O «ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΧΡΥΣΟΣ» ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΗΣ
ΚΡΟΚΟΣ

Ένα από τα πολυτιμότερα μπαχαρικά στον κόσμο: O κρόκος είναι δημοφιλής στην Ευρώπη και υλικό πολλών παραδοσιακών εδεσμάτων. Το φυτό χαρίζει το χρώμα και το άρωμά του στην ισπανική παέγια, τη γαλλική μπουγιαμπέσα και σε ελληνικά γλυκά. Η ευρωπαϊκή ιστορία του μπαχαρικού μάς ταξιδεύει χιλιάδες χρόνια πίσω.

Οι δυο νέοι εξασκούνταν στη δισκοβολία. Μια αδέξια ρίψη του Ερμή βρήκε τον Κρόκο στο κεφάλι, πληγώνοντας θανάσιμα τον καλό του φίλο. Ο φτερωτός θεός, συντετριμμένος από τον απροσδόκητο χαμό του Κρόκου, αποφάσισε να του χαρίσει την αθανασία. Μεταμόρφωσε το άψυχο κορμί του σε πανέμορφο μοβ λουλούδι και τις τρεις σταγόνες αίμα που έσταξαν από την πληγή του τις έκανε κόκκινα στίγματα στο κέντρο του άνθους. Έτσι, σύμφωνα με τον γοητευτικό αλλά και μελαγχολικό αρχαίο ελληνικό μύθο, γεννήθηκε ο κρόκος, ζαφορά ή σαφράνι, ένα από πολυτιμότερα είδη της ελληνικής χλωρίδας.

Η προέλευση του κρόκου εξακολουθεί να μην έχει διασαφηνιστεί στις μέρες μας. Σε ευρωπαϊκές, βορειοαφρικανικές και ασιατικές χώρες, το φυτό χρησιμοποιούνταν για χιλιετίες ως φάρμακο, μπαχαρικό ή βαφικό υλικό. Ιδιαίτερα λεπτομερείς περιγραφές του κρόκου βρίσκουν οι ιστορικοί σε πηγές από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν αφέψημα από κρόκο· ήταν ηρεμιστικό για όσους ταλαιπωρούνταν από αϋπνία και γιατρικό σε περιπτώσεις υπερβολικής κατανάλωσης κρασιού. Στην αρχαία Περσία ‒στην περιοχή της οποίας η παράδοση του κρόκου ξεπερνά τα τρεις χιλιάδες χρόνια‒ δεν ήταν δημοφιλής μόνο ως μπαχαρικό αλλά και ως φάρμακο για τη θεραπεία της κατάθλιψης​. Οι Ρωμαίοι τον χρησιμοποιούσαν ως βαφικό υλικό για τα ενδύματά τους, όπως τους χιτώνες τους, και σε επίσημα γεύματα προσέφεραν στους υψηλούς προσκεκλημένους κρασί αρωματισμένο με κρόκο. Η Κλεοπάτρα λέγεται ότι είχε πρώτη δοκιμάσει τις καλλυντικές του ιδιότητες χρησιμοποιώντας τον στο λουτρό της. Ως θεραπευτικό και αφροδισιακό φυτό, ο κρόκος συνόδευσε τον Μέγα Αλέξανδρο στις εκστρατείες του. Στη βυζαντινή εποχή άρχισε να βρίσκει σιγά σιγά τη θέση του και στη μαγειρική, την οποία διατηρεί μέχρι σήμερα.

ΕΙΚΟΝΑ ΣΠΑΝΙΑΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ

Ο κρόκος «εξημερώθηκε» ‒και έγινε ο γνωστός μας Crocus Sativus (κρόκος ο ήμερος)‒ στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία πριν από χιλιάδες χρόνια. Αναφορές για αυτόν και τη θαυματουργή και πολυεπίπεδη δράση του βρίσκουμε στα έπη του Ομήρου (8ος αι. π.Χ.), στον Έλληνα φιλόσοφο Θεόφραστο (371 π.Χ.-287 π.Χ.), στον Έλληνα γιατρό και βοτανολόγο Διοσκουρίδη (10 μ.Χ.-90 μ.Χ.), καθώς και σε πολλές ακόμα γραπτές πηγές.

Παραστάσεις του φυτού είναι συχνές σε μινωικές νωπογραφίες και αγγειογραφίες. Διάσημος είναι ο «Κροκοσυλλέκτης πίθηκος», μοναδική τοιχογραφική σύνθεση από την Κνωσό, της Νεοανακτορικής περιόδου (1600 π.Χ.), με πίθηκο σε βραχώδες τοπίο που συλλέγει άνθη κρόκου.

Οι περίφημες «Κροκοσυλλέκτριες», τοιχογραφική σύνθεση που βρέθηκε στο Ακρωτήρι Σαντορίνης και χρονολογείται στα μέσα περίπου της 2ης χιλιετίας π.Χ. | Φωτ. (λεπτομέρεια): © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Όπως και οι περίφημες «Κροκοσυλλέκτριες» της Σαντορίνης: σε  ορεινό τοπίο βλέπουμε μια γυναίκα να μυεί μία νεαρή κοπέλα στον τρόπο συλλογής των στημόνων του άνθους. Η νεαρή αντιγράφει τις κινήσεις της «δασκάλας» της, αποζητώντας την επιδοκιμασία της. Αυτή η σπάνιας ομορφιάς εικόνα προέρχεται από τοιχογραφική σύνθεση που βρέθηκε στο Ακρωτήρι Σαντορίνης και χρονολογείται στα μέσα περίπου της 2ης χιλιετίας π.Χ.

ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΚΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Σημαντική όμως ήταν και η συμβολή των Αράβων στη διάδοση του κρόκου. Τον καλλιέργησαν συστηματικά, τον έκαναν γνωστό στους Ισπανούς τον 10ο αι. μ.Χ., και από την Ιβηρική Χερσόνησο ο κρόκος ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη. Στην Ελλάδα, η σύγχρονη καλλιέργειά του ξεκίνησε τον 17ο αιώνα. Κοσμοπολίτες Κοζανίτες έμποροι διέκριναν στην υψηλή αξία του στις αγορές της Ευρώπης μεγάλες εμπορικές ευκαιρίες κι έτσι τον μετέφεραν από την Αυστρία και άρχισαν να τον καλλιεργούν στην περιοχή της Κοζάνης.

Σήμερα, ο κρόκος Κοζάνης θεωρείται ο εκλεκτότερος του κόσμου. Είναι βιολογικής καλλιέργειας και έχει το σήμα ΠΟΠ (προστατευόμενη ονομασία προέλευσης). Η συγκομιδή των λουλουδιών και ο διαχωρισμός στιγμάτων και στημόνων από τα πέταλα (που γίνονται χειρωνακτικά), ο φυσικός τρόπος αποξήρανσης, όπως και το κλίμα της περιοχής τον καθιστούν προϊόν άριστης ποιότητας. Το εντυπωσιακό κόκκινο-κίτρινο χρώμα του και το έντονο άρωμα του χρησιμοποιούνται σε πολλές γνωστές συνταγές, από τη μασσαλιώτικη μπουγιαμπέσα και το ιταλικό ριζότο α λα μιλανέζε μέχρι την ισπανική παέγια θαλασσινών, το μαροκινό κους-κους και τα μοσχοβολιστά κιτρινοκούλουρα της Αστυπάλαιας.

Ο «ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΧΡΥΣΟΣ»

 Η καλλιέργεια του κρόκου δεν είναι δύσκολη αλλά η συγκομιδή του είναι απαιτητική και επίπονη. Αρχίζει περίπου στα μέσα του Οκτώβρη, όταν το κροκοχώραφα της Κοζάνης έχουν γίνει μια απέραντη μοβ θάλασσα από τα λουλούδια που έχουν ανοίξει εντελώς. Τότε οι αγρότες και οι αγρότισσες αρχίζουν τη δουλειά, σκυμμένοι για ώρες με αντίπαλο τον χρόνο, καθώς γνωρίζουν πως αν δεν μαζέψουν τα λουλούδια το συντομότερο, η ίνα τους θα μαραθεί.

Ο κρόκος Κοζάνης είναι από τα πιο ακριβά μπαχαρικά στον κόσμο. Για να παραχθεί ένα κιλό αποξηραμένων στιγμάτων, χρειάζονται περίπου 150.000 λουλούδια. Γι’ αυτό και δικαίως έχει κερδίσει τον τίτλο του «κόκκινου χρυσού». Άλλος ένας θησαυρός της ελληνικής γης.