Μικροί εκδότες
Θάλλουν στην κρίση οι μικροί εκδότες;

Οι μικροί εκδότες – εξ ορισμού άλλωστε ξένοι προς κάθε έννοια εύκολου κέρδους – δεν συντηρούν απλώς με σπάνια επιμονή και συνέπεια τη μικρή φωτιά του καλού βιβλίου αναμμένη. Ενδέχεται να τη δυναμώνουν κιόλας, καθώς πνέουν ολόγυρά τους άνεμοι εν μέρει καταστροφικοί, εν μέρει καθαρτήριοι και αναζωογονητικοί. Μια περισκόπηση στην ελληνική πρωτεύουσα και όχι μόνον της Μαρίας Τοπάλη.

Στην σαρωμένη από την κρίση Ελλάδα του 2014 είναι παρακινδυνευμένο να μιλά κανείς για ελίτ× λίγα πράγματα απόμειναν όρθια από τον παλαιό κόσμο, κι ακόμη λιγότερα από αυτά χαίρουν γενικής εκτίμησης. Στις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα ανήκει όμως, αδιαμφισβήτητα, ο λόγιος τυπογράφος και εκδότης Αιμίλιος Καλιακάτσος των εκδόσεων Στιγμή.

Από το πρώτο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε το 1984, μέχρι σήμερα, που κοντεύει αισίως τους 400 τίτλους, συνεχίζει απτόητος να εκδίδει βιβλία χειροποίητης, κλασικής αισθητικής και υψηλότατης ποιότητας (λιτά μονόχρωμα εξώφυλλα με ωραία τυπογραφία, σπάνια με εικονογράφηση σχεδίων που παραγγέλλονται επί τούτου, άκοπες σελίδες, καλό χαρτί). Οι σχολιασμένες εκδόσεις του των αρχαίων συγγραφέων συναγωνίζονται εκείνες των οικουμενικής εμβέλειας μεγάλων εκδοτών. Ονόματα που σφράγισαν τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό όπως ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, ο φιλόσοφος Παναγιώτης Κονδύλης, ο αρχαιολόγος και φιλόλογος Στυλιανός Αλεξίου, ο ποιητής Ε.Χ. Γονατάς και ο κλασικός φιλόλογος Δανιήλ Ιακώβ, του εμπιστεύτηκαν έργα τους. Δεν είναι ο εκδότης των πρωτοεμφανιζόμενων, αλλά η εκ μέρους του 67χρονου εκδότη επιλογή ενός συγγραφέα ισοδυναμεί – στους κύκλους τουλάχιστον των μυημένων – με πολλές τιμητικές διακρίσεις. Δουλεύει μόνος, με λίγη βοήθεια από την κόρη του.

Η ποιοτική λογοτεχνία με την ιδιαίτερη εκδοτική αισθητική (εξώφυλλα με εικαστικά μοτίβα και έργα σε ζεστά χρώματα, συνήθως μεγάλο μέγεθος, καλό χαρτί) αλλά και πρώτες εμφανίσεις σημαντικών και ιδιότυπων ελλήνων λογοτεχνών συνδέεται την τελευταία εικοσαετία με τις εκδόσεις Το Ροδακιό της Τζούλιας Τσιακίρη. Δημιουργήθηκαν το 1992 από τη συντροφιά που είχε ιδρύσει το περιοδικό λογοτεχνίας, θεωρίας της λογοτεχίας και κριτικής Εκηβόλος (1978-1997). Από Το Ροδακιό κυκλοφορούν περίπου 150 τίτλοι ενώ 30 περίπου ετοιμάζονται. Είναι ατομική επιχείρηση, απασχολεί τρεις υπαλλήλους και οι μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες τους ήταν η επανέκδοση όλων των έργων του Δημήτρη Χατζή και η έκδοση των βιβλίων του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη. Το πρώτο βιβλίο του – "Οι τέσσερις τοίχοι", 2000 – τιμήθηκε με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου πεζογράφου του περιοδικού Διαβάζω, μεταφράστηκε στα ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά, στα αγγλικά kαι στα πορτογαλικά. Στη Γαλλία κέρδισε το βραβείο "Laure Bataillon" ("το καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς στην καλύτερη μετάφραση") από κοινού με τον μεταφραστή του Michel Volkovitch ενώ στην Αγγλία έφτασε στην τελική εξάδα για το Independent Foreign Fiction Prize 2007.

Μικρό και εκλεκτό, και στην Βόρεια Ελλάδα

Αφήνοντας πίσω μας το αθηναϊκό κέντρο και προχωρώντας βόρεια συναντάμε τις μικρές εκδόσεις Νησίδες, που ιδρύθηκαν το 1993 στη νήσο Σκόπελο των Βόρειων Σποράδων από τον Βασίλη Τομανά, μεταφραστή που τιμήθηκε το 1999 με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης (για τη μετάφραση του έργου «Διόρθωση» του Τόμας Μπέρνχαρντ). Οι «Νησίδες» μετακόμισαν το 2004 στη Θεσσαλονίκη. Είναι μονοπρόσωπη επιχείρηση, δηλαδή δεν απασχολεί εργαζόμενους. Έχει εκδώσει μέχρι σήμερα κάπου 250 βιβλία. Ανάμεσα σε αυτά εξέχουσα θέση κατέχουν: βιβλία για τη Θεσσαλονίκη (του ισραηλίτη ιστορικού Ιωσήφ Νεχαμά και άλλων), μελέτες σημαντικών φιλολόγων και φιλοσόφων, λογοτεχνικά, μαρτυρίες.

Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης λειτουργούν από το 2005 το βιβλιοπωλείο και οι εκδόσεις ΣΑΙΞΠΗΡΙΚόΝ που ιδρύθηκαν από τον νεότερο ποιητή Γιώργο Αλισάνογλου και πήραν το όνομά τους από το παρισινό Shakespeare and Company, που εξέδωσε το πρώτο αντίτυπο του «Οδυσσέα» του Τζέιμς Τζόυς. Το ΣΑΙΞΠΗΡΙΚόΝ έχει εκδώσει μέχρι τώρα περίπου 90 τίτλους. Υποστηρίζει κυρίως νέους αλλά και παλαιότερους ποιητές, (έλληνες και ξένους) καθώς και θέατρο, λίγα δοκίμια και κάποια πεζογραφήματα. Ο εκδοτικός οίκος στεγάζει, εκτός εκλεκτούς νέους, πειραματικούς και πρωτοπόρους συγγραφείς και ποιητές, το «βαρύ πυροβολικό» που ονομάζεται Δημήτρης Δημητριάδης (1944). Πρόκειται για τον διάσημο πεζογράφο, ποιητή και θεατρικό συγγραφέα που έγραψε, ανάμεσα στ’ άλλα, το εμβληματικό «Πεθαίνω σαν Χώρα» (1978). Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες (στα γερμανικά: περιοδικό Lettre International, 2001) ενώ πολλά θεατρικά του έργα έχουν ανέβει σε σκηνές τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού, λ.χ. σε σκηνοθεσία του Patrice Chereau στο Theatre de la Commune d’ Aubervilliers, Παρίσι.

Πίστη στην προσωπική επαφή

Πίσω στην Αθήνα τώρα και σε δυο νεώτερους εκδότες που τους έλαχε να κάνουν τα πρώτα βήματά τους κυριολεκτικά μέσα στη δίνη της κρίσης. Οι εκδόσεις Οκτώ διευθύνονται από το ζευγάρι Αλέξανδρος Μανωλάκης και Θάλεια Πρωτονοταρίου. Το πρώτο βιβλίο τους, μοντέρνας και πρωτότυπης αισθητικής, κυκλοφόρησε το 2007 και μέχρι σήμερα έχουν φτάσει περίπου τους 30 τίτλους. Ολοένα και περισσότεροι έλληνες συγγραφείς τους προσεγγίζουν με την ελπίδα της ποιοτικής έκδοσης, της προσωπικής επαφής και συνεννόησης αλλά και χάρη σε μια καινούρια «πίστη», όπως λένε, «σε κάτι μικρό». Ο βραβευμένος και ήδη μεταφρασμένος σε 5 γλώσσες συγγραφέας Χρήστος Χρυσόπουλος (1968) θα εκδώσει εκεί το δοκίμιο "Ο δανεισμένος λόγος – Δοκίμιο για την επιτελεστικότητα της λογοτεχνίας" (Μάρτιος 2015).

Οι εκδόσεις Κίχλη της φιλολόγου και επιμελήτριας κειμένων Γιώτας Κριτσέλη, εξέδωσαν τα πρώτα βιβλία τους τον Δεκέμβριο του 2008. Μέχρι στιγμής ο κατάλογός τους περιλαμβάνει 40 τίτλους λογοτεχνικών βιβλίων (ελληνικών και μεταφρασμένων), θέατρο, δοκίμια, βιογραφίες και βιβλία τέχνης. Ο ιδιαίτερα δημοφιλής και πρόωρα χαμένος ποιητής Αργύρης Χιόνης, ο βραβευμένος ποιητής, ζωγράφος και μεταφραστής Αλέξανδρος Ίσαρης και ο βραβευθείς ως πρωτοεμφανιζόμενος Γιώργος Μητάς ανήκουν στους εκλεκτούς συγγραφείς της Κίχλης που έχει ως βασική της μέριμνα την αισθητική των βιβλίων (επιλογή ειδικών χαρτιών, εικαστικού χαρακτήρα εξώφυλλα) και την τυποτεχνική επιμέλειά τους (επεξεργασία γραμματοσειρών, σχεδιασμός σελίδας, τυπογραφική επιμέλεια του κειμένου), επιδιώκοντας τα βιβλία να λειτουργούν ως πηγή αισθητικής απόλαυσης για τους αναγνώστες.
 
Η επιθυμία για μια καλαίσθητη, προσεχτικά φροντισμένη έκδοση και η ανάγκη του συγγραφέα για άμεση, προσωπική επαφή με τον άνθρωπο που παίρνει «στα χέρια του», κυριολεκτικά ή μεταφορικά, το χειρόγραφο για να το κάνει βιβλίο είναι οι λόγοι που ωθούν εντυπωσιακά πολλά μεγάλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας στους πολύ μικρούς εκδότες του σημειώματος αυτού. Καλό είναι, πάντως, να θυμόμαστε ότι η μικρή, αυτόνομη επιχείρηση που στηρίζεται στην ανθρώπινη επαφή και στην οικοδόμηση σχέσεων ζωής παραμένει και σήμερα ακόμη σημαντικό στοιχείο της ελληνικής κουλτούρας και της ελληνικής οικονομίας.