Τα παιδιά προσφύγων συχνά έχουν ζήσει τραυματικά γεγονότα. Εθελοντές αναγνώστες τούς προσφέρουν ένα διάλειμμα από τα άγχη που βιώνουν στην καθημερινή ζωή τους. Ένα ειδικά σχεδιασμένο εικονογραφημένο βιβλίο για το ψυχικό τραύμα βοηθά παιδιά και γονείς να αντιμετωπίσουν τα βιώματά τους.
Ένα βιβλίο μπορεί να προσφέρει παρηγοριά, ερεθίσματα και καμιά φορά να αποσπάσει το μυαλό μας από τις στενάχωρες σκέψεις. Πολλά παιδιά και οι γονείς τους, που έχουν έρθει στη Γερμανία ως πρόσφυγες, έχουν βιώσει άσχημες καταστάσεις στον πόλεμο και στο ταξίδι τους για την Ευρώπη. Η αφήγηση και η φωναχτή ανάγνωση ιστοριών τούς παρέχει μια μικρή ανάπαυλα από τη συχνά κουραστική καθημερινότητα. Ταυτόχρονα, τα βιβλία τούς δίνουν μια πρώτη πρόσβαση στη γερμανική γλώσσα και τα βοηθούν να προσανατολιστούν σε μια ξένη και άγνωστη ακόμη γι’ αυτά χώρα.
Τον Δεκέμβριο του 2015, το Ίδρυμα Lesen εγκαινίασε, ύστερα από ανάθεση του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Παιδείας και Έρευνας, το τριετές πρόγραμμα «Lesestart für Flüchtlingskinder» [Πρώτα βήματα στην Ανάγνωση για Παιδιά Προσφύγων] και εφοδιάζει τους χώρους παιχνιδιού στα κέντρα υποδοχής προσφύγων με βιβλία και οπτικοακουστικό υλικό: Παιδιά ηλικίας έως 5 ετών λαμβάνουν ένα σετ για τα πρώτα βήματα στην ανάγνωση, που περιέχει ένα βιβλίο, ενώ εκπαιδευμένοι εθελοντές τούς διαβάζουν και τους εισάγουν έτσι ομαλά στη γερμανική γλώσσα και τη ζωή στη Γερμανία.
Πολλά παιδιά, όπως και οι γονείς τους, υποφέρουν από τις συνέπειες του πολέμου και του ταξιδιού για την Ευρώπη. Το εγχείρημα «Πρώτα Βήματα στην Ανάγνωση» ωστόσο δεν εστιάζει στα φρικτά τους βιώματα. «Οι εθελοντές αναγνώστες μας δεν είναι ειδικευμένοι στη θεραπεία ψυχικών τραυμάτων» τονίζει η υπεύθυνη του προγράμματος Melitta Göres. «Εμάς μας ενδιαφέρει να προσφέρουμε στα παιδιά ένα μικρό διάλειμμα και να ξυπνήσουμε, μέσα από το παιχνίδι, την περιέργειά τους για το μέσο που ονομάζεται βιβλίο και για τη γερμανική γλώσσα».
ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΣ τις ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΥΤΟΪΑΣΗΣ
Μπορούν άραγε να θεραπευτούν οι πληγές της ψυχής μέσω της ανάγνωσης και της επαφής με τα βιβλία; «Το βιβλίο δεν μπορεί να θεραπεύσει ένα τραύμα, μπορεί όμως να δράσει ανακουφιστικά και να ενισχύσει τις δυνάμεις αυτοΐασης» λέει η Susanne Stein. Η παιδαγωγός από το Αμβούργο είναι η δημιουργός του εικονογραφημένου βιβλίου για την επεξεργασία τραυμάτων, με τίτλο
Das Kind und seine Befreiung vom Schatten der großen, großen Angst [Το παιδί και η απελευθέρωσή του από τη σκιά του πολύ μεγάλου φόβου], που απευθύνεται σε παιδιά προσφύγων και τις οικογένειές τους. Σε αυτό περιγράφει την ιστορία ενός παιδιού που έζησε στον πόλεμο μια εξαιρετικά τρομακτική εμπειρία. Το παιδί κατορθώνει να διαφύγει με την οικογένειά του σε μια ασφαλή χώρα, όμως η σκοτεινή σκιά του μεγάλου φόβου που δοκίμασε συνεχίζει να το ακολουθεί. Η ιδέα για το βιβλίο γεννήθηκε μέσα από τις επισκέψεις που έκανε η δημιουργός του σε ένα κέντρο φιλοξενίας προσφύγων του Αμβούργου. Αρχική πρόθεση της Susanne Stein ήταν απλώς να κάνει μια δωρεά. Στην πορεία ωστόσο προέκυψαν συναντήσεις, συζητήσεις και, τελικά, πολύ προσωπικές σχέσεις με ανθρώπους που είχαν να αφηγηθούν οδυνηρές ιστορίες προσφύγων.
Η παιδαγωγός, που ειδικεύεται παράλληλα στην οργανωτική ανάπτυξη, παρατήρησε ότι πολλά παιδιά υπέφεραν από μόνιμους φόβους. «Ορισμένα αναπτύσσουν μικρά τικ ή παρουσιάζουν συμπεριφορές που δεν ανταποκρίνονται στην ηλικία τους» εξηγεί. Μπορεί να κλαίνε, να ουρλιάζουν ή να τρέμουν ανεξέλεγκτα, να «βρέχονται», να αυτοτραυματίζονται ή να είναι επιθετικά απέναντι σε άλλους ανθρώπους. Μπορεί, επίσης, το παιδί να επαναλαμβάνει διαρκώς την ίδια κίνηση, όπως να φέρνει κύκλους γύρω απ’ τον εαυτό του ή να παίζει «ταμπούρλο» με τα χέρια και τα πόδια και να τα χτυπά. Οι γονείς συχνά δεν ξέρουν τι να κάνουν. Θέλουν να το βοηθήσουν, αλλά δεν ξέρουν πώς. «Δεν μπορούν να καταλάβουν πώς νιώθουν οι κόρες κι οι γιοι τους – άλλωστε, βρίσκονται πλέον όλοι τους σε ασφαλές μέρος» λέει η Susanne Stein. Εξίσου δύσκολη είναι η κατάσταση για τα παιδιά. Ταλαιπωρούνται και τα ίδια από αυτά τα μοντέλα συμπεριφοράς, αδυνατούν όμως να τα αλλάξουν.
ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ
Το βιβλίο έχει σχεδιαστεί με σκοπό να βοηθήσει τα παιδιά που έχουν υποστεί ψυχικά τραύματα, αλλά και τους γονείς τους, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τι τους συνέβη. «Αποτελεί μεγάλη ανακούφιση και για τις δύο πλευρές το να τους δοθεί μια εξήγηση για τους διαρκείς φόβους και τα σωματικά συμπτώματα» λέει η Susanne Stein. «Γιατί οι γονείς μπορούν τότε να μάθουν να τα αντιμετωπίζουν με τρόπο ώστε τα παιδιά να νιώθουν καλύτερα και, ενδεχομένως, να ζητήσουν τη βοήθεια κάποιου ειδικού». Νεαροί ενήλικες, που ήρθαν στη Γερμανία ως παιδιά προσφύγων, της γράφουν πόσο τους ωφέλησε το βιβλίο. «Πολλοί λένε ότι τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα γι’ αυτούς αν είχαν ένα τέτοιο βιβλίο όταν ήταν παιδιά» αναφέρει η Susanne Stein. «Τότε κανείς δεν τους καταλάβαινε, ούτε οι ίδιοι καταλάβαιναν τον εαυτό τους».
Αρχικά το βιβλίο με θέμα τα ψυχικά τραύματα προοριζόταν για κοινή χρήση από τις συγκεκριμένες οικογένειες τις οποίες το πρόβλημα αφορούσε άμεσα. Στο μεταξύ, χρησιμοποιείται επίσης σε ιατρεία ψυχοθεραπευτών και κλινικές, σε νηπιαγωγεία, σχολεία, συλλόγους και κέντρα υποδοχής προσφύγων. Το βιβλίο καθιστά σαφές ότι υπάρχουν δυνατότητες ψυχολογικής υποστήριξης σε ανθρώπους που έχουν υποστεί ψυχικά τραύματα, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για μια θεραπεία. Στο τέλος της ιστορίας, δίνονται στα παιδιά ερεθίσματα ώστε να εκφράσουν τα συναισθήματά τους μέσα από δικές τους ζωγραφιές, ενώ στους γονείς παρέχεται ένας σύντομος οδηγός που τους βοηθά να στηρίξουν τα παιδιά τους.
ΤΑΥΤΙΣΗ – ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗ
Τα ψυχικά τραύματα προκαλούνται από ακραίες εμπειρίες απέναντι στις οποίες το άτομο νιώθει ανίσχυρο και αναπτύσσει έντονους φόβους. Το βιβλίο περιγράφει το φαινόμενο αυτό και καταδεικνύει ότι τα τραύματα δεν έχουν να κάνουν με την ενοχή ή την αδυναμία. Οι εικόνες κάνουν δυνατή την ταύτιση, ταυτόχρονα όμως το βιβλίο ως μέσο επιτρέπει και μια ευεργετική αποστασιοποίηση προς τα γεγονότα: Οι νεαροί αναγνώστες το κρατούν στο χέρι τους, κοιτάζοßυν τις ιστορίες στο βιβλίο, μπορούν ανά πάσα στιγμή να το αφήσουν ή να προσπεράσουν σελίδες. «Τα παιδιά αποφασίζουν πώς θα χρησιμοποιήσουν το βιβλίο – μπορούν ακόμη και να τσαλακώσουν μια σελίδα πάνω στο θυμό τους» λέει η συγγραφέας. «Έτσι, νιώθουν ξανά πως έχουν τον έλεγχο πάνω στα πράγματα».
Στην ουσία, η ιστορία ακολουθεί παρόμοια μοτίβα με αυτά ενός παραμυθιού: Το παιδί βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπο με μια άσχημη κατάσταση, τραυματίζεται, αλλά επιβιώνει και διαφεύγει. Με την κατάλληλη υποστήριξη, απελευθερώνεται από το αίσθημα αδυναμίας του, αναρρώνει και γίνεται και πάλι ευτυχισμένο. Ακόμη κι αν η Susanne Stein δεν είχε την πρόθεση, γράφοντας και σχεδιάζοντας το βιβλίο, να ενσωματώσει σε αυτό αναφορές σε κλασικά παραμύθια, όπως π.χ. εκείνα των αδελφών Γκριμ, οι αναφορές αυτές είναι ολοφάνερες. «Τα παιδιά ανακαλύπτουν εκ νέου την ψυχική τους κατάσταση, την οποία δεν θα μπορούσαν, ή θα μπορούσαν με μεγάλη δυσκολία μόνο, να περιγράψουν» λέει η συγγραφέας. Στο τέλος, όλα πάνε κατ’ ευχήν. Το βιβλίο έχει συγκινήσει ήδη πολλούς ανθρώπους, γιατί ενισχύει την πίστη και την ελπίδα τους για το μέλλον, όπως διαπιστώνει ξανά και ξανά η Susanne Stein. «Τι παραπάνω να περιμένει κανείς από ένα μικρό εικονογραφημένο βιβλίο;»
