοείται τουλάχιστον η επιχειρηματικότητα». «Η κρίση αντιμετωπίζεται με επιχειρηματικότητα που φέρνει ανάπτυξη και όχι υποβάθμιση. Το πρόβλημα της οικονομίας της πόλης μας δεν θα λυθεί από τα τραπεζοκαθίσματα», λέει ο κ. Νικηφορίδης.
Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, η κρίση έχει αλλάξει ριζικά τη χρήση των εμπορικών ζωνών και των κοινόχρηστων χώρων. Για κάθε εμπορικό κατάστημα που βάζει λουκέτο ξεφυτρώνει ένα καφέ ή ένα φαστφουντάδικο, γεγονός που πριν το 2010 θα ήταν αδιανόητο. Οι «επιχειρήσεις της κρίσης» είναι ταυτισμένες με την άναρχη ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων.
Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
Η Γιώτα Μουρατίδου και η Ανδριάνα Λίμπα είναι δύο νέες αρχιτέκτονες από τη Θεσσαλονίκη. Κέρδισαν το πρώτο βραβείο του πανελλήνιου διαγωνισμού για την ανάπλαση του παλιού λιμανιού της Πάτρας, ενώ μεταξύ άλλων διακρίσεων συμμετείχαν στον σχεδιασμό πεζογέφυρας στο Άμστερνταμ. «Η σημασία του δημόσιου χώρου έγκειται ακριβώς στον χαρακτήρα του ως κοινού τόπου συνύπαρξης, οικειοποίησης, δράσης και αλληλεπίδρασης δυνάμεων μιας κοινωνίας. Πρόκειται για χώρο δυναμικών σχέσεων, ικανό να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες αποκτούν συνεκτική ταυτότητα στον κοινωνικό χώρο, όπου οι μονάδες μετατρέπονται σε μέλη ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου», σημειώνει η κ. Μουρατίδου. «Μια αστική πλατεία, για παράδειγμα, αποτελεί τόπο συγκέντρωσης, παιχνιδιού, διαμαρτυρίας, ανταλλαγής απόψεων, πραγματοποίησης εκδηλώσεων, εφήμερων εγκαταστάσεων, κ.ά., όλα εκφάνσεις της ανάγκης συνύπαρξης, αλληλεπίδρασης, έκφρασης και συλλογικής δράσης στον ίδιο φυσικό χώρο», προσθέτει.
Η Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης
| © Goethe-Institut Athen/Kostas Koukoumakas
Στην ερώτηση αν σεβόμαστε τον δημόσιο χώρο στην Ελλάδα, η κ. Λίμπα σημειώνει: «Η ανάδειξη και ο σεβασμός του δημόσιου χώρου μιας πόλης πρέπει να αποτελούν πρωταρχικό μέλημα για το δήμο και για τους πολίτες του. Οι διαμορφώσεις στους δημόσιους χώρους χρήζουν συντήρησης, κάτι το οποίο μόνο οι υπηρεσίες ενός δήμου μπορούν να αναλάβουν. Οι πολίτες, αντιστοίχως, οφείλουν να σέβονται και να προστατεύουν τον δημόσιο χώρο». Η ίδια προσθέτει: «Στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, μετά την ολοκλήρωση της ανάπλασής της το 2013, μειονότητα πολιτών δημιουργεί φθορές σε επιμέρους τμήματα της διαμόρφωσης. Τη λύση δίνουν οι δράσεις πολιτών, οι οποίοι σέβονται τον χώρο που τους αποδόθηκε, φροντίζουν για την εικόνα του και αναλαμβάνουν συγχρόνως την συντήρηση και την καθαριότητά του». Κι αυτό είναι πράγματι ενθαρρυντικό.
