Προγευμα στο Goethe
Για την εναρξη της documenta 14 στην Αθηνα

Στις 7 Απριλίου, ημέρα έναρξης της documenta 14 στην Αθήνα, συναντήθηκαν στο αίθριο του Goethe-Institut της Αθήνας καλλιτέχνες και πολιτιστικοί παράγοντες από Γερμανία, Ελλάδα και άλλες χώρες. Προγευμάτισαν κι αντάλλαξαν απόψεις για τη μεγάλη έκθεση τέχνης που για πρώτη φορά στην ιστορία της δεν πραγματοποιείται μόνον στο Kassel, αλλά και σε μια άλλη πόλη του κόσμου, όπου και εγκαινιάζεται.

Η πολιτική, καλλιτεχνική και κοινωνική σημασία του τολμηρού αυτού εγχειρήματος που φέρνει τη documenta στην ελληνική πρωτεύουσα, αποτέλεσε επίκεντρο των συζητήσεων. Εμείς που ζούμε και εργαζόμαστε στην Αθήνα, συμμετείχαμε σ’ αυτές με το ερώτημα «Τί πιστεύετε ότι φέρνει η documenta14 στην Αθήνα;» και πήραμε δυναμικές και πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις: 

(από αριστερά) Matthias Makowski, Juliane Stegner, Rainer Hauswirth, Χρήστος Καρράς, Joachim Bernauer | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Ορέστης Aνδρεαδάκης,  Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, επιμελητής της ελληνικής συμμετοχής στην Μπιενάλε της Βενετίας 2017:
«Παρακολούθησα από κοντά, τα τελευταία τρία χρόνια, όλη τη διαδικασία της διοργάνωσης documenta14 στην Αθήνα και είχα τη χαρά (ήταν αλήθεια μεγάλη χαρά και εξαιρετική εμπειρία) να συνεργαστώ με τον Άνταμ και με αρκετούς από τους επιμελητές και στις Νύχτες Πρεμιέρας και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Ορέστης Aνδρεαδάκης | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Σήμερα που τρέχω από το ένα μουσείο στο άλλο, οφείλω να ομολογήσω ότι με ιντριγκάρει απίστευτα. Με ιντριγκάρουν ακόμη και τα αρνητικά σχόλια, διότι ανοίγουν υπέροχες συζητήσεις που μας έχουν λείψει. Για πρώτη ίσως φορά μετά την ταραγμένη δεκαετία του 1960 ξαναμπαίνουν, με τόσο επιτακτικό τρόπο, ερωτήματα για την «πολιτική διάσταση» της τέχνης που τα είχαμε σνομπάρει. Και το ενδιαφέρον είναι ότι ξαναμπαίνουν με μια εξαίσια πρωτοποριακή αμεσότητα που μας υποχρεώνει να γίνουμε μέρος τους και να πάρουμε θέση. Θέλει όμως τόλμη να πάρουμε θέση και να υπερβούμε την ασφάλεια και τις βεβαιότητές μας. Την έχουμε»;
 
Κωστής Ζουλιάτης, μουσικός και σκηνοθέτης:
«Το πραγματικό ερώτημα είναι τί παίρνει η documenta14 από την Αθήνα, τί κοστίζει στην Αθήνα της κρίσης, κι όχι αναγκαστικά οικονομικά, αλλά με την έννοια τί παίρνει από την Αθήνα, δηλαδή τί αφήνει πίσω της ως κόστος – μιλώντας σε πολιτικό, ηθικό, κοινωνικό επίπεδο».

Κωστής Ζουλιάτης | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Χρήστος Καρράς, Γενικός Διευθυντής της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση:
«Είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός που φέρνει στην Αθήνα πολλούς ανθρώπους της τέχνης, καλλιτέχνες και επαγγελματίες και οπωσδήποτε για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο την καθιστά επίκεντρο. Το θέμα είναι όμως αν οι θεσμοί που υπάρχουν στην Αθήνα είναι έτοιμοι και ικανοί, μετά την αποχώρηση της documenta14, να αξιοποιήσουν την δυναμική αυτή. Να μην υποπέσουμε δηλαδή πάλι στο σύνδρομο των Ολυμπιακών Αγώνων».
  Χρήστος Καρράς | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Marc Mouarkech, Διευθυντής του Ιδρύματος Arab Image Foundation, Λίβανος
Gisa Stobai, ανεξάρτητη επιμελήτρια, Ομάν:
«Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση το γεγονός ότι η έκθεση μοιράζεται ανάμεσα στην Αθήνα και το Κάσελ. Μας δίνει μια αφορμή να επισκεφθούμε την Ελλάδα και πιθανότατα, γιατί όχι, να πάμε και στη Γερμανία, όταν εγκαινιαστεί η έκθεση εκεί».
  Marc Mouarkech (δεξιά) και Gisa Stobai | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Έλενα Παπαδοπούλου, Iστορικός Tέχνης και Διευθύντρια του Ινστιτούτου Σύγχρονης Τέχνης «Radio Athènes»:
«Αισθάνομαι ότι η documenta14 είναι ένα θέμα πολύπλευρο, που εξερευνούμε μέσα από το πρότζεκτ που οργανώνει το Goethe-Institut (All: Collected Voices), αλλά μπορώ να πω πως η επαφή της Αθήνας με τόσους πολλούς επισκέπτες που έχουν αίσθηση της ιστορίας, της τέχνης, της πολιτικής πραγματικότητας δίνει νέα πνοή στην πόλη. Συγχρόνως δίνει την ευκαιρία σε όσους ζούμε εδώ να δούμε ένα τόσο πλούσιο υλικό που ανοίγει συζητήσεις και ορίζοντες».

Έλενα Παπαδοπούλου | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, καλλιτέχνης documenta 14:
«Αν φέρει δώρα, υπάρχει πιθανότητα κάποιος να τα δει σαν παγίδες.
Κι αν φέρει παγίδες, υπάρχει πιθανότητα κάποιος να τα δει σαν δώρα.
 
Εξαρτάται από τη θέση -την αθηναϊκή θέση- στην οποία βρίσκεται ο καθένας.
 
Θα προτιμούσα βέβαια να μη φέρει τίποτα.
Για να μην πάρει τίποτα.»

Σοφία Ντώνα, Ελπίδα Καραμπά, Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, Juliane Stegner | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Joachim Bernauer, Γενικός Διευθυντής του Πολιτιστικού Τμήματος στην Κεντρική Διοίκηση του Goethe-Institut στο Μόναχο:
«Η documenta14 μετά βεβαιότητας προσφέρει διαφορετικού είδους δημοσιότητα στην Αθήνα και φέρνει στην πόλη διαφορετικούς ανθρώπους. Πάρτε για παράδειγμα εμένα. Δεν είχα ποτέ επισκεφθεί την Αθήνα και τώρα είμαι εδώ. Δεν θα επισκεφθώ μόνο τους εκθεσιακούς χώρους της documenta14, αλλά θα δω και άλλα σημεία της Αθήνας. Πριν επιβιβαστώ στο αεροπλάνο προς Ελλάδα, διάβαζα για την τρέχουσα κατάσταση στη χώρα και για το σκεπτικό που προτείνει η documenta14. Ύστερα από την «βουτιά» στην έκθεση και την πόλη, ο κάθε επισκέπτης της documenta 14 γίνεται πρεσβευτής της τέχνης και της Αθήνας.
 
Επίσης, η documenta14 θα συμπεριλάβει το κοινό της Αθήνας σ’ έναν διεθνή διάλογο σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση στην τέχνη. Τόσο τα ονόματα των καλλιτεχνών που συμμετέχουν όσο και η πολιτική προσέγγιση προκαλούν τον θαυμασμό. Η διάχυση δράσεων στην πόλη προσφέρει πολλές ευκαιρίες σε όσους ενδιαφέρονται για την σύγχρονη τέχνη να καταλάβουν τα ερωτήματα που τίθενται από καλλιτέχνες και επιμελητές.
  Joachim Bernauer | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Ο τίτλος «Μαθαίνοντας από την Αθήνα» είναι σπουδαίος. Δεν έχουμε αμφιβολίες ότι ορισμένα από τα ουσιώδη πράγματα που συνέβαιναν και συμβαίνουν στην Αθήνα παρουσιάζουν σημαντικά διδάγματα για τους ανθρώπους εκτός Ελλάδας. Φαίνεται να είναι μια γενική στάση της documenta14 να μας παροτρύνει να είμαστε πιο προσεκτικοί απέναντι στις συνήθεις αντιλήψεις μας. Κοιτάξτε ξανά, κοιτάξτε δύο φορές, ακούστε. Ομολογώ ότι μου αρέσει να προκαλούμαι με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει σίγουρα κάτι που μπορούμε να μάθουμε από μια κοινωνία που αντιμετωπίζει μια τερατώδη οικονομική κρίση και η οποία παραμένει λειτουργική σε πολύ ανθρώπινο επίπεδο. Αυτό είναι κάτι που παίρνω ήδη μαζί μου.
 
Και υπάρχει σίγουρα κάτι που μπορούμε να μάθουμε από μια διεθνή έκθεση τέχνης που αμφισβητεί τις ίδιες της τις προϋποθέσεις και ξεδιπλώνει στην Αθήνα τις πολλές προσπάθειές της που επιχειρούν να προσφέρουν εναλλακτικές αναγνώσεις όσων σχετίζονται με τη σύγχρονη τέχνη. Πολλές παράμετροι φαίνεται να είναι άσχετες. Για να καταλάβω ή να κρίνω ή απλά να απολαύσω τη σύγχρονη τέχνη που εκτίθεται, πρέπει να πατήσω το κουμπί  επανεκκίνησης στο προσωπικό μου εννοιολογικό σύστημα. Ίσως το κύριο μάθημα που μαθαίνουμε από την Αθήνα είναι ότι πρέπει πρώτα να ξεμάθουμε».
 
Dr. Matthias Makowski, Γενικός Διευθυντής των Ινστιτούτων Goethe της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και του Goethe-Institut Athen:
«Πιστεύω ότι η documenta14 είναι μια πολύ σημαντική στιγμή και για την ίδια τη διοργάνωση και για την Αθήνα. Φέρνει στην πόλη πολλούς καλλιτέχνες, πολλή τέχνη, πολλούς επισκέπτες και πολλές ευκαιρίες για δημιουργικές αντιπαραθέσεις, για τις οποίες και χαίρομαι. Πάνω από όλα όμως πιστεύω ότι φέρνει στην Αθήνα δύναμη. Και το ότι η documenta 14 έχει σαφώς πολιτική διάσταση, αποτελεί ενθάρρυνση για τους πολυάριθμους συμμετέχοντες, κι όχι μόνο στην Αθήνα και στην Ελλάδα ».

Matthias Makowski | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Poka Yio, καλλιτέχνης, Συνιδρυτής και Συνδιευθυντής της Biennale της Αθήνας:
«Η documenta14 ιδανικά θα δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη σύγχρονη τέχνη. Θα γίνουν γόνιμες συζητήσεις και θα υπάρξει προβληματισμός για το κατά πόσο η τέχνη μπορεί να μεταφερθεί έστω και για λίγο στο επίκεντρο ενός δημόσιου διαλόγου, από το περιθώριο στο οποίο συνήθως βρίσκεται, καθρεφτίζοντας ζητήματα ταυτότητας, ανισοτήτων, συγκρούσεων κλπ με τον άμεσο τρόπο των εκφραστικών εργαλείων της. Σε περίπτωση που αποτύχει να συνομιλήσει με έγκυρο τρόπο με το ευρύτερο κοινό θα συναντήσουμε τη γνωστή λαϊκιστική καχυποψία και κριτική προς την τέχνη και τον πολιτισμό, ένα φαινόμενο που οξύνεται σε περιόδους αναζωπύρωσης του συντηρητισμού όπως αυτή που ζούμε. Το στοίχημα της documenta14, η οποία ήρθε και θα φύγει, παραμένει ακόμα πιο επιτακτικό για όσους εργάζονται στον πολιτισμό εδώ.

Poka-Yio (δεξιά) και Πανός Σκλαβενίτης | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Ιδανικά, η Αθήνα δεν θα χρησιμοποιηθεί ως μια αφορμή, ως ένα τυχαίο παράδειγμα, αλλά η documenta 14 θα μπορέσει, έστω και μερικώς, μέσα από τη σύγχρονη τραγωδία της έκπτωσης της Αθήνας και της συμβολικής πολιτισμικής/αξιακής αντιπαράθεσής της με τη Γερμανία, το δίπολο Κάσσελ-Αθήνα, Γερμανία-Ελλάδα, να δημιουργήσει έναν έντονο προβληματισμό για τη συστημική αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο να προνοήσει και στο να προστατέψει τα μέλη της. Τελικά η ήττα της Ελλάδας, αν δεν γίνει δυνατό μέσα από μια μεγάλη αφήγηση, ένα πολιτιστικό γεγονός τέτοιας κλίμακας, να τεκμηριώσει την εποχή μας, αυτό θα είναι μια ήττα για τον πολιτισμό. Άλλωστε μετά από χρόνια οι μελλοντικοί αναλυτές θα προστρέχουν στα πολιτιστικά τεκμήρια του σήμερα για να δουν το αποτύπωμα της κρίσης. Τι πρόκειται να τους αφηγηθούμε; Σύμφωνα με την επιμελητική ομάδα της documenta14 τελικά δεν υπήρξε κάποιο "μάθημα από την Αθήνα" όπως ο τίτλος εργασίας μιας ολόκληρης τριετίας προοιώνιζε. Αν τελικά όλο αυτό το σκληρό, απάνθρωπο, πάθημα δεν αφήνει κάτι πίσω, τότε θα πρέπει όλοι να κρίνουμε αυστηρά το έργο μας».
 
Bernd Scherer, Διευθυντής Haus der Kulturen der Welt, Βερολίνο:
«Η documenta14 ιστορικά υπήρξε ένα εγχείρημα τοποθετημένο στην καρδιά της οικουμενικότητας της δυτικής νεωτερικότητας. Τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικότερα από την documenta10 και εξής, η θέση αυτή αντανακλάται στα κόνσεπτ των επιμελητών που άρχισαν να αποκεντρώνουν τη διοργάνωση με διάφορες εννοιολογικές στρατηγικές. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας η documenta14 αποτελεί μια ριζοσπαστική κίνηση. Φέρνοντας φέτος τη διοργάνωση  στην Αθήνα μας προσκαλεί να σκεφτούμε τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου και του κόσμου της τέχνης από την οπτική της Αθήνας.

Bernd Scherer | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos Θα δώσω τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα: Όταν η Μαρία Άιχορν για το εγχείρημα της παίρνει ένα σπίτι στην Αθήνα μέσω νόμιμων διαδικασιών έξω από τα καθιερωμένα της μεσιτικής αγοράς , θέτει ένα τοπικό πρόβλημα της Αθήνας (διατηρητέα οικήματα, γειτονιές, παγκόσμια κτηματομεσιτική αγορά κλπ), το οποίο είναι ταυτοχρόνως και παγκόσμιο ζήτημα. Όταν ένα μουσειακό κτίριο δεν μπορεί να λειτουργήσει λόγω έλλειψης χρημάτων, όταν η δημόσια τηλεόραση βρίσκεται κάτω από σοβαρές απειλές, τα εγχειρήματα της documenta14 σε αυτά τα ιδρύματα θέτουν υπό συζήτηση τί είδους πολιτιστικές υποδομές χρειαζόμαστε. Υπάρχουν τα χρήματα που πέρα από τις καθαρές υποδομές επιτρέπουν την καλλιτεχνική παραγωγή; Υπάρχει καλλιτεχνική παραγωγή που βρίσκει το κοινό της πέρα από τα καθιερωμένα εμπορικά μέσα; Όλα αυτά τα ζητήματα δημιουργούν στην Αθήνα μια πολύ συγκεκριμένη κοινωνικό–πολιτιστική και οικονομική κατάσταση, η οποία αποκαλύπτει τις ασυμμετρίες μεταξύ μερών της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής και των τοπικών υποδομών και συνθηκών ζωής. Κατά αυτή την έννοια η συζήτηση για το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» είναι σημαντική και δεν θα μπορούσε να πυροδοτηθεί αν δεν είχε μεταφερθεί η documenta14 στην Αθήνα».

Juliane Stegner, Διευθύντρια Πολιτιστικών Προγραμμάτων του Goethe-Institut Athen και των Ινστιτούτων Goethe της Νοτιοανατολικής Ευρώπης:
«Αν και η documenta 14 δεν βρήκε απ’ όλους στην Αθήνα θερμή υποδοχή, τώρα πια ακόμα και τα κριτικά βλέμματα φαίνονται πρόθυμα να δουν ότι η documenta αποτελεί μια ευκαιρία για την Αθήνα και την πολιτιστική της σκηνή. Ακόμα και η πολιτική αρχίζει να κατανοεί ότι πέρα από την κρίση και την κλασική αρχαιότητα υπάρχει και μια σύγχρονη ελληνική κουλτούρα και ταυτότητα που αξίζει να υποστηριχτεί και να προβληθεί. Θα εξαρτηθεί από τον κάθε ένα από μας  το να καταφέρουμε να δεξιωθούμε την ενέργεια που η documenta φέρνει στην Αθήνα και να την αξιοποιήσουμε για το μέλλον».
 
Juliane Stegner και Πρόδρομος Τσινικόρης | © Goethe-Institut/Vangelis Patsialos