Ψευδεις ειδησεις
Οταν το ψεμα γινεται αληθεια

Ανησυχία για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης μέσω της στοχευμένης διασποράς ψευδών ειδήσεων εκφράζονται τώρα και στη Γερμανία. Ανάμειξη σε αυτήν τη διασπορά δεν έχουν μόνο δεξιοί λαϊκιστές, αλλά και κράτη. Το φαινόμενο αποτελεί μεγάλη πρόκληση, ειδικά εν όψει των ομοσπονδιακών βουλευτικών εκλογών. 

Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς 2016/2017 δημοσιεύτηκε η εξής ψεύτικη είδηση: Στο Ντόρτμουντ συγκεντρώθηκε τάχα «ένα πλήθος 1.000 ανδρών αραβικής καταγωγής» μπροστά στη Ραϊνόλντικιρχε, την «αρχαιότερη εκκλησία της Γερμανίας», που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Φώναζαν δε «Ο Αλλάχ είναι μεγάλος», όπως έλεγε η είδηση, και επιτέθηκαν σε αστυνομικούς, ενώ στο τέλος πυρπόλησαν την εκκλησία. Μόνο που η ιστορία αυτή δεν αληθεύει: Ο ναός, που είναι ο παλαιότερος στο Ντόρτμουντ και όχι σε όλη τη Γερμανία, δεν πήρε ποτέ φωτιά. Σύμφωνα με πληροφορίες της αστυνομίας, ένα εσφαλμένα τοποθετημένο πυροτέχνημα προκάλεσε την ανάφλεξη ενός διχτυού ασφαλείας μόνο, το οποίο είχε στερεωθεί στον τοίχο της εκκλησίας για κάποιες εργασίες αποκατάστασης. Η φωτιά κατασβέστηκε γρήγορα. Η πυροσβεστική και η αστυνομία έκαναν λόγο για μια «φυσιολογική» νύχτα Πρωτοχρονιάς.
 
Πρόκειται για μια κλασική περίπτωση ψευδούς είδησης. Τη συγκεκριμένη τη διέδωσε η αμερικανική ειδησεογραφική διαδικτυακή πύλη breitbart.com. Το Breitbart είναι η αμερικανική πλατφόρμα της νέας Δεξιάς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ιστορία έγινε viral, γερμανικά blogs και συνωμοσιολογικές ιστοσελίδες την προέβαλαν ως δήθεν χαρακτηριστικό παράδειγμα απόκρυψης ειδήσεων από τα γερμανικά μέσα.
 
Αυτό και πολλά άλλα αντίστοιχα «κρούσματα» έχουν θορυβήσει τον πολιτικό κόσμο. Η προσπάθεια να δυσφημιστεί το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης εν γένει είναι πασιφανής. Τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα προσδοκούν να κερδίσουν οπαδούς μέσω της απώλειας εμπιστοσύνης των πολιτών στους κρατικούς θεσμούς, ενώ οι απολυταρχικοί ηγέτες προφανώς διακρίνουν στις ψευδείς ειδήσεις μια δυνατότητα να αποσταθεροποιήσουν τις δυτικές δημοκρατίες.

Ασκηση επιρροης στις αμερικανικες προεδρικες εκλογες

Αυτό επετεύχθη πράγματι στις ΗΠΑ. Οι μυστικές υπηρεσίες πιστεύουν πως έγινε μια εσκεμμένη απόπειρα επηρεασμού του εκλογικού αποτελέσματος προς όφελος του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ από τη ρωσική κυβέρνηση. Στην αμερικανική έκδοση του ρωσικού κρατικού προπαγανδιστικού καναλιού «Russia Today» σημειώθηκε καταιγισμός ψευδών ειδήσεων καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο, οι οποίες αφορούσαν την εσωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών.
 
Σύμφωνα με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν ευθύνεται επίσης για το γεγονός ότι λίγο πριν από τις εκλογές δημοσιεύθηκαν στην πλατφόρμα αποκαλύψεων «WikiLeaks» υποκλαπέντα ηλεκτρονικά μηνύματα από λογαριασμό του επικεφαλής της προεκλογικής καμπάνιας της Χίλαρι Κλίντον, Τζον Ποντέστα.

Στο στοχαστρο οι γερμανικες εκλογες

Το φθινόπωρο του 2017 θα διεξαχθούν οι εκλογές για την ανάδειξη της νέας ομοσπονδιακής Βουλής της Γερμανίας. Ο επικεφαλής των ομοσπονδιακών εκλογών και Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Στατιστικής Υπηρεσίας Ντήτερ Ζάρραϊτερ προέβη τον Ιανουάριο του 2017 στην εξής αυστηρή προειδοποίηση: «Οι πολίτες και τα μέσα ενημέρωσης οφείλουν να αντιδρούν με ιδιαίτερη προσοχή στις ειδήσεις. Πρέπει να ξέρουν ότι γίνονται προσπάθειες να χειραγωγηθούν».
 
Στον κυβερνητικό συνασπισμό εξετάζουν τώρα το ενδεχόμενο να θεσπίσουν νόμους προκειμένου να καταπολεμηθεί το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων. Για παράδειγμα, συζητιέται η ίδρυση ενός «Κέντρου  Άμυνας ενάντια στην Παραπληροφόρηση». Αυτό σε ορισμένους φαίνεται ως σύσταση ενός «υπουργείου Αλήθειας» και είναι δύσκολο να εφαρμοστεί σε μια χώρα που έχει κατοχυρώσει την ελευθεροτυπία στο Σύνταγμά της. Άλλοι πάλι θέλουν να απαγορευτούν τα λεγόμενα social bots, τα αυτοματοποιημένα δηλαδή προγράμματα που διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, και μια τέτοια προσπάθεια πιθανότατα θα έπεφτε στο κενό, καθώς συνήθως δεν υπάρχει τρόπος αναγνώρισης της ταυτότητας των δημιουργών τέτοιων προγραμμάτων.

Κριτες της αληθειας

Το Facebook ναι μεν δεν δημιουργεί ψευδείς ειδήσεις, ωστόσο με τους 25 εκατ. και πλέον χρήστες του στη Γερμανία και με 1,7 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως είναι το μεγαλύτερο κανάλι διάδοσης ψευδών ειδήσεων. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θέλει να θεσπιστούν αυστηρότερες διατάξεις, ώστε η εταιρεία να αναλάβει τις ευθύνες της και να αποσύρει από τη σελίδα της τις ψεύτικες ειδήσεις. Μέχρι στιγμής, η προσπάθεια αυτή ελάχιστη επιτυχία είχε. Ο διευθυντής της εταιρείας Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ προτιμά να βασίζεται, κατά τα λεγόμενά του, σε ενημερωμένους και σκεπτόμενους χρήστες και δημοσιογράφους παρά να γίνει «ο ίδιος κριτής της αλήθειας». Εκείνο που θα γίνει, πάντως, κατά τον Ζούκερμπεργκ, είναι να καταστεί απλούστερη η διαδικασία, με την οποία οι χρήστες θα μπορούν να καταγγέλλουν μια ψευδή είδηση.
 
Κάτι που θα βοηθούσε επίσης, κατά πάσα πιθανότητα, θα ήταν να κλείσουν οι «κάνουλες» χρηματοδότησης για τις ιστοσελίδες ψευδών ειδήσεων. Στη Γερμανία, ο Gerald Hensel επιχείρησε με τη χρήση του hashtag #keingeldfürrechts («καμιά χρηματοδότηση για τη Δεξιά»), στο twitter, να δώσει το έναυσμα για μια τέτοια συζήτηση. Σκοπός ήταν συγκεκριμένες σελίδες να πάψουν να λαμβάνουν στήριξη μέσω διαφημιστικών εσόδων. Δυστυχώς, η συζήτηση βγήκε εκτός ελέγχου κι ο Hensel δέχτηκε απειλές για τη ζωή του. Ωστόσο, η δράση είχε πολύ γρήγορα επιπτώσεις για τους διαχειριστές των εν λόγω ιστοσελίδων, οι οποίοι ήδη αναφέρουν οικονομικές απώλειες. Να λοιπόν ένα σύστημα που ίσως είναι πιο αποτελεσματικό απ’ ό,τι η συνεχής θέσπιση νέων νόμων.