Das Goethe-Institut präsentiert das Archiv der Flucht in Athen, Belgrad, Bukarest, Istanbul, Sarajevo, Tirana und Zagreb und greift mit lokalen Partnern u.a. die Fragen auf, welche Formen des Erinnerns und Bezeugens es in unseren heutigen Einwanderungsgesellschaften braucht, welche strukturellen Ähnlichkeiten die unterschiedlichen Erzählungen von Flucht und Ankommen teilen und was uns die Erinnerungen der geflüchteten und migrierten Menschen über das Selbstbild unserer Gesellschaft offenbaren.
Το Archiv der Flucht[Αρχείο Φυγής] είναι ένας ψηφιακός τόπος μνήμης που διαφυλάσσει και στοχάζεται τις ιστορίες φυγής και εκτοπισμού που οδήγησαν στη Γερμανία τον 20ό και 21ο αιώνα. Τα βιώματα των ανθρώπων που εγκατέλειψαν τα πάντα και βρήκαν καταφύγιο στη χώρα αυτή επηρέασαν εξαρχής τα δύο γερμανικά κράτη, όπως και τη μεταξύ τους σχέση. Αυτοί οι άνθρωποι μιλούν στις αφηγήσεις τους για τη φυγή και τον εκτοπισμό, για βασανιστήρια, εκμετάλλευση και στέρηση δικαιωμάτων, αλλά και για ελπίδα και ευτυχία. Μιλούν για την πατρίδα και την εξορία, την αίσθηση του συνανήκειν και το νέο ξεκίνημα – αποκαλύπτοντας στο τέλος και απρόσμενες, πλούσιες πτυχές της γερμανικής ιστορίας.
Οι ιστορίες τους δείχνουν ότι η φυγή και η μετανάστευση προς τη Γερμανία δεν αποτελούν εξαίρεση ή ανωμαλία σε περιόδους κρίσης, αλλά ιστορική κανονικότητα. Μόνο μέσα από τις ιστορίες αυτές και με τη βοήθειά τους μπορούμε να κατανοήσουμε το παρόν και το μέλλον. Ποιες ομοιότητες αντικατοπτρίζονται στις εμπειρίες της φυγής; Ποιες διαφορές; Πώς αλλάζουν οι εμπειρίες της φυγής στο πέρασμα των δεκαετιών; Με ποιες επιθυμίες και φιλοδοξίες, αλλά και με ποια ψυχικά τραύματα ήρθαν στη Γερμανία οι άνθρωποι αυτοί; Ποιες εμπειρίες επαναλαμβάνονται σε ό,τι αφορά την άφιξη στον ξένο τόπο και τον κοινωνικό αποκλεισμό; Πώς τίθενται υπό διαπραγμάτευση και πώς αλλάζουν τα κοινωνικά, πολιτικά ή πολιτισμικά όρια ώστε οι άνθρωποι αυτοί να νιώσουν ότι είναι μέλη της γερμανικής κοινωνίας; Τι μας λένε για τη χώρα; Και τι σημαίνει αλήθεια η λέξη «φυγή»;
Το Archiv der Flucht[Αρχείο Φυγής] χρειάστηκε πολύ χρόνο για να δημιουργηθεί. Πάνω από ενάμιση χρόνο πραγματοποιούνταν εργαστήρια με μια διεπιστημονική ομάδα αποτελούμενη από ανθρώπους που θα έπαιρναν τις συνεντεύξεις και από συμβούλους. Τα κεντρικά ερωτήματα των εργαστηρίων αυτών ήταν: Σε ποια έννοια της φυγής θα βασιστεί το Αρχείο; Ποιο χρονικό διάστημα θα καλύπτει; Πώς θα αποφευχθεί το να επαναληφθεί η εμπειρία των ακροάσεων στο Ομοσπονδιακό Γραφείο Μετανάστευσης και Προσφύγων; Ποια θέματα και μοτίβα θα πρέπει να διατρέχουν όλες τις συνεντεύξεις; Πόσο ανοιχτοί και ελεύθεροι πρέπει ωστόσο να είναι οι άνθρωποι που παίρνουν τις συνεντεύξεις; Πώς θα διασφαλιστεί το να αλληλοσυμπληρώνονται το βάθος των αφηγήσεων και το εύρος των προοπτικών και των αιτίων;
Η ομάδα ανέπτυξε ένα βασικό σκεπτικό για τις συνεντεύξεις: Οι συζητήσεις ξεκινούν από την παιδική ηλικία και τελειώνουν στο τώρα. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο χρονικά σημεία υπάρχουν η απόφαση για τη φυγή, το άλλοτε γρήγορο, άλλοτε περίπλοκο ταξίδι, το «τράνζιτο», καθώς και η άφιξη και η ζωή στη Γερμανία – είτε πρόσφατα μόλις είτε ήδη εδώ και δεκαετίες.
Οι άνθρωποι που πήραν τις συνεντεύξεις ανήκουν σε πολύ διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Φέρνουν στο εγχείρημα ποικίλες εμπειρίες και μορφές της γνώσης, αλλά καλύπτουν και ένα ευρύ φάσμα ηλικίας, μεταναστευτικής εμπειρίας και καταγωγής. Είναι εβραίοι, μουσουλμάνοι ή άθεοι, ομοφυλόφιλοι και ετεροφυλόφιλοι, λευκοί ή έγχρωμοι, που ενεπλάκησαν σε αυτό το πολυετές εγχείρημα.
Μόνο αφότου ολοκληρώθηκε αυτή η εντατική προεργασία, άρχισαν οι επαφές, η επικοινωνία δηλαδή του εγχειρήματος με διάφορες κοινότητες, συλλόγους και ανθρωπιστικές οργανώσεις. Στην αναζήτηση ανθρώπων που θα συμμετείχαν, στόχος ήταν στην επιλογή των συνομιλητών και συνομιλητριών να μην επαναληφθούν οι συνήθεις μηχανισμοί αποκλεισμού και διακρίσεων. Αναζητούσαμε στοχευμένα εμπειρίες και χώρες καταγωγής: γυναίκες, άνθρωποι με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και ηλικιωμένοι θέλαμε με τις αφηγήσεις τους να προβληθούν εξίσου όσο οι νέοι και εργαζόμενοι άντρες.
Παρόλο που καταβάλαμε μεγάλες προσπάθειες για να πετύχουμε εύρος στις αφηγήσεις και τα βιώματα, έχουμε επίγνωση του ότι το εγχείρημα παρουσιάζει ατέλειες. Ένα αρχείο είναι εξ ορισμού κάτι που μπορεί και πρέπει να συμπληρωθεί και να συνεχιστεί. Έτσι, η τελική μας επιλογή δεν αξιώνει πληρότητα εκπροσώπησης όλων των περιπτώσεων.
Το Archiv der Flucht[Αρχείο Φυγής] συγκεντρώνει σαφώς και αναντίρρητα τις αναμνήσεις διαφορετικών γενεών – από τη φυγή από τη Σιλεσία το 1945 έως τη φυγή από τη Λιβύη του 2016. Διασώζει ένα ευρύ φάσμα ιστοριών – ιστορίες νέων ή μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων, ιστορίες μητέρων ή κορών που αναγκάστηκαν να τα αφήσουν όλα πίσω τους. Οι πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες του Αρχείου προέρχονται συνολικά από 28 χώρες καταγωγής στη Νότια Αμερική, την Αφρική, την Ανατολική και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή, τη Νοτιοανατολική και την Ανατολική Ασία, που αφηγούνται τις ιστορίες τους σε εννέα γλώσσες. Οι ιστορίες καλύπτουν πολύ διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα, θρησκείες και σεξουαλικούς προσανατολισμούς. Από τις 19 γυναίκες και τους 23 άντρες, τέσσερις δηλώνουν πως ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητα. Είναι βοσκοί ή καθηγητές και καθηγήτριες πανεπιστημίου, εργάτες και εργάτριες ή μέλη της ανώτερης τάξης. Τη στιγμή που πραγματοποιήθηκαν οι συνεντεύξεις, ήταν μεταξύ 19 και 87 ετών.
Μαζί με τη σκηνοθέτιδα Heidi Specogna αναπτύχθηκε ένα σκεπτικό κινηματογράφησης στο οποίο φαίνεται καθαρά ο σεβασμός για τους ανθρώπους που εμπιστεύτηκαν τις αφηγήσεις τους στο Αρχείο και, κατά συνέπεια, στην κοινή γνώμη. Όλες οι συνεντεύξεις θα είναι διαθέσιμες στο Διαδίκτυο από τις 30 Σεπτεμβρίου 2021.
Τα βίντεο των συνεντεύξεων θα είναι μόνιμα προσβάσιμα στο κοινό σε γερμανική και αγγλική γλώσσα και δεν θα χρησιμοποιηθούν μόνο για προγράμματα αγωγής του πολίτη και για τη μεταναστευτική έρευνα. Παράλληλα με τη δημοσιοποίηση του online Αρχείου στις 30 Σεπτεμβρίου, θα προβάλλονται σε μια εγκατάσταση στο Haus der Kulturen der Welt και θα παρουσιαστούν ταυτοχρόνως στα Ινστιτούτα Goethe στην Αθήνα, το Βελιγράδι, το Βουκουρέστι, την Κωνσταντινούπολη, το Σαράγεβο, τα Τίρανα και το Ζάγκρεμπ. Κατά τη διάρκεια παρουσίασης της εγκατάστασης στο Haus der Kulturen der Welt, θα ξεκινήσουν εκπαιδευτικά προγράμματα με εργαστήρια στα οποία θα συμμετέχουν μαθητές/μαθήτριες και δάσκαλοι/δασκάλες. Τέσσερις θεματικές ημέρες θα εγκαινιάσουν το Archiv der Flucht[Αρχείο Φυγής] στο Haus der Kulturen der Welt εμπλουτίζοντας με τη διάσταση της πολιτικής της μνήμης τις τρέχουσες συζητήσεις για τη μετανάστευση. Τις μέρες αυτές, θεωρητικοί, ακτιβιστές και ακτιβίστριες, αλλά και άνθρωποι που έχουν συμμετάσχει στο εγχείρημα θα συζητήσουν την αναγκαιότητα μιας πλουραλιστικής κοινωνικής αντίληψης εν όψει των σημερινών πολιτικών συγκυριών.
Carolin Emcke και Manuela Bojadžijev, επιμελήτριες του Archiv der Flucht[Αρχείο Φυγής]