ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ
ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Κινηματογράφος στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης: Ατενίζοντας τη θάλασσα, μετά τις προβολές.
Κινηματογράφος στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης: Ατενίζοντας τη θάλασσα, μετά τις προβολές. | © DW/Florian Schmitz

Στα χρόνια της κρίσης η Ελλάδα ασχολούνταν κυρίως με τον εαυτό της. Τώρα, το βλέμμα στρέφεται και σε άλλα θέματα. Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης προσφέρει κάποιες διαφωτιστικές όψεις από την ατμόσφαιρα που κυριαρχεί στη χώρα.

Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης δείχνει ικανοποιημένος. Μόλις τέλειωσε η δεύτερη προβολή της νέας ταινίας του με τίτλο «Επιστροφή», που παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο φετινό 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Και οι δύο προβολές είχαν μεγάλη προσέλευση, ενώ στο τέλος το κοινό έκανε ενδιαφέρουσες ερωτήσεις. Ο Καραμαγγιώλης συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους και γνωστότερους Έλληνες ντοκιμαντερίστες.

Στην «Επιστροφή» ο 55χρονος σκηνοθέτης πραγματεύεται το θέμα της έκτισης ποινής ανηλίκων στην Ελλάδα. Η πλοκή επικεντρώνεται σε μια φυλακή νεαρών ανδρών με παραβατική συμπεριφορά. Πολλοί από αυτούς έχουν μεταναστευτικό υπόβαθρο ή προέρχονται από τα οικονομικά ασθενή στρώματα της Ελλάδας, χώρας στην οποία η κρατική κοινωνική ασφάλιση δεν υφίσταται στην πράξη. Στη φυλακή, οι νέοι άντρες έρχονται σε επαφή με την παιδεία και την κουλτούρα – πολλοί από αυτούς για πρώτη φορά. Πηγαίνουν σχολείο και ένας ακτιβιστής ηθοποιός έχει ιδρύσει για αυτούς μια θεατρική ομάδα – εθελοντικά και αμισθί.

Μετά τις προβολές ακολουθούν ερωτήσεις του κοινού και σχολιασμοί. Μετά τις προβολές ακολουθούν ερωτήσεις του κοινού και σχολιασμοί. | © DW/Florian Schmitz

Δημιουργικη αντιμετωπιση των κρατικων θεσμων

Παίζοντας στο θέατρο αυτό, οι νεαροί άντρες γνωρίζουν τον εαυτό τους, αναλογίζονται την κατάστασή τους και σκέφτονται εναλλακτικές. «Οι τρόφιμοι έχουν κατά κανόνα μια πολύ περιορισμένη αντίληψη του κόσμου. Έτσι, όταν εμφανίζονται μπροστά σε κοινό, ξαφνικά τους βλέπουν άνθρωποι που κατά τα’ άλλα απλώς τους καταδικάζουν» εξηγεί ο Καραμαγγιώλης. Μετά τις παραστάσεις, λέει, οι κρατούμενοι και το κοινό μπορεί να έχουν προσωπική επαφή μεταξύ τους. «Πυροδοτείται μια διαδικασία εξατομίκευσης και μπαίνουν τα θεμέλια για μια διαδικασία (επανα)κοινωνικοποίησης».

Ο Καραμαγγιώλης επιλέγει συνειδητά να παραμείνει με την κάμερα στο παρασκήνιο. Θέλει η ματιά του στα πράγματα να είναι αντικειμενική. Έτσι δίνει στο θεατή μια μη διαστρεβλωμένη άποψη για το βαθύ χάσμα ανάμεσα στην ελληνική κοινωνία και το κράτος.

Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης είναι ένας από τους πιο σημαντικούς κινηματογραφιστές της Ελλάδας. Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης είναι ένας από τους πιο σημαντικούς κινηματογραφιστές της Ελλάδας. | © DW/Florian Schmitz

Σκεψεις για την κριση μετα τα χρονια του σοκ

Για την Ελένη Ανδρουτσοπούλου, διευθύντρια του ελληνικού προγράμματος του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, τέτοιες ταινίες είναι που εξασφαλίζουν την ποιότητα του φεστιβάλ. Το ζητούμενο, λέει, είναι να αποκτήσουν οι Έλληνες και οι ξένοι επισκέπτες του μια όσο το δυνατόν πληρέστερη και πολυδιάστατη εικόνα της χώρας, αλλά και να κατανοήσουν τα βαθύτερα αίτια όσων συμβαίνουν σήμερα.

Ειδικά φέτος είναι ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα έχει εξελιχθεί. Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, οι κάμερες των κινηματογραφιστών είχαν στραφεί κυρίως στην οικονομική μιζέρια της χώρας, ενώ η Γερμανία έπαιζε κατά κύριο λόγο το ρόλο του φταίχτη. «Ήταν τα πρώτα χρόνια του σοκ της κρίσης» θυμάται η Ανδρουτσοπούλου. Έκτοτε όμως, πιστεύει, έχει υπάρξει εξέλιξη. «Οι Έλληνες κινηματογραφιστές έχουν γίνει πιο διεθνείς. Υπάρχουν πολλές συμπαραγωγές με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Έχουν αρχίσει να κοιτάζουν πέρα από τα όρια της χώρας».
 
Πράγματι, στους τίτλους των 80 και πλέον ελληνικών συμμετοχών του φεστιβάλ βλέπουμε συχνά τα logo γερμανικών φορέων προώθησης μέσων και κινηματογράφου. Και οι συνεργασίες δεν περιορίζονται μόνο στη χρηματοδότηση. Η ελληνική ματιά στην κρίση έδωσε τη θέση της σε έναν γενικότερο προβληματισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Οι σκηνοθέτες σήμερα ασχολούνται λιγότερο με τις άμεσες συνέπειες της κρίσης και περισσότερο με τις διαδικασίες κοινωνικού μετασχηματισμού» εξηγεί η Ανδρουτσοπούλου.

Για τους Έλληνες και τους ξένους επισκέπτες, το φεστιβάλ γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο και ένα φόρουμ ανταλλαγής απόψεων. Δεν προσφέρει μόνο μια ματιά στην ελληνική πραγματικότητα. Σκηνοθέτες απ’ όλο τον κόσμο έρχονται στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους και ο ετήσιος μαραθώνιος ταινιών έχει εξελιχθεί στο μεταξύ σε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του κλάδου. Εκείνο που μεταξύ άλλων γίνεται σαφές είναι ότι οι προκλήσεις είναι πολλές φορές οι ίδιες.

Κεντρικα ερωτηματα του αιωνα των μεσων

Μία από αυτές παρουσιάζει και ο Γερμανός σκηνοθέτης Hans Block. Έχει έρθει για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, όπου παρουσιάζει την ταινία του με τίτλο The Cleaners (σε συν-σκηνοθεσία με τον Moritz Riesewick). «Το Φεστιβάλ Sundance δεν είχε τόσο καλή οργάνωση» λέει γελώντας ο 32χρονος σκηνοθέτης αναλογιζόμενος την παγκόσμια πρεμιέρα της πρώτης ταινίας του στο αμερικανικό φεστιβάλ κύρους. Στην τωρινή του ταινία, ο φακός παρακολουθεί νεαρούς Φιλιππινέζους στη Μανίλα, οι οποίοι εργάζονται ως επονομαζόμενοι «Content Manager», «διαχειριστές περιεχομένου». Προστατευμένοι από την κοινωνία και υποχρεωμένοι από τους εργοδότες τους να τηρήσουν εχεμύθεια, αποφασίζουν ποιο οπτικό περιεχόμενο μπορεί να μοιράζεται στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης και ποιο όχι. Καθένας τους λογοκρίνει έως 25.000 εικόνες την ημέρα.

Ο Γερμανός σκηνοθέτης Hans Block συζητά με το κοινό. Ο Γερμανός σκηνοθέτης Hans Block συζητά με το κοινό. | © DW/Florian Schmitz Ο Block και ο Riesewick θέτουν ένα κεντρικό ερώτημα για τον αιώνα των μέσων: Ποιος αποφασίζει για το τι θα δούμε και τι όχι; Παιδική πορνογραφία, ισλαμικές εκτελέσεις, αυτοκτονίες: οι Content Manager στη Μανίλα έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με όλα αυτά που η κοινωνία μας αποκηρύσσει, απαγορεύει και θεωρεί ταμπού. Η πίεση είναι μεγάλη. Μερικοί αυτοκτονούν.

«Δεν είχα ιδέα ότι το περιεχόμενο το ελέγχουν άνθρωποι» λέει μία θεατής μετά την προβολή. Και όντως, το Facebook δεν δείχνει μεγάλη προθυμία να δημοσιοποιήσει αυτές τις πρακτικές λογοκρισίας. «Προσπαθούσαμε συνέχεια να έρθουμε σε επαφή με το Facebook και να τους δώσουμε την ευκαιρία να καταθέσουν την άποψή τους. Δεν λάβαμε ποτέ απάντηση» εξηγεί ο Block.

«Το Διαδικτυο εξακολουθει να ειναι ζουγκλα»

Οι δύο σκηνοθέτες χειρίζονται το The Cleaners σαν ένα πολιτικό θρίλερ. Παίρνουν συνεντεύξεις από υψηλόβαθμους μάνατζερ του Google, οι οποίοι ωστόσο δεν τοποθετούνται πραγματικά απέναντι στα προβλήματα. Σε αυτούς αντιπαραβάλλεται η περίεργη εργασιακή καθημερινότητα των νεαρών, εν μέρει βαθιά θρησκευόμενων, Φιλιππινέζων. Στην πραγματική ζωή υπάρχουν θεσμοί, όπως κυβερνήσεις, δικαστήρια ή ακόμη και η δημοσιογραφία, αλλά το Διαδίκτυο εξακολουθεί να είναι ζούγκλα, όπως υποστηρίζει ο Block.
 
Η ταινία θέτει το ερώτημα του πώς εκφράζονται οι θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές μας στο Διαδίκτυο. Πού ξεκινάει η λογοκρισία και πού τελειώνει η ελευθερία έκφρασης; «Κανείς δεν θέλει να έχουμε μια κοινωνική πλατφόρμα όπου τίποτα δεν θα λογοκρίνεται και έτσι θα μπορεί κανείς να δει τα χειρότερα και πιο απάνθρωπα πράγματα. Όμως, η ευθύνη αυτή επιτρέπεται να βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια μιας ιδιωτικής εταιρείας;» αναρωτιέται ο σκηνοθέτης.

Η ταινία δίνει ανησυχητικές πληροφορίες για έναν κόσμο, που ενώ είναι σταθερό κομμάτι της καθημερινότητάς μας ταυτόχρονα είναι πολύ μακρινός και άπιαστος. Στη Θεσσαλονίκη η ταινία ήταν μία μόνο από τις 180 συμμετοχές, οι οποίες κάνουν πιο απτή και κατανοητή την πολυπλοκότητα της εποχής μας.