Η πρώτη Γερμανική Σχολή, η Τράπεζα της Ανατολής, η γερμανική λέσχη ψυχαγωγίας Kegelklub και το κέντρο διασκέδασης Soldatenhaus… Με την εφαρμογή «Deutsche Spuren in Griechenland» μπορείτε να ανακαλύψετε εκ νέου τη Θεσσαλονίκη.
Ποιο αποτύπωμα άφησαν οι Γερμανοί στη μεγαλούπολη της Βόρειας Ελλάδας; Ποια είναι τα ίχνη που άφησαν πίσω τους; Την απάντηση δίνει μια εφαρμογή για smartphones που ανέπτυξε το Ινστιτούτο Goethe το 2016 για την Αθήνα και τώρα κυκλοφόρησε και για τη Θεσσαλονίκη. Η εφαρμογή περιέχει ένα χάρτη της πόλης, όπου σημειώνονται τοποθεσίες και παρέχονται πληροφορίες σε μορφή κειμένου, εικόνας και ηχητικού αρχείου. Με την εφαρμογή αυτή μπορούν όχι μόνο γνώστες, αλλά και νεοφερμένοι στη Θεσσαλονίκη να βγουν για να εξερευνήσουν την πόλη.
ΞΕΝΑΓΗΣΗ
Ο καλύτερος τρόπος, βέβαια, είναι να επιλέξει κανείς την ξενάγηση όπου οι σταθμοί της καθοδηγούμενης περιήγησης συνδέονται σε μια θεματική διαδρομή – όπως ακριβώς την παρουσίασαν ένα Σάββατο του Σεπτεμβρίου η Βασιλική Καρτσιακλή και ο Βασίλης Νάνης από την πολιτιστική εταιρεία dot2dot, η οποία προσφέρει ξεναγήσεις. Μπροστά από το Δικαστικό Μέγαρο επί της 26ης Οκτωβρίου συγκεντρώθηκαν περίπου 30 ενδιαφερόμενοι για την περιήγηση. Με αφετηρία τον δρόμο που θυμίζει την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από την οθωμανική κυριαρχία, οι ακροατές ξεκινούν νοερά το ταξίδι στο παρελθόν. Ήσυχα και συγκεντρωμένα ακούν:
Οι δύο ξεναγοί της ιστορικής περιήγησης: η Βασιλική Καρτσιακλή και ο Βασίλης Νάνης
| Goethe-Institut Thessaloniki / Marianna Pyloridou
«Ήδη τον 14ο αιώνα υπήρχαν γερμανόφωνοι, όταν, εξαιτίας ενός πογκρόμ, Εβραίοι Ασκενάζι από τη Βόρεια Ευρώπη εγκαταστάθηκαν εδώ». Μέσω της κατασκευής των Ανατολικών Σιδηροδρόμων τον 19ο αιώνα, για πρώτη φορά ήρθε να μείνει στην πόλη ένας αξιοσημείωτος αριθμός γερμανόφωνων. Πολλοί συμμετέχοντες νεύουν δείχνοντας πως το γνωρίζουν: η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήθελε με τον τρόπο αυτό να εκσυγχρονίσει το κράτος και «στρατολόγησε» Γερμανούς μηχανικούς.
Πολύ σημαντική ήταν το 1880 η ολοκλήρωση της γραμμής για το Βελιγράδι, που εξασφάλιζε τη σύνδεση προς την Ευρώπη. Ανάμεσα στο 1886 και το 1888 αυτοί οι Γερμανοί συνεργάτες ίδρυσαν το πρώτο σχολείο. Τα δύο αρχικά του κτίρια βρίσκονταν κοντά στο σημερινό Δικαστικό Μέγαρο. Έχοντας ξεκινήσει με 17 μαθητές, το 1914 φοιτούσαν σε αυτό περίπου 455 παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων. Το ιδιαίτερο σε αυτή την περίπτωση ήταν ότι διδάσκονταν και ελληνικά. Σήμερα δεν έχει διασωθεί τίποτε από τα σχολικά κτίρια.
«ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ KEGELN;»
Ένα ερειπωμένο οίκημα είναι ο επόμενος σταθμός, προχωρώντας προς το εσωτερικό της πόλης, στη γωνία των οδών Φράγκων και Λέοντος Σοφού: Η ομάδα μπορεί να μπει στο πρώτο ξενοδοχείο πολυτελείας, το «Κολόμπο». Στο σκοτάδι, και ενώ η ομάδα κρατάει «έξυπνους» φακούς, δίνονται οι πληροφορίες για τους επόμενους χρονικούς σταθμούς: Το Γερμανικό Προξενείο ανεγέρθηκε το 1887, ενώ ιδρύθηκε επίσης η γερμανόφωνη Ευαγγελική Εκκλησία. «Τι άλλο χρειαζόταν η κοινότητα;» θέτει το ρητορικό ερώτημα ο Νάνης και απαντά: «Eλεύθερο χρόνο». Πλάι στο παλιό ξενοδοχείο υπήρχε το Kegelverein, η γερμανική λέσχη ψυχαγωγίας. Στην καρδιά της περιοχής όπου άλλοτε συγκεντρώνονταν οι τράπεζες και τα εμπορικά καταστήματα και συνδεόταν με την αυξανόμενη επενδυτική δραστηριότητα κοντά στο σιδηρόδρομο.
Επί της οδού Φράγκων βρίσκεται η έπαυλη της Οθωμανικής Τράπεζας, όπου σήμερα στεγάζεται το Κρατικό Ωδείο, ενώ στον παράλληλο δρόμο από την κάτω πλευρά βρίσκεται το υποκατάστημα της Τράπεζας της Ανατολής, που ανήκε στη γερμανική και την ελληνική Εθνική Τράπεζα. Βούλγαροι αυτονομιστές επιχείρησαν να καταστρέψουν την Οθωμανική Τράπεζα σε μια επίθεση με εκρηκτικά, πέτυχαν όμως το ξενοδοχείο και τη λέσχη. «Τι σημαίνει kegeln;» ρωτάει μια γυναίκα. «Είναι κάτι για το οποίο χρειάζεσαι ένα διάδρομο» απαντά λακωνικά ο Νάνης. Εκείνη την εποχή έπαιζαν αυτό το είδος μπόουλινγκ κυρίως μη Γερμανοί, μετά την επίθεση των αυτονομιστών ιδρύθηκε ένας γερμανικός σύλλογος σε άλλο σημείο. Έξω πάλι, στην πλαϊνή δίοδο, η συμμετέχουσα μπορεί να δοκιμάσει: Με τη δεύτερη προσπάθεια, ρίχνει με τη σφαίρα τις πλαστικές κορίνες που οι διοργανωτές έχουν φέρει μαζί τους, ενώ η ομάδα χειροκροτεί και γελά.
ΑΠΟ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
Από τον πέμπτο όροφο του «Colors Urban Hotel», στον εμπορικό δρόμο της πόλης, την Τσιμισκή, έχει κανείς πολύ καλή θέα. Απέναντι βρίσκεται το Μέγαρο Κόφφα σε ύφος του κινήματος του Βιεννέζικου Ζετσεσιονισμού. Σχεδιασμένο από Έλληνες αρχιτέκτονες το κτίριο είναι ένα καλό παράδειγμα πολιτιστικών επιρροών από την Κεντρική Ευρώπη. Στους επόμενους σταθμούς που είναι σημειωμένοι στο χάρτη, γίνεται λόγος κυρίως για μέρη που επιτάχθηκαν από Γερμανούς κατά τη διάρκεια της εθνικοσοσιαλιστικής Κατοχής, αλλά δεν είχαν αρχικά κατασκευαστεί από Γερμανούς: η Πλατεία Ελευθερίας ανήκει σε αυτά, η Μονάδα 510 στην οδό Αριστοτέλους 6, το κτίριο που άλλοτε στέγαζε το κέντρο ψυχαγωγίας «Soldatenhaus» στην οδό Αγίας Σοφίας 2. Πέρα από αυτά, μαρτυρείται και η εμπορική παρουσία στην Ανατολή στη στροφή του αιώνα: στο πρώτο εμπορικό κατάστημα «Tiring» και την ασφαλιστική εταιρεία «Victoria zu Berlin» (στο σημερινό Μέγαρο Βικτώρια).
Η περιήγηση τελειώνει με μία ακόμη ματιά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο κλιμακοστάσιο του Μεγάρου Κονιόρδου στο παραλιακό μέτωπο. Εδώ στεγαζόταν το γραφείο του Μαξ Μέρτεν, του στρατιωτικού διοικητή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, απ’ όπου εκτελούσε την απαλλοτρίωση των περιουσιών και τη γενοκτονία των Ελλήνων Εβραίων. Μετά τον πόλεμο, στους ίδιους χώρους λειτούργησε το Ινστιτούτο Goethe. Ο Νάνης της dot2dot συνοψίζει: «Ένας τόπος ζοφερής ιστορίας μπόρεσε να γίνει τόπος παιδείας και πολιτισμού, όπου διδασκόταν η γερμανική γλώσσα». Οι συμμετέχοντες θέλουν να χειροκροτήσουν. Αυτό όμως δεν γίνεται - η πρόσβαση στο Μέγαρο, το οποίο τώρα ανήκει σε ιδιώτες, τους έχει επιτραπεί κατ’ εξαίρεση. Οι εξειδικευμένες περιηγήσεις στην πόλη έχουν μεγάλη ζήτηση. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν έγκειται στις διάφορες ερμηνείες γύρω από τους σταθμούς γερμανικής δράσης και όχι τόσο στα κατάλοιπα που σώζονται. Μια δεύτερη περιήγηση στο ανατολικό τμήμα της πόλης, έδρα του σημερινού Ινστιτούτου Goethe, και άλλα σημεία ενδιαφέροντος της εφαρμογής σχεδιάζεται για το άμεσο μέλλον.
