Η ΤΑΙΝΙΑ «WESTERN»
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΞΕΝΟ

Ένα σύγχρονο γουέστερν στην ανατολική Ευρώπη. Η ταινία «Western» αφηγείται την ιστορία μιας ομάδας Γερμανών οικοδόμων που χτίζουν έναν υδροηλεκτρικό σταθμό στη Βουλγαρία και έρχονται σε επαφή με τον πληθυσμό του κοντινού χωριού. Η γνωριμία αυτή δεν εξελίσσεται πάντα ομαλά - για να το θέσουμε με όρους ευφημισμού

Ένα σχεδόν ξεχασμένο είδος επιλέγεται για να παρουσιαστεί ένα άκρως επίκαιρο θέμα: το Western, η τρίτη μεγάλου μήκους ταινία της Γερμανίδας σκηνοθέτιδος Valeska Grisebach, είναι ό,τι λέει ο τίτλος της - ένα γουέστερν. Από την πρεμιέρα της, στο φετινό Φεστιβάλ Καννών, οι κριτικοί κινηματογράφου την εγκωμιάζουν, γεγονός που σαφώς συνδέεται με το ότι τα θέματα της μετανάστευσης και της ξενοφοβίας κυριαρχούν στον πολιτικό διάλογο της Ευρώπης αυτή τη χρονιά. Στο Western η Grisebach περιγράφει πώς άνθρωποι από δύο ευρωπαϊκές χώρες, παρ’ όλες τις πολιτισμικές διαφορές τους και το εμπόδιο της διαφορετικής γλώσσας, πλησιάζουν ο ένας τον άλλο, αλλά και το πώς ορισμένοι τουλάχιστον από αυτούς καταφέρνουν να αναπτύξουν μεταξύ τους σχέσεις φιλίας.  

«ΜΙΑ ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ, ΟΙΚΕΙΑ ΓΟΗΤΕΙΑ»

«Το είδος του γουέστερν, με το οποίο μεγάλωσα τη δεκαετία του 1970 στο Δυτικό Βερολίνο, εξακολουθεί μέχρι σήμερα να ασκεί μια ιδιόμορφη, οικεία γοητεία» λέει η Grisebach. Για το πρώτο της γουέστερν διαλέγει άλλωστε και το σκηνικό στο οποίο, τη δεκαετία του 1960 κιόλας, ο Pierre Brice και ο Lex Barker, ως Winnetou και Old Shatterhand αντίστοιχα, έγιναν αδελφοποιτοί. Πολλές από τις δημοφιλείς τότε ταινίες στη Γερμανία, οι οποίες βασίζονταν σε βιβλία του Karl May, δεν είχαν γυριστεί στις ΗΠΑ, αλλά στα Βαλκάνια.

Ωστόσο, σε αντίθεση με το πρότυπό της, η ιστορία της ταινίας Western δεν διαδραματίζεται στην Αμερική, αλλά στον τόπο όπου έγιναν τα γυρίσματα, τη βουλγαρική επαρχία. Μια ομάδα Γερμανών οικοδόμων έχει σταλεί από την εταιρεία τους στο εξωτερικό για να χτίσουν έναν υδροηλεκτρικό σταθμό στις όχθες ενός ποταμού. Με φόντο το τοπίο και χρησιμοποιώντας γενικά πλάνα, η Grisebach συστήνει την ομάδα ανδρών που ανακαλύπτουν μια άγνωστή τους περιοχή: Η Βουλγαρία είναι για τους εργάτες ένα είδος Άγριας Δύσης – ένας τόπος όπου δεν ισχύει κανένας γνωστός κανόνας ή περιορισμός απ’ όσους επιβάλλει ο πολιτισμός.
 
 
Η Grisebach υιοθετεί στοιχεία από την παράδοση του κλασικού γουέστερν και στη δραματουργία της, επιλέγοντας για τους πρωταγωνιστικούς ρόλους δύο άντρες που βρίσκονται σε αντιπαλότητα. Από τη μια μεριά είναι ο προσεκτικός απέναντι στα συναισθήματα των άλλων, γοητευτικός Meinhard, ο μοναδικός ανάμεσα στους Γερμανούς νεοφερμένους που επιδιώκει την επαφή με τους Βούλγαρους κατοίκους του χωριού. Κι από την άλλη είναι ο Vincent, που εμφανίζεται σεξιστής και βίαιος και ελάχιστο ενδιαφέρον δείχνει για τον τοπικό πληθυσμό. Ο Meinhard παρουσιάζεται ως «μοναχικός καουμπόης», ένας ήσυχος παρίας, που δηλώνει απ’ την αρχή κιόλας: «Εγώ ήρθα εδώ για να βγάλω χρήματα». Πολύ σύντομα όμως αποκαλύπτεται ότι ψάχνει πολύ περισσότερα πράγματα στον ξένο τόπο: μια πατρίδα, ένα μέρος όπου θα ανήκει, μια νέα πολιτισμική ταυτότητα.
 
Η ταινία αρχίζει ως σπουδή χαρακτήρων και κοινωνικού περιβάλλοντος, η οποία δείχνει τις εσωτερικές δυναμικές στην ομάδα των ανδρών – τον κομπασμό μπροστά στις γυναίκες, το σχεδόν τελετουργικό «αντριλίκι», τις χυδαίες κουβέντες. Αλλά και τις στιγμές φιλίας και αλληλεγγύης τα βράδια γύρω από τη φωτιά στο ύπαιθρο. Εκείνο που κάνει αυτές τις καταστάσεις τόσο ιδιαίτερες είναι ότι τους άνδρες τούς υποδύονται ερασιτέχνες ηθοποιοί, «αληθινοί» οικοδόμοι, τους οποίους η σκηνοθέτις βρήκε εν μέρει τυχαία στο δρόμο και τους πρότεινε να παίξουν. Τον πρωταγωνιστή Meinhard Neumann, για παράδειγμα, τον ανακάλυψε, όπως λέει, σε ένα παζάρι αλόγων στο Havelberg, κοντά στο Βερολίνο: «Έμοιαζε με ένα από εκείνα τα ινδάλματα του σινεμά, που ξαφνικά βλέπεις ολοζώντανα μπροστά σου. Ήταν σαν να είχε ξεπηδήσει μέσα από κάποιο γουέστερν της δεκαετίας του 1930 ή του 1940 και να μπορούσε τώρα να μπει στη δική μου ταινία». Άλλους ηθοποιούς –όπως ο εργάτης Reinhardt Wetrek που υποδύεται τον Vincent και φτιάχνει τις σκαλωσιές – τους βρήκε, λέει, μέσω κάστινγκ. Το γεγονός ότι οι ηθοποιοί μιλάνε ο καθένας τη διάλεκτό του στους διαλόγους που έχουν δουλέψει από κοινού, τους κάνει να φαίνονται φυσικοί με έναν ιδιαίτερο τρόπο.
 

ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΥΣ

Η ταινία δείχνει τις πρώτες επαφές μεταξύ Γερμανών και Βουλγάρων. Μια και προβλήματα υποδομών καθυστερούν κάθε τόσο την οικοδομή, η δουλειά στο σχεδιαζόμενο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο προχωράει μεν, αλλά αργά. Έτσι, οι άντρες έχουν χρόνο να εξερευνήσουν την περιοχή. Όμως η γνωριμία με τους κατοίκους του κοντινού χωριού δεν εξελίσσεται πάντα ομαλά – για να το θέσουμε επιεικώς. Αυτό οφείλεται και στη συμπεριφορά των νεόφερτων: Υψώνουν τη γερμανική σημαία πάνω από τον καταυλισμό τους και παρενοχλούν με βίαιο τρόπο τις γυναίκες του χωριού.

Πολλές φορές η επικοινωνία αποτυγχάνει κυρίως λόγω του εμποδίου της γλώσσας – τόσο οι εργάτες όσο και οι κάτοικοι του χωριού μιλάνε συχνά στη μητρική τους γλώσσα, οι δυο πλευρές δεν γνωρίζουν αγγλικά και όταν γνωρίζουν αυτά είναι ελάχιστα. Οι διάλογοι δεν έχουν μεταγλωττιστεί, πράγμα που δείχνει ακόμη πιο γλαφυρά τις παρεξηγήσεις. Η Grisebach τοποθετεί το κινηματογραφικό κοινό ανάμεσα σε δυο κόσμους. Μέσω υποτίτλων οι θεατές καταλαβαίνουν πάντα και τις δύο πλευρές των διαλόγων.

Η ταινία, όμως, δείχνει και πώς μπορεί να υπάρξει επικοινωνία παρά τα εμπόδια της γλώσσας και του πολιτισμού: Ο Meinhard σύντομα γίνεται φίλος με τον «αρχηγό» του χωριού, τον Adrian. Κι αυτοί μιλάνε συχνά χωρίς να καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον, συνεννοούνται ωστόσο σε ένα άλλο, μάλλον συναισθηματικό επίπεδο. Σε μια ιδιαίτερα συγκινητική σκηνή, ο Meinhard αφηγείται για την τραυματική απώλεια του αδελφού του. Και παρότι ο Adrian δεν ξέρει ούτε λέξη γερμανικά, καταλαβαίνει αμέσως ότι ο Meinhard διηγείται κάτι λυπητερό.
 
Το ποιος τρόπος προσέγγισης του ξένου είναι ο σωστός παραμένει ανοιχτό στην ταινία Western – δεν υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στο καλό και στο κακό, όπως την ξέρουμε από τα κλασικά γουέστερν, άρα δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Η ταινία δεν δίνει καμιά κατηγορηματική απάντηση, αλλά πολλά ερεθίσματα για σκέψη: Πρόκειται για ένα σινεμά που ψάχνει, εξερευνά, αποτυπώνει τις προκλήσεις της εποχής μας και προσπαθεί να ανακαλύψει πώς θα αντεπεξέλθουμε σε αυτές.