ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Hans Löber – Ενας αναπαντεχος ευεργετης

Μια πραγματική ιστορία από την εποχή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου στο νησί της Μήλου γίνεται πηγή έμπνευσης για τη θεατρική παράσταση «ΧΑΝΣ- Μέσα στο Ένα το Πολύ». Ο ελληνογερμανικός θίασος και ο Γερμανός πρωταγωνιστής, ο οποίος έμαθε ελληνικά για τις ανάγκες του ρόλου, νοηματοδοτούν εκ νέου αυτή την ιστορία και την μεταφέρουν με συναρπαστικό τρόπο επί σκηνής. 

Όταν το 1943 ο Hans Löber, στρατιωτικός γιατρός του Γ’ Ράιχ, τοποθετήθηκε στη Μήλο, δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι αυτός ο τόπος σύντομα θα γινόταν «το νησάκι του», όπως το αποκαλούσε κατόπιν στα μακροσκελή του γράμματα. Ούτε θα διανοείτο ότι 70 χρόνια αργότερα οι Μήλιοι θα τον ευγνωμονούσαν ακόμα για τις σωτήριες εγχειρήσεις του. Πολύ περισσότερο  θα τον εξέπληττε το γεγονός ότι η παράδοξη προσωπική του ιστορία εν μέσω Κατοχής θα ενέπνεε μεταγενέστερα καλλιτέχνες και θα συγκινούσε κοινό και κριτικούς.   

Hans Löber | © Dr. Hans-Georg Löber Όταν η Ελισάβετ Χάσσε ολοκλήρωσε την ανάγνωση των 57 επιστολών που ο νεαρός τότε γιατρός έστελνε στη γυναίκα του, το είχε ήδη αποφασίσει: αυτή η άγνωστη πτυχή της επίσημης ιστορίας έπρεπε να αναδειχθεί. «Σκέφθηκα αμέσως ότι άξιζε να ανεβεί στο θέατρο» αναφέρει η Ελληνίδα σκηνοθέτις, που ζει και δημιουργεί στην Κολωνία. Τα τελευταία χρόνια υλοποιεί το πρότζεκτ «Η δική σου ιστορία» (Deine Geschichte), το οποίο πραγματεύεται αυτοβιογραφικές ιστορίες από την Ελλάδα στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής και χρηματοδοτείται από το ομοσπονδιακό υπουργείο εξωτερικών της Γερμανίας, από πόρους του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον.

Στόχος της Χάσσε, επομένως, ήταν να μπορέσει να παρουσιάσει μέσω της Τέχνης την πολυδιάστατη προσωπικότητα ενός ανθρώπου που έκανε μια υπέρβαση, καθώς από κατακτητής έγινε μέσω της ιδιότητας του γιατρού προστάτης των κατοίκων της Μήλου. «Αυτή η παραδοξότητα ήταν που με ιντρίγκαρε» λέει Χάσσε.  «Άσκησε το λειτούργημα του γιατρού, ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με τους ντόπιους, ανέλαβε πρωτοβουλίες, ενώ σχεδίαζε μετά τον πόλεμο να εγκατασταθεί με την οικογένειά του εκεί» συμπληρώνει η ίδια.

Η επιτοπια ερευνα στη Μηλο

Μαζί με τον θεατρικό συγγραφέα, Jürgen Himmelsbach, μετέβησαν το περασμένο καλοκαίρι στο νησί της Μήλου. Εκεί είχαν τη δυνατότητα να συζητήσουν με αυτόπτες μάρτυρες και να εξακριβώσουν όσα ήδη γνώριζαν μέσω των επιστολών και των επίσημων εγγράφων. «Συνομιλώντας με οκτώ ηλικιωμένους επιβεβαίωσα τις καλές σχέσεις του Löber με τους νησιώτες. Μάλιστα κάθε εβδομάδα ο Γερμανός γιατρός παρευρισκόταν στο γιορτινό τραπέζι μιας οικογένειας» περιγράφει η κ. Χάσσε. «Επίσης, μας μετέφεραν ότι ήταν ένας πολύ όμορφος άνδρας».

Ο HANS ως ανθρωπος, οχι ως ηρωας

Το θεατρικό έργο, άλλωστε, που ανέβηκε στο κατάμεστο θέατρο του BIOS, στηριζόταν σε ιστορικά ντοκουμέντα, αλλά περιείχε και μυθοπλασία. Η πλοκή εκτυλίσσεται επί της ουσίας σε τρία επίπεδα: το εγώ, το υπερεγώ και το εκείνο. Ο Hans παράλληλα με την έντονη δράση του ως γιατρός έρχεται αντιμέτωπος με τις τύψεις του, ενώ εμφανίζεται να λογοδοτεί τόσο στην ελληνική πλευρά όσο και στη γερμανική πλευρά- που συμβολικά αντιπροσωπεύουν επί σκηνής οι δύο του γονείς- και του υπενθυμίζουν όσα θεωρούν ότι χρωστάει στην πατρίδα του, τη Γερμανία. Πρόθεσή των δημιουργών δεν ήταν να τον παρουσιάσουν επί σκηνής ως ήρωα, αλλά ως άνθρωπο, με συναισθήματα και αντιφάσεις.
  «Ο Löber ήταν ένας άνθρωπος που ό,τι έκανε, ήθελε να το κάνει καλά – και αυτό εκφράζεται σε πολλά επίπεδα» σημειώνει ο θεατρικός συγγραφέας, Jürgen Himmelsbach. «Για τον ίδιο, επομένως, καλό σήμαινε να ολοκληρώνει την αποστολή του, να φέρνει εις πέρας ό,τι αναλαμβάνει, όπως τη θεραπεία των συνανθρώπων του». Παίρνει, όμως, την απόφαση να υπερβεί τα καθήκοντα που απορρέουν από τον ρόλο του στρατιώτη. «Είχε την ικανότητα να παίρνει αποφάσεις, μια δεξιότητα απαραίτητη για κάθε γιατρό» παρατηρεί ο Himmelsbach. «Γνώριζε, άλλωστε, ότι οι πράξεις του είχαν σημαντικό αντίκτυπο στους άλλους και αυτό του έδινε δύναμη». 

Η ψυχαναλυτικη διασταση του εργου

Κάποια στιγμή ο στρατιωτικός γιατρός καλείται να «απολογηθεί» στους Γερμανούς γονείς του, που τον αντιμετωπίζουν σαν προδότη. «Η δραματουργική κορύφωση έρχεται τη στιγμή της αντιπαράθεσης με τους γονείς, αφού τότε το εξωτερικό συγκρούεται με το εσωτερικό, την προέλευσή μας, τους γεννήτορές μας». Στην παραπάνω σκηνή διακρίνονται θεμελιώδεις έννοιες της ψυχανάλυσης. Ο Himmelsbach απαντά ότι «η ψυχανάλυση δίνει στο αόρατο και το ανείπωτο ένα περίγραμμα, τέτοιες προσεγγίσεις είχαμε και πολύ πριν από την εποχή του Φρόυντ». Εν προκειμένω, ο χορός της αρχαίας τραγωδίας, που προάγει την πλοκή και εξωθεί συντελεστές και θεατές στην κάθαρση, επιφορτιζόταν με έναν ανάλογο ψυχαναλυτικό ρόλο. Η δομή του έργου στα μάτια πολλών θεατών είχε τη δομή τραγωδίας, όπου ο ήρωας αφού έχει πολλάκις κονταροχτυπηθεί με όλες τις πλευρές, οδηγείται στην κάθαρση, στην εξαΰλωση- εν προκειμένω με έναν απελευθερωτικό χορό του 33χρονου γιατρού με ηλεκτρονική μουσική.

Ελληνογερμανικες ζυμωσεις στις προβες

«Η προετοιμασία της παράστασης αποτέλεσε μια μοναδική εμπειρία» επισημαίνει η Ευτυχία Λιβανίου. Για δέκα μέρες όλοι οι συντελεστές, δύο Έλληνες ηθοποιοί, ένας Γερμανός μαζί με συγγραφέα και σκηνοθέτη, έμειναν κάτω από την ίδια στέγη στην Κολωνία. «Ξυπνούσαμε, τρώγαμε πρωινό, κάναμε πρόβες και μέχρι αργά το βράδυ συζητούσαμε λεπτομέρειες για την παράσταση» περιγράφει από την πλευρά του ο ηθοποιός Γιάννης Νικολάου. Για τον ίδιο ήταν πρωτόγνωρη η συνεχής παρουσία του συγγραφέα. «Στην Ελλάδα, κατά κανόνα, ο συγγραφέας παραδίδει το έργο στον θίασο αφήνοντάς το στην τύχη».

Η Ευτυχία Λιβανίου, ο Γιάννης Νικολάου και ο Martin Bretschneider | © Elissavet Hasse Για την Ευτυχία, που δεν δίσταζε να θέτει πλήθος ερωτήσεων σε συγγραφέα και σκηνοθέτη, η συνύπαρξη είχε πολλαπλά οφέλη. «Ήμασταν πέντε άνθρωποι, άγνωστοι μεταξύ μας, με διαφορετική προέλευση, ανήκαμε όμως στην ίδια γενιά και βρισκόμασταν σε ίση χρονική απόσταση από τα ιστορικά γεγονότα» παρατηρεί. «Τα εξετάσαμε με το δεδομένο ότι στον πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι…». Τον δε ρόλο της, τον αντιμετώπισε ψυχαναλυτικά και αλληγορικά. «Πολλοί θεατές φεύγοντας σχολίαζαν με νόημα ότι τους…μπερδέψαμε» καταλήγει. «Πράγματι θέλαμε ο κάθε θεατής να αποκωδικοποιήσει διαφορετικά το έργο».

Οι δύο Έλληνες ηθοποιοί δεν κρύβουν ούτε στιγμή τον θαυμασμό τους για τον Γερμανό συνάδελφό τους, που έμαθε ελληνικά αποκλειστικά για τις ανάγκες του «ΧΑΝΣ». «Δούλεψα το κείμενο στο Βερολίνο για πέντε εβδομάδες μαζί με μια Ελληνίδα γλωσσολόγο και δραματουργό».

Το αποτέλεσμα των προσπαθειών του Martin ήταν συγκινητικό: απέδιδε πιστά το νόημα των λεγομένων του διατηρώντας μια μικρή ξενική προφορά που υπενθύμιζε διακριτικά στον θεατή ότι ο πρωταγωνιστής, όπως και ο ήρωας που υποδύεται, είναι ξένος.    

Η ευθυνη του καλλιτεχνη

«Είχα συνειδητοποιήσει την ευθύνη που έφερα αναλαμβάνοντας τον ρόλο ενός Γερμανού στρατιώτη ενώπιον του ελληνικού κοινού» παραδέχεται ο Brethschneider. «Έχω επισκεφθεί το Δίστομο και τα Καλάβρυτα και συνομιλώντας με τους επιζώντες αντιλήφθηκα τις μεγάλες πληγές που άφησε πίσω της η Βέρμαχτ στην Ελλάδα. Γι'αυτό είναι σημαντικό να πραγματευόμαστε αυτή τη θεματολογία» καταλήγει. Το έργο, ωστόσο, κατόρθωσε να είναι σύγχρονο και οικουμενικό, αφού τα διλήμματα που αντιμετώπισε ο Hans Löber, αντιμετωπίζουμε συχνά κι εμείς. «Ποιος ξέρει για ποιο θέμα θα κληθούμε να λογοδοτήσουμε στην επόμενη γενιά;» αναρωτιέται ο Bretschneider στα καμαρίνια. «Τηρουμένων των αναλογιών ανεχόμαστε πολλά κακώς κείμενα».